Μοναδικά ευρήματα, που χρονολογούνται στη Μέση Πλειστόκαινη Εποχή (750.000 - 125.000 χρόνια πριν από σήμερα), έφεραν στο φως οι ανασκαφές που εδώ και δύο μήνες πραγματοποιούνται στα Ροδαφνίδια του Λισβορίου, από ερευνητές του Πανεπιστημίου Κρήτης με επικεφαλής την αναπληρώτρια καθηγήτρια Προϊστορικής Αρχαιολογίας Νένα Γαλανίδου. Η συγκεκριμένη θέση αναδεικνύεται ως η παλαιότερη στο Αιγαίο που εποικίστηκε, αφού σε αυτή βρέθηκε πλούσιο αρχαιολογικό υλικό, όμοιο του οποίου δεν υπάρχει σε άλλη περιοχή της χώρας. Την ίδια στιγμή, η Λέσβος αποδεικνύεται βασική δίοδος των προγονικών μας ειδών εκείνης της περιόδου, από την Αφρική προς την Ελλάδα, χάρη και στη γεωλογική της ιστορία, που δημιουργούσε τις κατάλληλες προϋποθέσεις για τη διαβίωση Ανθρωπιδών.

Για πολλά χρόνια προσπαθούσε η αναπληρώτρια καθηγήτρια Προϊστορικής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης Νένα Γαλανίδου να κινήσει τις διαδικασίες έναρξης ανασκαφών στα Ροδαφνίδια του Λισβορίου. Αφορμή για την προσπάθειά της υπήρξε μια ανακοίνωση, το Σεπτέμβριο του 2000 στο περιοδικό «Αρχαιολογία», από τους ερευνητές Χ.Β. Χαρίση, P. Durand, Μ. Αξιώτη και Τ.Β. Χαρίση, που αφορούσε στον εντοπισμό ιχνών παλαιολιθικής εγκατάστασης στο μεγάλο ελαιώνα της περιοχής.

«Ο παλαιολιθικός λιθώνας που εντοπίσαμε, έχει έκταση μεγαλύτερη από 400 στρέμματα», ανέφεραν στην ανακοίνωσή τους οι τέσσερις ερευνητές. «Σε όλη αυτή την έκταση υπάρχουν άφθονα αποκρούσματα και εργαλεία, τα οποία δε φέ­ρουν σημάδια μεταφοράς τους από το νερό, γεγονός που υποδηλώνει επιτόπια παραγωγή. Τα περισσότερα εργαλεία έχουν παραχθεί με άμεση κρούση σκληρού κρουστήρα, όπως φαίνεται από το μεγάλο βολβό που φέρουν. Λί­γα μόνο έχουν μικρό βολβό, πιθανώς λόγω χρή­σης διπολικής λάξευσης του πυρήνα. Τέλος, αρκετά παρουσιάζουν τεχνητή αφαίρεση του βολβού. […]»

Οι ίδιοι κατέτασσαν τα χαρακτηριστικά της λιθοτεχνίας των εργαλείων που εντόπισαν, στη Μέση Παλαιολιθική Εποχή, ενώ είκαζαν πως η χρονολογία ζωής κάποιων μπορούσε να φτάνει και στο τέλος της Κατώτερης Παλαιολιθικής Περιόδου, δηλαδή 200.000 χρόνια πριν από σήμερα.

Η ανασκαφή και τα ευρήματα
Μετά από αίτημα της κ. Γαλανίδου, ο Νίκος Σηφουνάκης ενέταξε τη μελέτη σε πρόγραμμα χρηματοδότησης από τη Γενική Γραμματεία Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής. Από τότε η ίδια ξεκίνησε την προσπάθεια ώστε να ξεπεραστούν τα όποια γραφειοκρατικά προβλήματα υπήρχαν, έχοντας τη στήριξη κατά τον περασμένο χρόνο και του τέως αντιδημάρχου Πολιχνίτου Νίκου Κατράνη.

Το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο έδωσε τελικά την άδεια στα τέλη του φθινοπώρου τού 2011 για την πραγματοποίηση συστηματικής ανασκαφικής έρευνας στην περιοχή, από το Πανεπιστήμιο Κρήτης και υπό τη διεύθυνση της αναπληρώτριας καθηγήτριας.

Τελικά, χάρη στην έγκαιρη οικονομική στήριξη που υπήρξε, οι ερευνητές έφτασαν στη Λέσβο στις αρχές του περασμένου Αυγούστου και ξεκίνησαν τις εργασίες δουλεύοντας πυρετωδώς. Με ανακοίνωσή τους την περασμένη Δευτέρα, αποκάλυπταν ό,τι ανέδειξε η πρώτη ανασκαφική περίοδος στην παλαιολιθική θέση στα Ροδαφνίδια.

«Η ανασκαφή έφερε στο φως μια θέση της Κατώτερης Παλαιολιθικής Εποχής, της Αχελαίας πολιτισμικής φάσης, λίθινα εργαλεία (χειροπελέκεις και κοπείς) που βρίσκονται σε ποτάμιο και λιμναίο περιβάλλον, σε τέτοια έκταση που, μέχρι τώρα τουλάχιστον, δεν υπάρχει σε άλλη θέση της Ελλάδας», λέει η αναπληρώτρια καθηγήτρια Προϊστορικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης Νένα Γαλανίδου. «Ήταν κάτι που το περιμέναμε, γι’ αυτό και είχα προσωπικά αφοσιωθεί με τόση επιμονή και πείσμα, από το 2009, στη διαδικασία της ανασκαφής.»

Από τις ανασκαφές στα Ροδαφνίδια (φωτό: Πανεπιστήμιο Κρήτης)

Πώς έφτασαν στη Λέσβο
«Αυτό που αναζητούμε ανασκάπτοντας στα Ροδαφνίδια, είναι η ιστορία των πρώιμων μετακινήσεων των προγονικών ειδών μας, των Ανθρωπιδών, που βγήκαν από την Αφρική κι έφτασαν σε όλα τα μέρη του κόσμου», προσθέτει η ερευνήτρια.

Όπως εξηγεί, η Αφρική υπήρξε το «λίκνο» του ανθρώπινου είδους και η συγκεκριμένη ανασκαφή ρίχνει φως στην ιστορία της εξέλιξης του ανθρώπου και των πρώιμων μετακινήσεών του, από την Αφρική προς την Ευρώπη και την Ασία, αφού ο ελλαδικός χώρος, εξ αιτίας της γεωγραφικής του θέσης, θεωρείτο πάντα ως πέρασμα και σημείο όπου στέκονταν και ζούσαν τα προγονικά μας είδη.

Πώς έφτασαν όμως μέχρι τη Λέσβο οι τότε πρόγονοί μας;

«Για να φτάσουν στην ηπειρωτική Ελλάδα από την Αφρική, μη έχοντας τρόπο να διασχίσουν ανοιχτή θάλασσα, έπρεπε να ακολουθήσουν χερσαίες διαδρομές», εξηγεί η καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Κρήτης. «Από την Αφρική υπάρχει η δυτική είσοδος, που είναι το Γιβραλτάρ, και η ανατολική, που είναι η Ελλάδα, η Λέσβος και τα Βαλκάνια. Τα προγονικά μας είδη, είτε από το Σινά είτε από την Αραβική Χερσόνησο, έφτασαν στην Παλαιστίνη διασχίζοντας το λεγόμενο “Συροπαλαιστινιακό Διάδρομο”, ανέβηκαν προς το Βορρά, έφτασαν στην Τουρκία - Ανατολία και κινήθηκαν είτε ανατολικά, στα βάθη της Ασίας, είτε βόρεια και δυτικά. Το δυτικότερο άκρο είναι η Λέσβος, που, παρ’ όλο που σήμερα είναι νησί, την εποχή που μας ενδιαφέρει η στάθμη της θάλασσας πρέπει να ήταν χαμηλότερη και να επέτρεπε τη διάβαση, μέσα από μια χερσαία γέφυρα, που θεωρούμε ότι βρίσκεται στο στενό της Μυτιλήνης. Έχουμε κάνει προετοιμασία και ξέρουμε ότι το βαθύτερο σημείο εκεί φτάνει τα 60 μέτρα, υπάρχει μια “ταπείνωση” της θαλάσσιας στάθμης νότια των Μοσχονησίων και του Αϊβαλιού, που ένωνε τη Λέσβο με την απέναντι ακτή.»

«Γιατί» στα Ροδαφνίδια;
Ένα άλλο ερώτημα που τίθεται, είναι το γιατί οι συγκεκριμένοι πρόγονοί μας επέλεξαν ως «κατοικία» τους τη συγκεκριμένη περιοχή του νησιού.

«Είναι κάτι που μας έχει απασχολήσει κι εμάς, και είναι ένα μεγάλο ερώτημα», απαντά η κ. Γαλανίδου. «Σημασία έχει ότι τα ευρήματα είναι πολλά και σε μεγάλη έκταση. Οι άποικοι πήγαιναν μέχρι εκεί, έφευγαν και ξαναπήγαιναν. Η υπόθεση εργασίας που έχουμε κάνει, βασίζεται στο ότι το τοπίο της Λέσβου το έχει σμιλέψει η ηφαιστειακή δραστηριότητα, που έχει δώσει τη γεωθερμία και πυρογενή πετρώματα. Βρισκόμαστε επίσης στον κόλπο της Καλλονής, που θεωρούμε πως σε περιόδους χαμηλής θαλάσσιας στάθμης γινόταν μια μεγάλη λίμνη και δίπλα σε ρέμα ή μικρό ποτάμι. Έχουμε έτσι νερό, λίθινες πρώτες ύλες, κοντά στο νερό βρίσκονται και θηράματα, έχουμε όλες τις προϋποθέσεις για να συγκεντρωθούν και ομάδες Ανθρωπιδών.»

Η αναπληρώτρια καθηγήτρια Προϊστορικής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης Νένα Γαλανίδου και άλλοι ερευνητές, με το δήμαρχο Λέσβου, Δημήτρη Βουνάτσο, κατά την επίσκεψη του δευτέρου στο Λισβόρι, τον περασμένο Αύγουστο

Η σημασία των ευρημάτων
Τι σημαίνουν λοιπόν οι παραπάνω διαπιστώσεις και τα ευρήματα της μέχρι τώρα έρευνας που έχουν κάνει οι επιστήμονες του Πανεπιστημίου Κρήτης στα Ροδαφνίδια; Κατ’ αρχήν, όπως τονίζει η κ. Γαλανίδου, η συγκεκριμένη περιοχή της Λέσβου αναδεικνύεται στην πρώτη στον ελλαδικό χώρο που φιλοξένησε προγόνους του ανθρωπίνου είδους, αφού ελάχιστα αντίστοιχα ευρήματα έχουν έρθει μέχρι τώρα στο φως σε άλλες περιοχές της χώρας (όχθες Λούρου - Κοκκινόπηλο Ηπείρου, Σιάτιστα - δυτική Μακεδονία).

«Η ανασκαφή στα Ροδαφνίδια χαράζει ένα νέο δρόμο, γιατί βάζει τον ελλαδικό χώρο και το νησιωτικό κομμάτι της Ελλάδας στο χάρτη της κατώτερης παλαιολιθικής Ευρασίας», εξηγεί η ερευνήτρια. «Μελετώντας τις παλαιοακτογραμμές για την ιστορία αυτή, ανοίγουμε κι ένα παράθυρο στην πανάρχαια ιστορία της κλιματικής αλλαγής. Έτσι, με μια ανασκαφή ανοίγουμε πολλά “μέτωπα”, αφού ουσιαστικά μιλάμε για τους πρώτους επισκέπτες στον ελλαδικό χώρο.»

Η ίδια πάντως προσθέτει πως το θέμα της χρονολόγησης είναι λεπτό και αποφεύγει ακόμη να προσδιορίσει ακριβώς την ηλικία των ευρημάτων, τα οποία και κατατάσσει ευρέως σε 750.000 με 150.000 χρόνια πριν από σήμερα, κάπου στη Μέση Πλειστόκαινο Εποχή, μιλώντας όχι με πολιτισμικούς, αλλά με γεωλογικούς χώρους.

Πιο συγκεκριμένα στοιχεία αναμένεται να ανακοινωθούν μέσα στους επόμενους μήνες, όταν θα υπάρχουν και τα αποτελέσματα από τις χρονολογήσεις. Τα μέχρι τώρα ευρήματα έχουν, στο σύνολό τους, μεταφερθεί στο Αρχαιολογικό Μουσείο Μυτιλήνης, για να φυλαχθούν με ασφάλεια. Την ίδια στιγμή, γεωλογικά δείγματα έχουν ήδη ληφθεί για εργαστηριακές αναλύσεις και χρονολόγηση.

Η επόμενη φάση των ερευνών στο πεδίο θα ξεκινήσει την άνοιξη του 2013. Οι ανασκαφές αναμένεται να διαρκέσουν πέντε χρόνια, σύμφωνα με την άδεια που έχει δοθεί από το Υπουργείο Πολιτισμού, ενώ αφορούν έκταση τουλάχιστον 20 στρεμμάτων στην ευρύτερη περιοχή των Ροδαφνιδίων.

Χειροπέλεκυς της Αχελαίας πολιτισμικής φάσης, που βρέθηκε κατά την πρώτη φάση της ανασκαφής (φωτό: Πανεπιστήμιο Κρήτης)


Ποιοι συμβάλλουν στην ανασκαφή

Η έρευνα χρηματοδοτήθηκε από το Πανεπιστήμιο Κρήτης, τη Διεύθυνση Πολιτισμού της Γενικής Γραμματείας Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής και την Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου.
Σύμφωνα με την κ. Γαλανίδου, το όλο εγχείρημα δε θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί χωρίς την άδεια των ιδιοκτητών των αγρών που ανασκάφηκαν, κ.κ. Δούκα Αλβανού και Θεοδώρου Χατζόγλου, και την υποστήριξη της Κ΄ ΕΠΚΑ, της εφόρου Χριστιάνας Λούπου, των αρχαιολόγων και των στελεχών της υπηρεσίας, που παρείχαν επιστημονική και υλικοτεχνική στήριξη.

«Ευχαριστούμε επίσης τους κ.κ. Νίκο Σηφουνάκη, Δημήτρη Χαλκιώτη, και Γιάννη Σπιλάνη, που από τη θέση του υφυπουργού Υποδομών, Μεταφορών και Δικτύων και γενικού γραμματέα της Γενικής Γραμματείας Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής αντίστοιχα, μας παρείχαν την έμπρακτη στήριξή τους», προσθέτει η ίδια. «Ευχαριστούμε ακόμη την προϊσταμένη της Διεύθυνσης Πολιτισμού της Γενικής Γραμματείας, Μάγδα Αλβανού, για τη θερμή της υποδοχή και συνδρομή της. Ο περιφερειάρχης Βορείου Αιγαίου, κ. Νάσος Γιακαλής, αγκάλιασε από την πρώτη στιγμή το ερευνητικό πρόγραμμα και το στήριξε οικονομικά μέσα από πόρους του Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης, γι’ αυτό και θερμά τον ευχαριστούμε. Τις ευχαριστίες μας θέλουμε να εκφράσουμε επίσης στο δήμαρχο Λέσβου, κ. Δημήτρη Βουνάτσο, τους αντιδημάρχους κ.κ. Νίκο Κατράνη, Γιάννη Τσακίρη, Ηλία Κουνιαρέλλη και Γιώργο Βουνάτσο και το Δήμο Λέσβου για τη φιλοξενία και τεχνική συνδρομή, καθώς και τον πρόεδρο του Τοπικού Συμβουλίου Λισβορίου, κ. Θεόδωρο Χατζηπαναγιώτου, για την ολόψυχη ηθική και υλική συμπαράστασή του.

Τέλος, ένα μεγάλο “ευχαριστώ” στους κ.κ. Μάκη Αξιώτη και Χαράλαμπο Χαρίση, που πρώτοι εντόπισαν και υπέδειξαν τη θέση, και στους κατοίκους του Λισβορίου, που φιλοξένησαν με θέρμη και ζεστασιά την αρχαιολογική ομάδα κατά τη διάρκεια των ερευνών της.»