Γράφαμε πριν από δεκαπέντε ημέρες για τον Δημήτρη Χατζηλία και το ιστορικό του έργο και προσπαθήσαμε να προβούμε σε μια όσο το δυνατόν πιο περιεκτική προσέγγιση του έργου αυτού, το οποίο, όπως είναι φυσικό, έχει ως κέντρο αναφοράς την τοπική πατρίδα, το Σκαλοχώρι της βόρειας Λέσβου. Το πράγμα αυτό δεν είναι ασυνήθιστο, δηλαδή η ενασχόληση πολλών λογίων με την ιστορία της μικρής πατρίδας, έχει την αρχή του τουλάχιστον διακόσια χρόνια ενωρίτερα και βέβαια συμβαίνει και σήμερα με πολλούς από εμάς που έχουμε την έγνοια να αναδείξουμε τα ιστορικά στοιχεία που αναφέρονται στα χωριά μας, τις επαρχίες, τα νησιά και τις πόλεις μας.

Όμως, όπως συχνά έχω αναφέρει από τις στήλες της εφημερίδας αυτής, τα έργα αυτά πολλές φορές ξεφεύγουν από τους κανόνες της συνεκτικής αφήγησης και ενίοτε επιχειρούν με αδέξιο τρόπο να συνδέσουν την αρχαία εποχή με τη βυζαντινή και τη νεότερη, ωσάν η σύνδεση αυτή αποτελεί την πεμπτουσία της ελληνικής ιστορίας. Όμως η τοπική ιστοριογραφία έχει πολλά να προσφέρει και πέρα από το σχήμα αυτό, ίσως και περισσότερα. Όταν δηλαδή παραμένει κοντά στα στοιχεία που κάθε τόπος διαθέτει, όταν επιχειρεί να φέρει στο φως άλλα στοιχεία, άγνωστα που θα συμβάλλουν στην καλύτερη γνωριμία με τον μικρό τόπο, που ασφαλώς εκβάλλει στον μεγαλύτερο και θα συνεργήσουν ώστε και το έργο του επαγγελματία ιστορικού να γίνει καλύτερο.

Αυτό λοιπόν νομίζω ότι μας προσφέρει αφειδώλευτα ο Δημ. Χατζηλίας με το έργο του για το Σκαλοχώρι και γι’ αυτό θέλησα να το αναδείξω, όσο μπορώ, μέσα από τις στήλες του «Εμπρός». Και τούτο επειδή ακριβώς το έργο του διατρέχει αυτή η λογική, δηλαδή η παρουσίαση των στοιχείων για το Σκαλοχώρι τα οποία ο ίδιος ελέγχει και πάνω στα οποία κυριαρχεί με τις γνώσεις του για πρόσωπα και πράγματα. (Θέλω στο σημείο αυτό να ανοίξω μια παρένθεση για να πω ότι στην αντίληψή μου τα τελευταία χρόνια έχουν υποπέσει και άλλες ιστορίες λεσβιακών χωριών που έχουν ανέβει επίπεδο, όπως λένε οι νεότεροι. Σκέπτομαι λ.χ. την ιστορία του Σιγρίου και την ιστορία της Πέτρας και φυσικά θα υπάρχουν και άλλες που δεν έχω πιάσει ακόμα στα χέρια μου).

Αλλά ο λόγος είναι για τον Δημ. Χατζηλία και πριν κλείσω το σημείωμα αυτό θέλω να σταθώ στα στοιχεία που παρουσιάζει στο βιβλίο του («Σκαλοχώρι του χθες») σχετικά με ορισμένες οικογένειες του χωριού του, τα οποία ιδιαιτέρως με εντυπωσίασαν. Τα στοιχεία αυτά αποτελούν ένα μικρό χρονικό για κάθε οικογενειακή συνάφεια, καθώς από τη μια μεριά παρουσιάζουν με σαφήνεια την πορεία της κάθε οικογένειας στη διαχρονία, τις συντελεσθείσες επιγαμίες, τους απογόνους κτλ. και παράλληλα εξεικονίζουν ορισμένα άτομα, τα οποία χαρακτηρίζονται από κάποια ιδιαίτερα γεγονότα: σκέπτομαι λ.χ. την αθέτηση της υπόσχεσης γάμου εκ μέρους του Ηρακλέους Ιωάννη Πασσά και το φευγιό του στην Αμερική και τα όσα αυτή η αθέτηση προξένησε στη μικρή κοινωνία του Σκαλοχωρίου. Σκέπτομαι τα της θανής και κηδείας του Ηλία Χατζηλία, όπως δημοσιεύτηκαν στην εφημερίδα «Σάλπιγξ της Μυτιλήνης» (14.5.1917). Σκέπτομαι την παρουσία του Πολύδωρα Σκούλικα που υπήρξε, πέρα από όλες τις άλλες ιδιότητές του, ο τελευταίος κετσετζής (που έκαναν τους κετσέδες για τα σαμάρια) και ένας από τους τελευταίους βρακοφόρους, και τα τόσα άλλα που βέβαια δεν μπορούν να δημοσιευτούν στον περιορισμένο χώρο μιας εφημερίδας.

Πέρα από όλα αυτά και τα πολλά άλλα θέλω να αναφερθώ, τελειώνοντας, για τα στοιχεία που μας εκθέτει ο Δημ. Χατζηλίας σχετικά με τον εμφύλιο πόλεμο, όπως αυτός έλαβε χώρα στην περιοχή του Σκαλοχωρίου. Και τούτο επειδή εκτιμώ ότι με βάση τέτοια στοιχεία θα καταγραφεί στο μέλλον με νηφάλιο τρόπο η εμφύλια σύρραξη που ταλάνισε τον τόπο μας και εξακολουθεί ακόμα, σε ορισμένες περιπτώσεις, να τον ταλανίζει όταν γίνονται άκριτες και επιπόλαιες αναφορές σε αυτόν.

Με αυτά τα ολίγα αλλά καθόλου αμελητέα, κατά τη γνώμη μου, θέλω να κλείσω το σημείωμα αυτού του χρόνου που τελειώνει, πιστεύοντας ότι μου/μας έδωσε την μοναδική ευκαιρία να γνωρίσουμε τον Δημήτριο Χατζηλία και το έργο του.