Εκ μέρους των Φίλων Ιστορικής Μνήμης και Πολιτιστικής Δημιουργίας (ΦΙΜΠΟΔ), Ομάδας που δραστηριοποιείται στη Λέσβο, κοινοποιείται η εργασία του Γιώργου Γαλέτσα, μέλους των ΦΙΜΠΟΔ, με θέμα: «Έλληνες πολιτικοί κρατούμενοι στις Φυλακές Στάιν (Stein) της Αυστρίας. Το μεγάλο μακελειό των Ναζί στις 6 Απρίλη του 1945. Μια οφειλόμενη τιμή μνήμης...», που βλέπει για πρώτη φορά το φως της δημοσιότητας και αναδεικνύει μια ξεχασμένη πτυχή της Ελληνικής Αντίστασης ενάντια στους Ναζί.

 Θα πρέπει να αναφέρουμε ότι ο Γιώργος Γαλέτσας ασχολείται επί σειρά ετών με την ιστορική έρευνα που αφορά κυρίως στην Εθνική μας Αντίσταση και έχει γράφει τα εξής βιβλία: α) Στο σημάδι... Το ιστορικό των εκτελέσεων στα Τσαμάκια κατά την περίοδο της γερμανικής κατοχής (φωτογραφίες - ενθύμια - ανακοινώσεις - ντοκουμέντα)", έκδοση του Δήμου Μυτιλήνης, Μυτιλήνη 2010. β) Λέσβιοι στην Εθνική Αντίσταση - πορεία προς το θάνατο (τόμος 1ος), πρόλογος: Μανώλης Γλέζος, εκδόσεις ΑΙΟΛΙΔΑ, Μυτιλήνη 2016. γ) Λέσβιοι στην Εθνική Αντίσταση - 2ος τόμος - η συνέχεια και το τέλος",  πρόλογος: Μανώλης Γλέζος, εκδόσεις ΑΙΟΛΙΔΑ, Μυτιλήνη 2018.

 «Έλληνες πολιτικοί κρατούμενοι στις Φυλακές Στάιν (Stein) της Αυστρίας. Το μεγάλο μακελειό των Ναζί στις 6 Απρίλη του 1945. Μια οφειλόμενη τιμή μνήμης...»

Αρχές Απρίλη ’45, το νησί της Λέσβου βαδίζει τον 8ο μήνα από την αποχώρηση των Γερμανικών στρατευμάτων, στις 10 Σεπτέμβρη 1944. Το τοπικό ΕΑΜ παραδίδει ομαλά στην εξουσία που ασκούσε, στην πρώτη μετά την Βάρκιζα κυβέρνηση του Πλαστήρα και παράλληλα καταφθάνει στο νησί μας και το 140ο Τάγμα Εθνοφυλακής…

Αρχές Απρίλη ’45, η χώρα μας έξι μήνες μετά την αποχώρηση των Γερμανικών στρατευμάτων Κατοχής από την Αθήνα έχει διανύσει τα πρώτα απελευθερωτικά βήματά της με μια Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας, τα Δεκεμβριανά στην Αθήνα, την υπογραφή της συνθήκης της Βάρκιζας και τη διορισμένη από τους Άγγλους Κυβέρνηση Πλαστήρα, που υποσχέθηκε την εφαρμογή των όρων της προαναφερόμενης Συνθήκης, ώστε να δημιουργηθούν συνθήκες για την πραγματοποίηση ανόθευτων εκλογών για να τεθεί σε Δημοψήφισμα το θέμα της Βασιλείας …

Αρχές Απρίλη ’45, συμμαχικές δυνάμεις με τις Αμερικανο-αγγλικές από νότο και δυτικά, τις Σοβιετικές από την Ανατολή σφυροκοπούν από στεριά και αέρα τις ναζιστικές μονάδες της Βέρμαχτ και των σωμάτων SS που υποχωρούν προς το Βερολίνο. Οι Ναζί υποχωρώντας εγκαταλείπουν εκατοντάδες στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας με πληθυσμό εκατομμύρια ομήρους, που εργάζονταν όντας φυλακισμένοι στις περιοχές αυτές κάτω από άθλιες συνθήκες. Από όπου μπορούν και όσο τους το επιτρέπουν τα μεταφορικά μέσα- που περισσεύουν από τη δικιά τους οπισθοχώρηση - οδηγούν τους όμηρους αυτούς σε στρατόπεδα της βόρειας Γερμανίας, τους δε υπόλοιπους τους εκτελούν ή τους εγκαταλείπουν ημιθανείς σ’ αυτά. Οι άνδρες των συμμαχικών δυνάμεων απελευθερώνουν εκατοντάδες χιλιάδες ομήρους-φαντάσματα ή Εβραίους που έχουν καταγωγή απ’ όλες τις Ευρωπαϊκές χώρες. Άουσβιτς, Ματχάουζεν, Μπέλσεν, Νταχάου…, όλα μαζί σέρνουν το χορό και συνάμα το μεγάλο κακό… της ναζιστικής θηριωδίας. Ανάμεσα στους όμηρους και χιλιάδες Έλληνες που ως κατάδικοι –στην μεγάλη τους πλειονότητα για πολιτικά αδικήματα, αλλά και απλοί κρατούμενοι - αιχμάλωτοι από πολλά μπλόκα το καλοκαίρι του ’44 - περιμένουν τη μεγάλη στιγμή της διάσωσής τους. Οι περισσότεροι θα τα καταφέρουν… αλλά υπάρχουν και άτυχοι …

Αρχές Απρίλη του ’45, σε μια μικρή πόλη της Κάτω Αυστρίας, το Κρεμς, δίπλα στο Δούναβη ποταμό υπήρχε από τις αρχές του 20^ου αιώνα η πιο αυστηρή φυλακή της Αυστρίας που πήρε το όνομα Στάϊν (Stein) από την ομώνυμη περιοχή και που στα ελληνικά μεταφράζεται ως «πέτρα» για να δείξει τη σκληρότητά της.

Στα κελιά της, διαστάσεων 1,50 μ. Χ 2,00 μ., που χωρούσε με το ζόρι έναν κατάδικο - την εποχή αυτή θα στοιβάζονται στο καθένα 3 τρόφιμοι!!! ανεβάζοντας τον πληθυσμό της φυλακής σε 1700 με 1800.

Οι περισσότεροι είναι κατάδικοι πολιτικοί κρατούμενοι με ποινές από 3 έως 15 χρόνια, υπάρχουν όμως και κατάδικοι του κοινού ποινικού δικαίου, κλέφτες, απατεώνες κ.ά. που είναι Αυστριακοί στην πλειονότητά τους. Ανάμεσά τους και περίπου 400 Έλληνες που όλοι τους έχουν καταδικαστεί από Γερμανικά Στρατοδικεία, στην Ελλάδα, με ποινές από 1 έως 15 χρόνια με το αιτιολογικό αν ήταν νησιώτες «απόπειρα διαφυγής στις ακτές της Τουρκίας και από εκεί για τη Μέση Ανατολή ή βοήθεια σε απόπειρα διαφυγής» και αν ήταν από την υπόλοιπη Ελλάδα για πράξεις «σαμποτάζ-κλοπή γερμανικού υλικού, βοήθεια ή ένταξη σε αντάρτικες δυνάμεις κλπ.» Κατάγονται από πολλές πόλεις της Βόρειας Ελλάδας αλλά και από Αθήνα, Πειραιά, Λέσβο, Χίο Ικαρία, Ιόνια νησιά, Θεσσαλία, Πελοπόννησο. Οι πιο πολλοί μεταφέρθηκαν από το στρατόπεδο του Παύλου Μελά, με αποστολή που ξεκίνησε την 1^η Απρίλη του ’44 και έφθασε σιδηροδρομικώς στη Βιέννη στις 12 Απρίλη και την άλλη μέρα όσοι είχαν ποινές μέχρι 10 χρόνια εγγράφονται μεν στο βιβλίο των φυλακών Στάιν, αλλά τους εγκαθιστούν σε στρατόπεδο στην κοντινή πόλη Μοσμιρμπάουν όπου εργάζονται σε καταναγκαστικά έργα. Οι υπόλοιποι με ποινές πάνω από 10 χρόνια, αρχικά μεταφέρονται στο στρατόπεδο Τσνάϊμ της Τσεχίας και το καλοκαίρι, Ιούνιος του ’44, θα τους μεταφέρουν στις φυλακές Στάιν. Από τις αρχές του Μάρτη του ’45 και οι κρατούμενοι που βρίσκονταν στην περιοχή του Μοσμπιρμπάουν θα επιστρέψουν στις φυλακές Στάιν μετά από την καταστροφή των εγκαταστάσεων όπου εργάζονταν από συμμαχικούς βομβαρδισμούς. Υπάρχουν όμως και κρατούμενοι που, ύστερα από παραπτώματα, τους επέστρεφαν νωρίτερα στις φυλακές του Στάϊν, όπως διηγείται ο Γιάννης Καραγεωργίου. Διερμηνέας στις φυλακές αυτές θα χρησιμοποιηθεί ο κατάδικος, με 15ετή ποινή, αξιωματικός του Πολεμικού Ναυτικού Κων/νος Τσάτσος. Αρχές Απρίλη του ’45 υπολογίζεται ότι οι Έλληνες πολιτικοί κρατούμενοι μαζί με τους Τσέχους αποτελούν τις πολυπληθέστερες ομάδες των φυλακών Στάιν. Ανάμεσα στους Έλληνες συγκαταλέγονται και 29 Λέσβιοι που είχαν καταδικαστεί από Τοπικό Γερμανικό Στρατοδικείο σε πολυετείς φυλακίσεις με κύριο αίτιο την απόπειρα ή βοήθεια σε απόπειρα διαφυγής «εις την Τουρκίαν δια να καταταγεί εις δυνάμεις μαχομένας εναντίον του Γερμανικού Στρατού» και στη συνέχεια μεταφέρθηκαν στο στρατόπεδο Παύλου Μελά.

Η σφαγή της 6^ης Απριλίου 1945

Μέσα Φλεβάρη του ’45, σε σύσκεψη στην Εισαγγελία της Βιέννης με όλους τους διευθυντές φυλακών και τους αναπληρωτές τους με κύριο θέμα την τύχη των ομήρων ενόψει της Σοβιετικής προέλασης. Η διαταγή του Γκαίμπελς δεδομένη… Μετακίνηση τους προ δυσμάς σε «ασφαλέστερους χώρους» κι όπου αυτό δεν είναι εφικτό η εκτέλεσή τους…η αδρανοποίησή τους…Μόνη εξαίρεση η εξέταση περιπτώσεων για απελευθέρωση κρατουμένων με ποινές 1 έως 2 χρόνια, κύρια γηγενών.

Στις 2 Απρίλη του ’45 ο σιδηροδρομικός σταθμός του Κρεμς βομβαρδίζεται σφοδρά από την αμερικανική αεροπορία. Ο σταθμός διαλύεται και η σιδηροδρομική σύνδεση του Κρεμς τόσο ανατολικά με τη Βιέννη όσο και δυτικά προς Γερμανία διακόπτεται. Ο εφοδιασμός των Φυλακών Στάιν έχει να γίνει από τα μέσα Μάρτη. Οι ποσότητες τροφίμων για τους 1800 κρατούμενους των Φυλακών φθάνουν πλέον για 2-3 μέρες. Ο διευθυντής των φυλακών Kompre Franz στέλνει τον αναπληρωτή διευθυντή των Φυλακών στο Διοικητή της Επαρχίας του Ναζιστικού κόμματος Antoin Wilthum ζητώντας οδηγίες για το τι θα γίνει με τους κρατούμενους, αφού τα αποθέματα τελειώνουν και μέσα συγκοινωνίας δεν υπάρχουν για μεταγωγή των κρατουμένων. Αυτός με τη σειρά του «συμβουλεύει-διατάσσει» την διεύθυνση των φυλακών να εκτελέσει αυτούς.

Στις 5 Απρίλη ο διευθυντής των φυλακών αποφασίζει την απελευθέρωση 80-100 κρατουμένων με μικρές ποινές –ενός ή δυο χρόνων- κύρια αυστριακής καταγωγής.

6 Απρίλη του ’45, μέρα Παρασκευή, πρωινές ώρες και ο διευθυντής των Φυλακών υπογράφει την απελευθέρωση όλων των κρατουμένων. Η απόφαση αυτή βρίσκει τη μεγάλη πλειοψηφία του προσωπικού της φυλακής να μην έχει παρουσιασθεί στην εργασία του ή να βρίσκεται στο πόστο του χωρίς να συμμετέχει στη διαδικασία της ομαλής απελευθέρωσης των κρατουμένων. Το πρωινό αυτό παρόντες είναι ουσιαστικά ο διευθυντής και 4-5 υπάλληλοι των φυλακών. Στην αρχή η απόλυση παρουσιάζει κάποια τάξη αφού οι κρατούμενοι πτέρυγα-πτέρυγα απελευθερώνονται λαμβάνοντας το αποφυλακιστήριο, μικρή ποσότητα τροφής (μερικές μικρές πατάτες βραστές) και περνούν ένας-ένας να πάρουν τους σάκους με τα ρούχα τους και να φύγουν. Η διαδικασία αυτή όμως καθυστερεί, οι υπόλοιποι κρατούμενοι στις κλειστές ακόμα πτέρυγες διαμαρτύρονται… Γι αυτό αποφασίζεται ν’ ανοίξουν όλες οι πτέρυγες σ’ όλους τους ορόφους. Όλοι οι κρατούμενοι τρέχουν προς το σημείο όπου έχουν κατ’ αλφαβητική σειρά στοιβαχτεί οι σάκοι τους με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί αναστάτωση … μικρές συμπλοκές μεταξύ κρατουμένων… διαπληκτισμοί μεταξύ Ελλήνων κρατουμένων και βοηθών φυλάκων… Ο διευθυντής των φυλακών σε συνεργασία με τη Γερμανο-αυστριακή ηγεσία των κρατουμένων αποφασίζει να εξοπλίσει 10 έμπιστους κρατούμενους για να επιβάλει κάποια τάξη… και πράγματι μέσα σε λίγο χρόνο σταματούν οι φιλονικίες. Η νέα διαταγή είναι: -Μη ψάχνετε το σάκο σας, πάρετε έναν, όποιον να ’ναι και φύγετε… Μην καθυστερείτε, μπορεί να φανούν τα SS… Έχει φθάσει μεσημέρι κι ακόμα ο μισός πληθυσμός των κρατουμένων βρίσκεται εντός των φυλακών. Οι υπόλοιποι έχουν σκορπισθεί στους εκτός φυλακής χώρους κατευθυνόμενοι προς όλες τις διευθύνσεις, μόνο μακριά από τη φυλακή να ’ναι.

Μεσημέρι της 6^ης Απρίλη και ο αναπληρωτής διευθυντής των φυλακών Alois Baumgartiner, ο φύλακας Anton Pomalsl ειδοποιούν το διοικητή της Επαρχίας του NSDAP Krems Antoin Wilthum ότι στις φυλακές έχει ξεσπάσει εξέγερση κι αυτός με τη σειρά του ειδοποιεί όλους τους τοπικούς αξιωματούχους του ναζιστικού κόμματος Αυστρίας και τον υπολοχαγό των SS Lorenz Sontener που εδώ και μέρες βρίσκεται στην πόλη του Κρεμς με την οπισθοχωρούσα μονάδα των SS. Μαζί λοιπόν SS, SΑ και ένοπλες τοπικές μονάδες κατευθύνονται στο χώρο των φυλακών.

Έτσι αρχίζει η μεγάλη σφαγή στον περίβολο των φυλακών, ενώ μικρά τμήματα των μονάδων αυτών συλλαμβάνουν από τις γύρω της φυλακής περιοχές εκατοντάδες κρατουμένων που τους επιστρέφουν σ’ αυτές, όπου η συντριπτική πλειοψηφία εκτελείται. Το απόγευμα της ίδιας μέρας εκτελούνται από τα SS και ο διευθυντής και 3 υπάλληλοι των φυλακών, αφού θεωρούνται υπεύθυνοι της «απελευθέρωσης» αυτής. Το βράδυ της 6^ης Απρίλη και την επόμενη ένας μεγάλος λόφος με κορμιά εκτελεσμένων κρατουμένων θάβονται σε τρεις μαζικούς τάφους στον περίβολο των πλυντηρίων της φυλακής. Επίσης δεκάδες νεκροί κρατούμενοι θάφτηκαν σε πρόχειρους τάφους ή ρίχτηκαν στο Δούναβη ποταμό. Εκτός των φυλακών του Στάιν στις γύρω περιοχές του Κρεμς υπολογίζεται ότι τουλάχιστον 130 πολιτικοί κρατούμενοι έχουν εκτελεστεί από τοπικές στρατιωτικές μονάδες και τα SS.

Η καταγραφή του αριθμού των επιζώντων κρατουμένων, στις 7 Απρίλη του ’45, βρήκε εντός φυλακής 1074 κρατουμένους. Έχοντας υπόψη ότι στις 5 Απρίλη απολύθηκαν 80 κρατούμενοι από το σύνολο των 1800, ο πριν τη σφαγή πληθυσμός των φυλακών ήταν 1720 κρατούμενοι. Αν δε αφαιρέσουμε  τους 1074 που επέζησαν, προκύπτει ότι ο αριθμός των απόντων (εκτελεσμένοι και δραπέτες) είναι 650. Αν δε θεωρήσουμε ότι αυτοί που κατάφεραν να επιζήσουν των ομάδων δίωξης και να κρυφτούν σε διάφορους χώρους μέχρι την έλευση των Σοβιετικών στρατευμάτων δεν πρέπει να ξεπερνούν τους 50 (μέχρι σήμερα έχω καταγράψει μια περίπτωση με δυο Έλληνες από την Ικαρία [1], τότε καταλήγουμε  ότι ο αριθμός των εκτελεσμένων πολιτικών κρατουμένων ανέρχεται στους 600.

Στις 7-8 Απρίλη του ’45 απελευθερώθηκαν και οι 240 ποινικοί κρατούμενοι ενώ οι υπόλοιποι 835 πολιτικοί κρατούμενοι στις 8 Απρίλη, το απόγευμα, οδηγήθηκαν στ’ αμπάρια δυο ποταμόπλοιων-φορτηγίδων και από το Κρεμς μέσω του Δούναβη μεταφέρθηκαν σε Γερμανικό έδαφος και από εκεί σιδηροδρομικώς στην πόλη Μπερνάου της Βαυαρίας. Μετά δε από είκοσι μέρες, στις 5 Μάη 1945, απελευθερώθηκαν από τις αμερικανικές συμμαχικές δυνάμεις.

Έρευνες, Δικαστήρια, Αποφάσεις

Το φθινόπωρο του ’45 άρχισε η έρευνα για τη σφαγή στο Στάιν και στις 15 Αυγούστου 1946 εκδίδεται η πρώτη απόφαση για εγκλήματα πολέμου στην Αυστρία και αφορούσε το Στάιν, όπου πέντε κατηγορούμενοι καταδικάστηκαν σε θάνατο - οι τρεις εκτελέστηκαν το 1947, ενώ οι υπόλοιποι δυο είχαν αυτοκτονήσει πριν την δίκη. Άλλοι πέντε καταδικάστηκαν σε ισόβια, με την υποχρέωση στις 6-7 Απρίλη κάθε έτους στη φυλακή που έχουν εγκλειστεί να μεταφέρονται σε απομόνωση τις δυο αυτές μέρες. Στα 1955 στους πέντε ισοβίτες δόθηκε χάρη και απολύθηκαν. Ένας κατηγορούμενος καταδικάστηκε σε τρία χρόνια φυλακή και τέσσερεις αθωώθηκαν.

Για τους 61 πολιτικούς κρατουμένους που εκτελέστηκαν στο χωριό Hadersdort, 12 χιλιόμετρα βορειανατολικά του Κρεμς, καταδικάζονται το Γενάρη και το Δεκέμβρη 1947, τρία μόνο τοπικά στελέχη του ναζιστικού κόμματος Αυστρίας σε ποινές 20, 15 και 10 χρόνια ειρκτή και κάθε 7 του Απρίλη σε κελί απομόνωσης. Εδώ πρέπει να τονίσουμε ότι οι δυο Γερμανοί διοικητές των μονάδων SS που έδρασαν και έπαιξαν κύριο στις σφαγές αυτές δεν αναζητήθηκαν  ποτέ… από την Αυστριακή Δικαιοσύνη.

Μνημεία-Επέτειος

Μέχρι σήμερα ο ακριβής αριθμός των εκτελεσμένων κρατουμένων στις φυλακές Στάιν παραμένει άγνωστος. Όπως προαναφέραμε αυτός πλησιάζει τους 600. Μέχρι σήμερα έχουν γίνει τέσσερις επίσημες εκταφές από μαζικούς τάφους. Η πρώτη εκταφή θα γίνει στο χωριό Hadersdort το Μάρτη του ’45 από δικαστική επιτροπή, με τη μεταφορά 61 πτωμάτων στο Ιατροδικαστικό Ινστιτούτο της Βιέννης όπου αναγνωρίζονται 22 άντρες -14 Αυστριακοί, 4 Κροάτες, 3 Έλληνες και ένας Τσέχος - η ταυτότητα των υπολοίπων παραμένει άγνωστη, Οι δολοφονημένοι θάβονται σ’ έναν ομαδικό τάφο στο κεντρικό νεκροταφείο της Βιέννης, όπου έχει τοποθετηθεί αναμνηστική πλάκα.

Στο χωριό Hadersdort μόλις στα 1998 τοποθετήθηκε αναμνηστική πλάκα στο παρεκκλήσι του νεκροταφείου.

Οι εκεί εορτασμοί μνήμης των αντιφασιστικών οργανώσεων και συγγενών των θυμάτων είχαν πολλές φορές έντονο χαρακτήρα αντιπαράθεσης με τις τοπικές αρχές αφού αυτές αρνούνται να δεχθούν τον πολιτικό χαρακτήρα που είχε η ομαδική αυτή εκτέλεση από τα SS στο χωριό του Hadersdort.

Στο Κρεμς και συγκεκριμένα στο προαύλιο των φυλακών υπάρχει μνημείο για τους 386 νεκρούς που ανασύρθηκαν από τους τρεις μαζικούς τάφους το Γενάρη του 1950.

Έξω από το προαύλιο των φυλακών Στάιν υπάρχει ένα πέτρινο μνημείο για τους Έλληνες κρατουμένους που δολοφονήθηκαν εκεί. Κατασκευάστηκε στα 1974 από το Ελληνικό Αντιφασιστικό Κομιτάτο της Βιέννης που «αποδίδει τιμή στους 150 Έλληνες Αντιφασίστες που έπεσαν στις 6 Απρίλη του ’45» και ήταν το πρώτο μνημείο που αναγέρθηκε στο Στάιν για τη σφαγή αυτή.

Επίσημα δε έχουν αναγνωρισθεί 107 κρατούμενοι που δολοφονήθηκαν στις 6 Απρίλη. Ανάμεσα στους αναγνωρισμένους έχουμε και το ονοματεπώνυμο 33 Ελλήνων.

Ένα τρίτο μνημείο υπάρχει μέσα στο νεκροταφείο της συνοικίας Στάιν που αφιερώνεται στους Πολωνούς Αντιφασίστες.

Από το 2013 και μετά ο δήμος του Κρεμς διοργανώνει επίσημο μνημόσυνο για τη σφαγή της 6^ης Απρίλη, με τη συμμετοχή και Ελλήνων υπαλλήλων του Προξενείου της Γενεύης (τόσο φτωχή η εκπροσώπηση). Η εκδήλωση περιλαμβάνει επίσκεψη και ομιλίες και στα τρία μνημεία με ομιλίες των προσκεκλημένων επισήμων και κατάθεση στεφάνων.

Όλα τούτα που αναφέρω τα είχα σταχυολογήσει και τα γνώριζα όταν τον Απρίλη του 2019 ταξίδεψα στην Αυστρία για εβδομαδιαία παραμονή στη Βιέννη, όπου εργάζεται ο γιος μου. Ήταν Μεγάλη Παρασκευή των Καθολικών, μια μουντή, βροχερή μέρα, όταν επισκεφθήκαμε την πόλη Κρεμς και τη συνοικία του Στάιν όπου και σήμερα υπάρχουν και λειτουργούν οι φυλακές. Με λίγο κόπο, βρήκαμε το πέτρινο μνημείο όπου πριν μια βδομάδα ο Δήμος του Κρεμς είχε οργανώσει την ετήσια εκδήλωση μνήμης.

Εκεί κατέθεσα ένα μπουκέτο τριαντάφυλλα και πάνω στο χαμηλό σιδερένιο κιγκλίδωμα που περιφράσσει το μνημείο τοποθέτησα ένα σημείωμα μνήμης, που είχα ετοιμάσει και πλαστικοποιήσει πριν ξεκινήσω το ταξίδι αυτό, έχοντας παραθέσει στην πίσω όψη του σημειώματος τα τεκμήρια θανάτου των τεσσάρων Λέσβιων πολιτικών κρατουμένων.

Έψαλα δυο τροπάρια που ξέρω και στο τέλος σιγοτραγουδήσαμε τον Εθνικό μας Ύμνο.

Όταν επέστρεψα στο νησί αποφάσισα ν’ ασχοληθώ με τη μεγάλη εικόνα της σφαγής αυτής που θα αφορούσε όλους του Έλληνες πολιτικούς κρατουμένους, αφού μέχρι τότε  είχα περιορισθεί στους 29 συμπατριώτες μου που διετέλεσαν πολιτικοί κρατούμενοι στο Στάιν.

Από το χειμώνα του 2019 είχα αποκτήσει επαφή με την Αννίτα Παναρέτου, που την εποχή αυτή και η ίδια αναζητούσε στοιχεία και πληροφορίες για την εργασία της που αφορούσε τους Έλληνες –μη Εβραίους- εκτοπισμένους στην κατεχόμενη ναζιστική Ευρώπη, ως όμηροι, πολιτικοί κρατούμενοι, αιχμάλωτοι[2]. Το καλοκαίρι του 2019 μού έστειλε δυο ηλεκτρονικά αρχεία-καταλόγους εκ των οποίων το μεν πρώτο περιείχε 1191 ονοματεπώνυμα κρατουμένων –από πολλές χώρες- που ήταν τρόφιμοι των φυλακών Στάιν με ημερομηνία εισόδου στις φυλακές από 13/4/1944 έως 27/3/1945. Ανάμεσα τους και 303 Έλληνες κρατούμενοι, τα ονοματεπώνυμα των οποίων είχαν ανθολογηθεί από συνεργάτες του Αυστριακού καθηγητή ιστορίας Ρόμπερτ Στράϊμπελ. Το δεύτερο αρχείο περιείχε τα ονοματεπώνυμα 107 νεκρών που αναγνωρίσθηκαν από την εκταφή των τριών μαζικών τάφων στις φυλακές Στάιν το Γενάρη του 1950. Ανάμεσα τους και 33 Έλληνες. Προσπάθησα να παραβάλω τους καταλόγους αυτούς με υπάρχουσα βιβλιογραφία που αναφέρεται σε θανάτους Ελλήνων σε στρατόπεδα εργασίας εκτός Ελλάδας με βάση δυο βιβλία που είχα υπόψη μου, τα «Κατοχικά» της Κούλας Ξηραδάκη και «Από το Χαϊδάρι στο στρατόπεδο του Μπέλσεν» του Δημήτρη Παυλάκη, αλλά τα αποτελέσματα πενιχρά. Το μεγάλο πρόβλημα ήταν στην παραβολή και ταυτοποίηση των ονοματεπωνύμων, που εκτός από τα λάθη που υπήρχαν, τόσο στην καταγραφή τους όσο και στην αντιγραφή τους, η πλειονότητά τους είχε καταγραφεί φωνητικά, αλλά και ο κατάλογος αυτός δεν ήταν πλήρης αφού μας έλλειπαν τουλάχιστον άλλα 100 ονοματεπώνυμα Ελλήνων πολιτικών κρατουμένων που έζησαν τα γεγονότα αυτά και είχαν εγγραφεί στα βιβλία των φυλακών πριν τις 14/4/1944. Οπότε αποφάσισα να αναβάλω την έρευνα αυτή όπως και τη συνολικότερη παρουσίαση της μεγάλης αυτής σφαγής στις φυλακές Στάιν στις 6 Απρίλη του ’45.

Φέτος το Φλεβάρη ψάχνοντας στο διαδίκτυο για τη Γερμανική Κατοχή στη χώρα μας διαπίστωσα ότι το αρχείο Arolsen[3] είχε δώσει στη δημοσιότητα εκατομμύρια ψηφιοποιημένων σελίδων-ντοκουμέντων που αφορούσαν χιλιάδες θεματικές αναζητήσεις για περιοχές, πόλεις, στρατόπεδα, φυλακές κ.ά. Με αναζήτηση στο Stein an der Donau ανάμεσα στ’ άλλα αρχεία βρήκα και τέσσερα βιβλία εισερχομένων στις φυλακές Στάιν που κάλυπταν την περίοδο 1941-1945. Η κάθε δε σελίδα του βιβλίου αυτού περιείχε πληροφορίες για τέσσερις κρατουμένους με ονοματεπώνυμο, επάγγελμα, ημερομηνία-τόπο γέννησης, έτη καταδίκης και στην τελευταία στήλη πληροφορίες για όποιες μεταβολές υπήρχαν στην κράτησή του, όπως μεταγωγές σε άλλη φυλακή ή στρατόπεδο, θάνατο, απελευθέρωση λόγω έκτισης της ποινής.

Σημαντικό στοιχείο για κάθε κρατούμενο ήταν ο αριθμός εγγραφής στο βιβλίο εισόδου των φυλακών που μαζί με το έτος ήταν ο κωδικός αριθμός που είχε κάθε κρατούμενος και τους παραδιδόταν γραμμένος σε μικρή μεταλλική ταυτότητα και από εδώ και πέρα αυτός ήταν ο αριθμός αναγνώρισής τους. Το τελευταίο βιβλίο των φυλακών, πριν τη σφαγή, αναφέρεται στην περίοδο 13/4/1944 έως 27/3/45 και έχει ενημερωθεί για μεταβολές μέχρι την 5 Απρίλη του ’45, παραμονή της σφαγής. Με την ανάγνωση των πρώτων εγγραφών διαπίστωσα ότι το βιβλίο αυτό αναφερόταν στους ίδιους κρατούμενους που μας είχε δώσει ο Ρόμπερτ Στράϊμπελ. Ξεκίνησα έτσι μια νέα καταγραφή των Ελλήνων κρατουμένων με τις αναγκαίες διορθώσεις κυρίως στα επώνυμα, προσθέτοντας όμως την ημερομηνία και τον τόπο γέννησης. Επίσης προστέθηκαν στην κατάσταση και Έλληνες κρατούμενοι που είχαν γεννηθεί στη Μικρά Ασία και τον Πόντο, και μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή ήλθαν στην Ελλάδα, αλλά στο βιβλίο καταγράφονταν με την εθνικότητα «Τούρκος». Η έρευνά μου επεκτάθηκε και στα δυο προηγούμενα βιβλία καλύπτοντας την περίοδο από 1/1/43 έως 13/4/1944. Έτσι μπόρεσα να ανθολογήσω 400 ονοματεπώνυμα Ελλήνων κρατουμένων που μπήκαν στις φυλακές Στάιν την περίοδο 6/8/43 έως 13//2/45.

Η περίοδος που, σύμφωνα με όλες τις πηγές, έγιναν ομαδικές μεταγωγές Ελλήνων πολιτικών κρατουμένων από την Ελλάδα στις φυλακές Στάιν, πάντοτε μέσω Βιέννης όπου γινόταν ξεχωριστή εγγραφή, ήταν από 10/1/44 έως 20/9/44. Όλες οι προηγούμενες στα 1943 πρέπει να ήταν μεμονωμένες. Εδώ πρέπει να τονίσω ότι με αναζήτηση την πόλη Bernau βρήκα μια κατάσταση 226  Ελλήνων κρατουμένων που μεταφέρθηκαν από το Στάιν στην πόλη αυτή, με ημερομηνία σύνταξης την 18^η Σεπτέμβρη 1947, πλην όμως τα 95 ονοματεπώνυμα ανταποκρίνονται σε κρατούμενους με καταγωγή Γιουγκοσλαβία, Ιταλία, Γαλλία…

Αυτή η κατάσταση, αν είχε αποκλειστικά Έλληνες κρατούμενους, θα μας έδινε με μεγάλο ποσοστό τα ονοματεπώνυμα αυτών που έχασαν τη ζωή τους στη μεγάλη σφαγή. Τώρα απλά επιβεβαιώσαμε 125 Έλληνες κρατούμενους που επέστρεψαν στην Πατρίδα (στον πίνακα που παρουσιάζουμε τα ονοματεπώνυμα τους υπογραμμισμένα).

Επισημάνσεις στη διάρθρωση του Πίνακα

Ο πίνακας των 399 συμπατριωτών μας που είχαν εγγραφεί στο βιβλίο εισόδου των φυλακών Στάιν από 1/1/1943 έως 27/3/1945 διαρθρώθηκε σε επτά επιμέρους καταλόγους για την αφ’ ενός μεν καλύτερη κατανόηση και αφετέρου την αποτελεσματικότερη παραπέρα διερεύνηση με κύρια κατεύθυνση την αναζήτηση των υπολοίπων -περίπου 80 ως 90- συμπατριωτών μας που εκτελέστηκαν την 6 και 7^η Απρίλη του ’45.

1. Από το σύνολο των 399 συμπατριωτών μας που καταγράψαμε πρέπει να αφαιρέσουμε:

           α. Αυτούς που απολύθηκαν μετά την έκτιση της ποινής τους, πριν τη σφαγή. Είναι 9 και αποτελούν τον 1^ο κατάλογο του πίνακα με χρώμα γραμματοσειράς μπλε με άσπρο φόντο κελιού.

           β. Αυτούς που έφυγαν για άλλα στρατόπεδα ή φυλακές και δεν ξαναγύρισαν, αλλά και εκείνους που καταγράφονται ως geflugen (?) – δραπέτες (;) - και καταγράφεται η αποχώρηση τους από τις φυλακές δυο μέρες πριν την σφαγή και είναι 21. Αποτελούν τον 2^ο κατάλογο του πίνακα με χρώμα γραμματοσειράς πράσινο με άσπρο φόντο κελιού.

           γ. Αυτούς που πέθαναν από κακουχίες μέσα στη φυλακή ή σκοτώθηκαν κατά τη διάρκεια συμμαχικών βομβαρδισμών και είναι 17. Αποτελούν τον 3^ο κατάλογο του πίνακα με χρώμα γραμματοσειράς μαύρο με κόκκινο φόντο κελιού.

Όλες αυτές οι 47 περιπτώσεις συμπατριωτών μας ανιχνεύτηκαν στη συντριπτική τους πλειονότητα από τις δυο τελευταίες στήλες του βιβλίου των φυλακών που αναφερόταν στην ημερομηνία, ώρα και αιτία «εξόδου» από τις φυλακές.

Οπότε οι Έλληνες πολιτικοί κρατούμενοι που ήταν παρόντες στη σφαγή της 6^ης Απρίλη πρέπει να ήταν 352 και καταγράφονται σε τέσσερις επιμέρους καταλόγους:

           α. Στους συμπατριώτες μας που εκτελέστηκαν την 6^η ή 7^η  Απρίλη, θάφτηκαν στους τέσσερις μαζικούς τάφους, αναγνωρίσθηκαν μετά την εκταφή τους και είναι 36. Αποτελούν τον 4^ο κατάλογο του πίνακα με χρώμα γραμματοσειράς κόκκινο σε κίτρινο φόντο κελιού.

           β. Στους συμπατριώτες μας που εκτελέστηκαν την 6^η ή 7^η  Απρίλη, θάφτηκαν στους τέσσερις μαζικούς τάφους, ή πρόχειρους τάφους στον εξωτερικό χώρο των φυλακών ή στα περίχωρα του Κρεμς και η στοιχειοθέτηση του θανάτου προκύπτει από μαρτυρίες αυτοπτών κρατουμένων που επέζησαν ή από έγγραφα του Ε.Ε.Σ. ή από αρχεία του Ελληνικού Κράτους. Αυτοί ανέρχονται σε 25 και αποτελούν τον 5^ο κατάλογο του πίνακα με χρώμα γραμματοσειράς κόκκινο με άσπρο φόντο κελιού.

           γ. Στους συμπατριώτες μας που επέστρεψαν βεβαιωμένα στην Πατρίδα και η επιστροφή αυτή πιστοποιείται τόσο από τον κατάλογο των Ελλήνων κρατουμένων που στις 8 Απρίλη μεταφέρθηκαν στο στρατόπεδο Μπερνάου της Βαυαρίας, όσο και από διηγήσεις των ίδιων ή άλλων κρατουμένων και είναι 139. Αποτελούν τον 6^ο κατάλογο του πίνακα με χρώμα γραμματοσειράς καφέ με λευκό φόντο κελιού.

           δ. Ως τελευταία κατηγορία είναι 152 συμπατριώτες μας που κάποιοι απ’ αυτούς επέστρεψαν στην Πατρίδα ενώ οι υπόλοιποι έχασαν τη ζωή τους στο Στάιν. Αποτελούν τον 7^ο κατάλογο του πίνακα με χρώμα γραμματοσειράς μαύρο με λευκό φόντο κελιού. Εδώ νομίζουμε ότι πρέπει να δοθεί η μεγάλη προσοχή, διότι από τους 152 αυτούς συμπατριώτες μας πρέπει να αντλήσουμε την πληροφορία ποιοι επέστρεψαν και ποιοι όχι, άρα εκτελέστηκαν στο Στάιν.

 Επίλογος

     Από τον πρόλογο του Ρόμπερτ Στράϊμπελ στο βιβλίο του «Απρίλιος στο Στάιν»:

«(…) Στα μέσα της δεκαετίας του 1980, για τις ανάγκες της διδακτορικής μου διατριβής, άρχισα να ερευνώ την ιστορία του Κρεμς κατά την περίοδο 1938-1945. Δεδομένου ότι στα αρχεία της πόλης είχα έρθει αντιμέτωπος με κλειστές πόρτες, οι μάρτυρες της εποχής εκείνης, γυναίκες και άντρες, αποτελούσαν για μένα την ευκαιρία να μάθω περισσότερα πράγματα. Δεν θυμάμαι πια πόσες συνεντεύξεις πήρα τότε, όταν έφτασα τις τριακόσιες σταμάτησα το μέτρημα. Ανάμεσα σ’ αυτούς που είχα πάρει συνέντευξη ήταν και μερικοί πολιτικοί κρατούμενοι της ειρκτής του Στάιν.(…) Από τις πρώτες κιόλας ιστορίες που μου διηγήθηκαν οι κρατούμενοι άφησα πια οριστικά πίσω μου τα όρια του Κρεμς. Η τοπική ιστορία είναι και παγκόσμια (…).»

    Όλα λοιπόν αυτά τα γεγονότα που έζησαν εκατοντάδες συμπατριώτες μας, τα έζησαν και Γάλλοι, Αυστριακοί, Τσέχοι, Πολωνοί, Κροάτες, Σέρβοι κ.ά. στη μικρή πόλη του Κρεμς, με του Χάροντα τα Κοπέλια να ξεσπούν πάνω σε ανήμπορους και κακουχούμενους όμηρους χωρίς οίκτο. Το αποτρόπαιο αυτό γεγονός είχε περάσει στη λήθη.

    [4]«(…) Λίγες μέρες προτού λήξει ο Πόλεμος, η νέα πολυκομματική κυβέρνηση της Αυστρίας εξήγγειλε την επανασύσταση της χώρας, ανεξάρτητης και δημοκρατικής… Η Αυστρία όφειλε να διαρρήξει τους δεσμούς με το αμαρτωλό Ράϊχ, ώστε να πετύχει την γρήγορη αποχώρηση των τεσσάρων δυνάμεων κατοχής και ν’ απαλλαγή από την καταβολή επανορθώσεων. (…) Η ταυτόχρονη αναφορά στη συνενοχή των αυστριακών ξεχάστηκε, αφού οι σύμμαχοι δεν επέμειναν.(…)»

    Σήμερα όποιος μπει στο αρχείο του Άρολσεν, στο λήμμα Stein, θα βρει εύκολα σελίδες με εκατοντάδες ονοματεπώνυμα, τόπο καταγωγής και χρονολογία γέννησης των SS που έδρασαν στην περιοχή του Κρεμς την 6^η και 7^η Απρίλη του ’45.

    Το 2015, εβδομήντα χρόνια μετά το μακελειό στις φυλακές του Στάιν, ο Ρόμπερτ Στράϊμπελ θα γράψει: «(…) Η ιστορία των Ελλήνων κρατουμένων στις σωφρονιστικές φυλακές του Στέιν της Αυστρίας, δεν επιτρέπεται να λησμονηθεί.(…) Στις 6 Απρίλη τα SS και η Wehrmacht  εκτέλεσαν μαζικά εκατοντάδες πολιτικούς κρατουμένους.(…) Η ιστορία των Ελλήνων πολιτικών κρατουμένων και δολοφονημένων στο Στέιν δεν έχει γραφεί μέχρι σήμερα. Παρακαλούμε βοηθήσετέ μας να τεκμηριώσουμε την ιστορία των αδίκως δολοφονημένων Ελλήνων, ώστε ο χαμός τους να μη ξεχασθεί. Ευχαριστούμε εκ των προτέρων για πληροφορίες, ντοκουμέντα, φωτογραφίες, μαρτυρίες και αναμνήσεις.»

    Ανταποκρινόμενος στο κάλεσμα αυτό αφ’ ενός μεν αποστέλλω και αφετέρου δημοσιοποιώ τον κατάλογο αυτό και ό,τι άλλο υλικό έχω στη διάθεση μου για τους 399 συμπατριώτες μας που έζησαν από πρώτο χέρι τη ναζιστική λαίλαπα στο ακροτελεύτιο «έργο» της (150 εκτελέσεις συμπατριωτών μας), που ακόμη και στο παρά πέντε αντί μιας συγνώμης σκόρπιζε τον όλεθρο.

    Παράλληλα θέλω να προσκαλέσω τους συγγενείς αλλά και κάθε συμπατριώτη μας, όπως δημοσιογράφους σ’ όλα τα μήκη και πλάτη της χώρας, εφ’ όσον έχουν κάποια πληροφορία ή γνωρίζουν κάποια στοιχεία που μπορούν να ενημερώσουν τον πίνακα αυτό ή να διορθώσουν τυχόν λάθη του, να δημοσιοποιήσουν το υλικό τους, ώστε να εμπλουτιστεί ο κατάλογος αυτός κύρια όσον αφορά στα θύματα της σφαγής αυτής, αφού μας «λείπουν» τουλάχιστον 80 με 90 ονοματεπώνυμα!. Για ν’ αποκτήσουν όλα αυτά τα ονοματεπώνυμα σάρκα και οστά, ώστε να διατηρήσουμε αναμμένο το καντήλι της μνήμης τους.

[1]https://www.ikariamag.gr/%CF%84%CE%BF%CE%BA%CE%B1%CF%83%CE%B5%CF%84%CE%BF%CF%86%CF%89%CE%BD%CE%AC%CE%BA%CE%B9

 [2] Το 2020 την εργασία της αυτή τη κυκλοφόρησε σε βιβλίο «Συμπληρώνω τη μνήμη του Κόσμου…», εκδόσεις Παπαδόπουλος

[3] Διαδικτυακή διεύθυνση «Internasional tracing service bed arolsen»

[4] Χάγκεν Φλάϊσερ , «Οι πόλεμοι της μνήμης», εκδόσεις Νεφέλη , Αθήνα 2007, σελ. 58-59