Σαββάτο βραδάκι προ ημερών, στην κεντρική πλατεία της γενέτειρας μου, Άντισσας. Στα τρία καφενεία της καμιά εικοσαριά άτομα όλα κι όλα. Γέροντες, κυρίως. Εκεί που, προ πενήντα-εξήντα χρόνια τέτοια ώρα, γινόταν το αδιαχώρητο. Ζωή. Σήμερα μελαγχολία. Θλίψη.

Η πλατεία αυτή αποτελεί το «σήμα κατατεθέν» του χωριού. Την τεράστια σχετικά έκτασή της σκεπάζουν τρία αιωνόβια, γιγάντια πλατάνια. Αυτό όμως που της δίνει ξεχωριστή ταυτότητα, είναι η επιμελημένη με ξεχωριστό μεράκι διάστρωσή της με πλάκες ανδεσίτη. Η λατόμηση αυτών έγινε απ’ τους ηφαιστειακούς όγκους της περιοχής, Υψηλό Μοναστήρι.

Εδώ κι ένα αιώνα που τούτη τελικά μορφοποιήθηκε, υπήρξε η «καρδιά» του χωριού. Στα οκτώ τότε καφενεία της, τα τρία κουρεία της, τα 3-4 χασάπικά της, ψαράδικα, κ.άλ. διάφορα μαγαζιά πραγματοποιούνταν όλες οι συναλλαγές, συμφωνίες, παζάρια, γλέντια, χοροί, προξενιά, γάμοι, βαφτίσεις και γενικά οι οποιεσδήποτε κοινωνικές δραστηριότητες.

Τότε βέβαια το χωριό είχε πληθυσμό 2.500-3.500, σφύζοντας από ζωή. Τις Κυριακές, τα πανηγύρια, εθνικές γιορτές, Πάσχα, εκεί ήταν πατείς με - πατώ σε. Τώρα; Και διηγώντας τα να κλαίς...

Ας πάμε πίσω στη δεκαετία του ’20, λίγο μετά την απελευθέρωσή μας. Τότε πρωτοεκλέχθηκε κοινοτάρχης, ο αναμορφωτής της Άντισσας, αείμνηστος Γιάννης Β. Φωτιάδης. Η πετροπελεκιτή σήμερα πλατεία, μου ’λεγε, διασχιζόταν από δύο μεγάλα ρέματα. Το ένα περνούσε νοτινά μπροστά απ’ τον Άη-Γιάννη και τ’ άλλο απ’ τα δυτικά στο κέντρο της. Ήταν ένα μεγάλο λαγκάδι, όπου τριγυρνούσαν κατοικίδια κάθε λογής. Το έλεγε μεγάλη «πληγή» που έπρεπε να κλείσει. Τούτο έγινε αφού κατασκευάστηκε ο απαιτούμενος κεντρικός υπόνομος. Τα απαιτηθέντα χρήματα ήταν κοινοτικά. «Πού τότες παράδες απ’ το Κράτος!!» μου είπε, όταν τον ρώτησα σχετικά. Ακολούθησε το σκέπασμα του λαγκαδιού, διαμορφώθηκε η Πλατεία που πλακοστρώθηκε στην τραγική περίοδο της Γερμανοκατοχής, επί προεδρίας, του αλησμόνητου γιατρού του χωριού, Παύλου Α. Χατζηγεωργίου.

Την μορφοποίηση της ανδεσιτικής πέτρας σε πλάκες, που δημιούργησαν την εξαιρετικού κάλλους πλατεία, το καύχημα όλων μας, έκαναν εξειδικευμένοι πετράδες [ένας εξ αυτών ο «Καρακώστας» (Μαν. Φιλίππου), που σκοτώθηκε στη μάχη του «Αητού», όπως μού ’πε ο αλησμόνητος φίλος Στρ. Καρίνος]. Την τελική λάξευσή τους έκαναν με πολύ μόχθο, αμέτρητο ιδρώτα και μεράκι οι μάστορες αυτοί. Το μεροκάματό τους πληρωνόταν σε είδος. Μια ποσότητα ψωμιού την ημέρα! Έτσι εξασφάλιζαν τον επιούσιο. Αυτό, τους γλύτωσε απ’ την πείνα, αυτή που σ’ άλλα χωριά τότε, οδήγησε πάμπολλους στο θάνατο.

Τούτα, επιτεύχθηκαν βάσει σχετικής «πρόνοιας» του Γιάν. Φωτιάδη. Συγκεκριμένα:

Με απόφασή του, που σεβάστηκαν όλοι οι Αντισσαίοι παραγωγοί, «φορολογούνταν» όλοι τους σε είδος (σιτάρι, κριθάρι, ρεβίθια, κ.άλ.). Δανείζομαι τη σχετική πληροφορία απ’ τον αξέχαστο φίλο μου Χρυσόστομο Ιωαν. Καραβασίλη που μ’ είπε ότι ο πατέρας του παρέδωσε στην «συγκέντρωση», 750 οκάδες γεννήματα. Άλλοι παραγωγοί απ’ τον Κάμπο, Άπαστρα, Γαβαθά, Λάψαρνα, διάφορες ποσότητες. Ο συγχωρεμένος ο πατέρας μου, παρέδωσε τέσσερα γομάρια καρπό. Με την πρόνοια αυτή, η κάθε χωρίς πόρους Αντισσαία οικογένεια, έπαιρνε κάθε μέρα δωρεά μία οκά ψωμί. Έτσι κατόρθωσε να κρατήσει όλο τον πληθυσμό του χωριού ζωντανό, χωρίς θύματα πείνας. Την ευλογία αυτή της Άντισσας δεν είχαν άλλα χωριά, κυρίως η Μυτιλήνη, όπου η πείνα θέριζε. Τούτο αναφέρει ο Δημήτρης Σαραντάκος στο βιβλίο του «Χαραλ. Κανόνης». «Η πρώτη φροντίδα της Οργάνωσης ήταν η αντιμετώπιση της πείνας, που είχε πάρει επικίνδυνες διαστάσεις και είχε προκαλέσει εκατοντάδες θανάτους κατά τον πρώτο χειμώνα (1941) της Κατοχής». Τόση ήταν η αποτελεσματικότητα του προγράμματος αυτού στην Άντισσα, που ύστερα από ~40 χρόνια το 1979, όταν οι Αντισσαίοι ετοιμάζονταν να τιμήσουν το Γιάν. Φωτιάδη στήνοντας την προτομή του στην Πλατεία -εκεί όπου και σήμερα είναι-, ο «ΔΗΜΟΚΡΑΤΗΣ» έγραψε επ’ αυτού και μεταξύ άλλων αναφερόταν ειδικά στο συγκεκριμένο πρόγραμμα: «Η συμβολή του στις ανάγκες ολόκληρου του νησιού στην περίοδο της χιτλερικής κατοχής ήταν τεράστια γιατί ο Γιάννης Φωτιάδης οργάνωσε με ένα αξιοθαύμαστο τρόπο τις γεωργικές καλλιέργειες, έτσι που η Άντισσα την εποχή εκείνη να γίνει ο σιτοβολώνας της Λέσβου. Εκεί εύρισκαν καταφύγιο οι πεινασμένοι του νησιού και πολλοί ήταν εκείνοι που κατέφυγαν με τη ψυχή στο στόμα και βρήκαν τροφή, αγάπη και εστία.»

Έτσι δόθηκε στο χωριό, το προσωνύμιο, «Καναδάς» της Λέσβου.

Αναμφισβήτητα για την επιτυχία αυτού του εγχειρήματος στην Άντισσα, σημαντικότατο ρόλο έπαιξε η προσωπικότητα του Γιάν. Φωτιάδη, όμως αυτή επικουρήθηκε απ’ το ότι τούτος είχε ενταχθεί στο ΕΑΜ όπως κι άλλοι Αντισσαίοι (Ηλίας Αποστόλας, Κώστας Ταβερνάρης, Αντώνης Αιγινήτης, γεωπόνος μη Αντισσαίος) κατά το βιβλίο «Αντίσταση στη Λέσβο», των Κεμερλή-Πολυχρονιάδη. Το ΕΑΜ, στη βάση ενός γενικότερου προγράμματος αλληλεγγύης, με κέντρο τον επισιτισμό και κεντρικό σχεδιασμό απ’ τη Μυτιλήνη προσπαθούσε να κατευθύνει όλους όσους είχαν τη δυνατότητα να καλλιεργήσουν την όποια σπιθαμή γης ήταν διαθέσιμη στο νησί. Τούτο, στην Άντισσα, είχε απόλυτη επιτυχία.

Στην επάρατη Γερμανοκατοχή που τόσα δεινά υπέστη ο Λαός μας, στην Άντισσα θυσίες των Αντισσαίων ως περιέγραψα, δημιούργησαν αυτό το στολίδι, την περικαλλή πλατεία της, που πρόσφατα ονομάσθηκε «Πλατεία γιατρού Παύλου Χατζηγεωργίου». Προκειμένου να τιμηθεί και ο πρωταγωνιστής της δημιουργίας της, ευελπιστώ ότι σύντομα θα υλοποιηθεί η απ’ το 2010 ομόφωνη απόφαση του Δ.Σ. του τ. Δήμου Ερεσού-Αντίσσης, περί ονομασίας της κεντρικής οδού Αντίσσης, απ’ το ηρώο ως την κεντρική πλατεία , σε «οδό Ιωάννη Β.Φωτιάδη».