Αρκετά χρόνια πίσω μας γυρνάνε οι Φίλοι Ιστορικής Μνήμης & Πολιτιστικής Δημιουργίας μέσα από αποσπάσματα που φέρνουν στο φως και που δείχνουν την κατάσταση που επικρατούσε στη Λέσβο το 1940. Οι Φίλοι Ιστορικής Μνήμης έχουν ανασύρει από το χρονοντούλαπο αρκετά αποσπάσματα που αντικατοπτρίζουν τις υφιστάμενες συνθήκες. Από αυτά επιλέξαμε την Μαρτυρία του Δημήτρη Σαραντάκου από το βιβλίο «Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης».  

Οι Νίκος Σαραντάκος και Χαράλαμπος Κανόνης στελέχη της Αγροτικής Τράπεζας επισκέπτονται το βράδυ της 26ης Οκτωβρίου 1940 τον Διευθυντή τους να τον χαιρετήσουν για την ονομαστική του γιορτή. Τα παρακάτω αποσπάσματα είναι από το βιβλίο «Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης» του Δημήτρη Σαραντάκου. 

(…) Στο σαλόνι βρήκαν συγκεντρωμένους πολλούς παράγοντες της μυτιληναϊκής κοινωνίας, το Δεσπότη, το Νομάρχη, τον υποδιοικητή της Αστυνομίας, διευθυντές των άλλων τραπεζών. Όλοι συμφωνούσαν πως ο πόλεμος ήταν ζήτημα ημερών και προμάντευαν τη σύντομη διάρκειά του: «Θα πέσουν μερικές ντουφεκιές για την τιμή των όπλων κι όλα θα τελειώσουν σε λίγες μέρες». Κάποιοι προχωρούσαν πιο μακριά: 

«Είναι καιρός να ενταχθώμεν εις την Ευρώπην, ηνωμένην υπό μίαν σιδηράν εξουσίαν». 

Ο Νίκος με δυσκολία κρατιόταν να τους τα πει χύμα. Επικαλέστηκε πως γιόρταζε κι ο γιος του κι έφυγε με τον Χαράλαμπο νωρίς. Οι δυο φίλοι έφυγαν φαρμακωμένοι. 

«Να δεις που θα μας πουλήσουν στους φασίστες, είναι βλέπεις σαρξ εκ της σαρκός τους», είπε ο Σαραντάκος, χάνοντας για πρώτη φορά την αισιοδοξία του. 

Ο Κανόνης είχε αντιρρήσεις.«Ξέρεις, μπορεί ο Μεταξάς να είναι φασίστας, αλλά αντίθετα με την Ιταλία, την εξουσία του τη χρωστά στο βασιλιά, δηλαδή στους Άγγλους». 

Εκείνο το συννεφιασμένο οχτωβριανό πρωινό, ο Σαραντάκος έμαθε για την εισβολή των Ιταλών πρωί - πρωί, ανοίγοντας το ραδιόφωνό του Το ραδιόφωνο έπαιζε συνέχεια δημοτικά τραγούδια και εμβατήρια, που τα διέκοπτε για να πει το πρώτο ανακοινωθέν του πολέμου…  

(…) Στην Τράπεζα βρήκε όλους τους συναδέλφους μαζεμένους παρέες - παρέες να συζητούν ζωηρά. Κανείς φυσικά δε δούλευε. Απροσδόκητα δεν υπήρχε ίχνος φόβου ή ηττοπάθειας στις κουβέντες τους αλλά κάτι που έμοιαζε με ενθουσιασμό. Ο ταμίας κι ένας δυο άλλοι γερμανόφιλοι, που κάτι πήγαν να πουν για το αήττητο του Άξονος και το άσκοπο της αντίστασης, απομονώθηκαν με πρόγκα… Θαρρείς κι όλη η Μυτιλήνη είχε βγει στους δρόμους. Κι εδώ επικρατούσε ο ίδιος ενθουσιασμός. Ο δρομάκος της γειτονιάς του αντηχούσε από τα δημοτικά και τα εμβατήρια που μετέδιδε το ραδιόφωνο… Γενικώς ήταν όλοι χαρούμενοι.. Τους συνεπήρε ο ενθουσιασμός με τον οποίο ο λαός αντιμετώπισε την κήρυξη του πολέμου. Ο Κανόνης ως σπουδάσας στην Ιταλία, τους ανέπτυξε την άποψή του: 

«Ο ιταλικός λαός είναι σίγουρο πως δε θέλει τον πόλεμο. Και από ιδιοσυγκρασία αλλά και γιατί πολεμά ήδη από το 1935, πρώτα στην Αβησσυνία και μετά στην Ισπανία. Μονάχα οι μελανοχίτωνες και οι λοιποί φασίστες είναι φιλοπόλεμοι, αλλά αυτοί και λίγοι είναι και φροντίζουν να μένουν στα μετόπισθεν». 

Ο Ανδρέας… τούς πληροφόρησε ότι είχε παρουσιαστεί στο Φρουραρχείο κι είχε ζητήσει να καταταγεί έστω και απλός στρατιώτης. Του ’πανε πως τους απότακτους του κινήματος αξιωματικούς θα τους αντιμετώπιζαν ομαδικά και όχι μεμονωμένα. Ο Θόδωρος… τους είπε ότι, όπως άκουσε στην αγορά, οι κομμουνιστές κρατούμενοι στις φυλακές και στις εξορίες είχαν επίσης ζητήσει να στρατευτούν για να πολεμήσουν. Το τεταρτοαυγουοτιανό καθεστώς απέρριψε την προσφορά τους. Την άλλη μέρα όμως δημοσιεύτηκε στις εφημερίδες το γράμμα του Νίκου Ζαχαριαδη, που καλούσε σε αντίσταση κατά των Ιταλών. Το βράδυ στο σπίτι του Νίκου άναψε η συζήτηση. Σχεδόν όλοι συμφωνούσαν με το πνεύμα του γράμματος. Αυτοί [ οι απότακτοι αξιωματικοί του κινήματος του 1935 ] οι δημοκράτες υπολοχαγοί, λοχαγοί και ταγματάρχες ήταν που ουσιαστικά διεξήγαγαν τον πόλεμο στο αλβανικό μέτωπο…  

(…)Υπερνικώντας την αποστροφή του προς το καθεστώς, παρουσιάστηκε στην Πολιτική Αεράμυνα, όπου κάτι κουραμπιέδες μόνιμοι αξιωματικοί συνεπικουρούμενοι από κάποιους φανφαρόνους της ΕΟΝ δεν έκαναν απολύτως τίποτα, εκτός από το να γυρνούν τη νύχτα και να επιβλέπουν αν τηρείται ο συσκοτισμός…