Λάψαρνα, τόπος ποιητικός, τόπος ηλιότροπος, τόπος του μόχθου, της χαράς, αλλά και τόπος μυστηριακός. Τόπος, όπου τα παιδικά αξέχαστα βιώματα μου πίσω στη δεκαετία ’50,’60 αναπολώ με πολύ αγάπη και ξεχωριστή νοσταλγία.

Η ύπαρξη του, ανάγεται στους αιώνες και το όνομα του χάνεται στην αχλή του μύθου και της Ιστορίας.

Κατά τον Παναγ. Φραγκέλλη στο βιβλίο του «Η Άντισσα»,1995, το όνομα Λάψαρνα, «…είναι πέρα από κάθε αμφισβήτηση αρχαιοελληνικό και κατά πάσα πιθανότητα προελληνικό… Το σύμπλεγμα -ρνα το κατατάσσει στα προελληνικά».

Τοπωνύμια με την κατάληξη -ρνα έχουμε και αλλού, όπως, στην Κρήτη (Φαλάσαρνα, Ελεύθερνα), στα Χίδηρα Λέσβου (Λέπερνα), στη Μ. Ασία (Αλίσαρνα).

Το αίσθημα αυτοσυντήρησης του ανθρώπου, από υπάρξεως του, επιβάλλει τη δυνατότητα αμύνης. Πέραν της καταλλήλου θέσεως αμύνης, ασφαλώς τούτη ήταν περισσότερο αποτελεσματική αν τούτος διέθετε και κατάλληλα γι’ αυτόν όπλα. Πηγαίνοντας πίσω στην παλαιολιθική εποχή, τα καλύτερα όπλα δημιουργούνταν όπου υπήρχε οψιδιανός. Εκ δευτέρου, πυριτόλιθος. Στα Λάψαρνα πυριτόλιθος, υπάρχει διάσπαρτος σε διάφορα σημεία της ευρύτερης έκτασής τους.

Εξ όλων, ο περισσότερο «διάσημος» για την μακρινή εκείνη εποχή τόπος εξορύξεως πυριτόλιθου, ίσως βρίσκεται στη χερσόνησο Πόχη, λίγα μέτρα απ’ το εκεί μικρό λιμανάκι (Μαστχιά).

Ο ερευνητής Βασ. Κουμαρέλας στην πραγματεία του «Λέσβος νησί πυριτόλιθου», γράφει «Στο μεσαίο βουνό της χερσονήσου βρήκαμε το νταμάρι (πυριτολίθου). Βράχοι πετρώματος είναι βαθειά ριζωμένοι στις πλαγιές και ένας πλάι στο λιμανάκι.»

Στο πλατό, το πάνω από το νταμάρι εντόπισε μεγάλο αριθμό ευρημάτων προϊστορικής κατοίκησης, από λεπτοδουλεμένα εργαλεία εκ πυριτόλιθου, για γεωργικές, κτηνοτροφικές, αλιευτικές ασχολίες. Προσθέτει δε σ’ αυτές και την εκμετάλλευση του λατομείου (πυριτολίθου), συνεχίζοντας: «Εξάλλου, το απάνεμο λιμανάκι θα τους έδινε τη δυνατότητα να εμπορευτούν το πολύτιμο πέτρωμα κατεργασμένο η ακατέργαστο, προωθώντας το σε μέρη, που το εστερούντο.»

Ο ιστορικός Αποσ. Γονιδέλλης, στο βιβλίο του «Ιστορία της Αρχαίας Λέσβου» αναφέροντας ότι στη Λέσβο, υπάρχουν αρχαιολογικά ευρήματα από τις απαρχές της Ιστορίας, γράφει: «…υπάρχουν πάρα πολλά στοιχεία ευρείας κατοίκησης σε διάφορα μέρη του νησιού όπως Λάψαρνα, Κουρτήρ Λισβορίου, Σκεπαστός Καλλονής,κ.άλ.,…»

Για τα Λάψαρνα, κεφαλαιώδες και περίλαμπρο γεγονός της προϊστορίας, υπήρξε η τιμή που τους έλαχε, να εκβρασθεί στην παραλία των Ορφικίων η κεφαλή του μεγάλου μύστη και μουσικού Ορφέα όπου ετάφη στο εκεί Βακχείο. Τούτο αποτέλεσε μαντείο-ναός και υπήρξε χώρος μυστηριακός αφού η κεφαλή του Ορφέα, χρησμοδοτούσε. Εκεί συνέρεαν πλήθη προς λήψη χρησμού, ως την επικράτηση του Χριστιανισμού.

Και πρόσφατα αρθρογράφησα σχετικώς, λαμβάνοντας υπ’όψη την προβολή των Ορφικίων απ’ τον μεγάλο φιλόσοφο της αρχαιότητας Αριστοτέλη.

Ο ιστορικός Παναγ. Παρασκευαΐδης στο βιβλίο του «Ρωμαϊκή Λέσβος» γράφει σχετικά «…Η ονομασία (Ορφίκια) παραμένει μέχρι σήμερα, τρεις χιλιάδες χρόνια μετά. Οι Αντισσαίοι ίδρυσαν εκεί περιλάλητο στην αρχαιότητα μαντείο, που ενίσχυε τον τουρισμό και το κύρος της πόλης.»

Ο Βασ. Κουμαρέλας, ερευνώντας την περιοχή των Ορφικίων όπως γράφει στην προαναφερθείσα πραγματεία του, βρήκε επί του ακρωτηρίου «Τελώνια» θεμέλια κτισμάτων, υπολείμματα κεραμικής, εργαλεία κ.λπ. Συνεχίζει δε λέγοντας ότι η έκταση του οικισμού επί του ακρωτηρίου είναι μικρή «…όμως πρέπει να ήταν πολύ μεγαλύτερη γιατί όπως φαίνεται, μεγάλο μέρος του ακρωτηρίου διαβρώθηκε και κατακρημνίστηκε στη θάλασσα.»

Στη Βυζαντινή περίοδο, υπήρχε ο συνοικισμός των Λαψάρνων, που επεκτεινόταν στα Ορφίκια και στο ακρωτήριο Τελώνια όπου βρισκόταν το Μαντείο του Ορφέα κατά πως γράφει ο Παναγ. Φραγκέλλης στο βιβλίο του «Η Άντισσα» και συνεχίζει «… πρέπει (ο συνοικισμός αυτός) να γνώρισε μεγάλη ακμή, όπως μαρτυρούν: α) η λαϊκή παράδοση, β) Η έκταση των ερειπίων και η αφθονία οστράκων Βυζαντινής περιόδου, γ) Το πλήθος των εκκλησιδίων…»

Κατά τον 9^ο αιώνα, που άρχισαν οι επιδρομές των Σαρακηνών και στη Λέσβο, οι κάτοικοι των παραλιακών περιοχών της, αναγκάστηκαν για λόγους ασφαλείας να αποσυρθούν στα ενδότερα της.

Σύμφωνα με την παράδοση οι κάτοικοι των Λαψάρνων μετοίκησαν μερικοί στα Χίδηρα, και οι υπόλοιποι μαζί με τους κατοίκους των Τελωνίων απ’ τα Ορφίκια μετοίκισαν στα μεσόγεια Τελώνια, τη σημερινή Άντισσα.

Κατά την τελευταία περίοδο της Τουρκοκρατίας, ο Οικ. Τάξης στο βιβλίο του «Συνοπτική Ιστορία και Τοπογραφία της Λέσβου» αναφέρει σχετικά: «Άλλοτε εν τη αρκούντως αυτόθι πεδινή και καταλλήλω προς γεωργίαν τοποθεσία τη καλουμένη Λάψαρνα, παρήγοντο άφθονοι δημητριακοί καρποί, επαρκείς δια τε την ιδίαν κωμόπολιν και περί αυτήν χωρία, Βατούσαν, Φτερούντα και Ρέμαν, …»

Στον τελευταίο αιώνα (20^ο), στα Λάψαρνα διαβίωναν και εργάζονταν περίπου 300 άτομα (κατά καταγραφή του Λαψαρνιώτη Χρυσ. Ι. Καραβασίλη) μεταξύ των οποίων και οι εκ πατρός μου προπάπποι μου Ηλίας Ιορδάνης (με 4 παιδιά) και Προκόπης Μαραγκός (με 12 παιδιά).

Ο κάμπος των Λαψάρνων είναι εκτάσεως περίπου 1.500 στρεμμάτων και περιβάλλεται από ορεινές εκτάσεις περίπου 5.000 στρεμμάτων. Τούτο καταδεικνύει, ότι ο κλήρος ήταν μικρός, με αποτέλεσμα η οικονομική κατάσταση των Λαψαρνιωτών να ήταν άσχημη. Έτσι προοδευτικά εγκατέλειψαν τη γη τους και ατυχώς η εγκατάλειψη αυτή έχει σχεδόν πιά ολοκληρωθεί, αφού σήμερα όλοι οι Λαψαρνιώτες δεν υπερβαίνουν τα 20 άτομα εκ των οποίων οι παραγωγικοί μετρώνται στα δάκτυλα της μιας παλάμης. Εκ των σογιών μου, απ’ τη μεν ρίζα Ιορδάνη ουδείς έχει μείνει, από αυτή δε του Μαραγκού, τέσσερα άτομα. Όταν στα τελευταία 100 χρόνια χάθηκε το 95% του πληθυσμού τους, προβληματίζομαι το εναπομείναν 5%, πόσο θα κρατήσει;

Άραγε κάποτε τα Λάψαρνα, θα υπάρξουν, τόπος χωρίς κατοίκους; Δηλ. τόπος res nullius (μηδενικής αξίας), αν φυσικά λάβουμε υπόψη, την Πρωταγόρειο ρήση «πάντων χρημάτων μέτρον άνθρωπος». Τελειώνοντας, θέλω να πω ότι είναι από τις λίγες φορές που δεν ξέρω πώς να κλείσω τη γραφή μου. Να πω, τι; Να ευχηθώ, τι;