Στον κεντρικό δρόμο του χωριού, λίγο πιο πέρα απ’ το πατρικό μου, ήταν ένα σπίτι, μεγάλο, με μεγάλη αυλή που το ξέραμε ως το σπίτι της Φωτιάδαινας. Τούτο εκτός απ’ το μέγεθος έχει και ιστορική ταυτότητα. Κατά τη δεκαετία του ’50 μετά το θάνατο της γριάς ιδιοκτήτριας, περιήλθε στη θετή της κόρη και για λόγους που δεν γνωρίζω, πωλήθηκε. Σήμερα ανήκει στην οικογένειά του τότε αγοραστή. Συζητώντας προ καιρού με τη συγγένισσά μου Τούλα Μποτζάκη-Αποστόλα, μεγαλύτερη από μένα, γνώστη πολλών σχετικά με το σπίτι αυτό, κάλυψα πολλές απορίες μου από διάφορες λεπτομέρειες που μού ’πε. Αυτό που με ιδιαίτερο ενδιαφέρον άκουσα ήταν η πληροφορία για το τι συνέβη εκεί κατά την περίοδο της απελευθέρωσης του νησιού μας, το 1912. Ένα ιδιαίτερο γεγονός, που έσωσε το χωριό και τους κατοίκους του κατά πως περιγράφω πιο κάτω.

Για το σπίτι αυτό έχουμε γραπτή αναφορά απ’ το συγχωριανό μου, συγγραφέα και δημοσιογράφο, φίλο Βασίλη Πλάτανο που το 1956 συνέγραψε το λαογραφικό δοκίμιο «Γάμος στη λεσβιακή Άντισσα». Τούτο, υποβλήθηκε στον τότε λαογραφικό διαγωνισμό Γρηγορίου Ρουσέλλη, όπου απέσπασε το δεύτερο βραβείο. Βασίζεται στην αφήγηση της τότε 85χρονης, ιδιοκτήτριας του αρχοντικού Ευρυδίκης Φωτιάδη-Παπαμιχαλάκη. Όπως αναφέρει ο συγγραφέας, αφηγείται, «από τη στιγμή που πάνε τις προξενιές ως την ώρα του γάμου» και συνεχίζει «… είναι, μπορώ να πω ακριβείας γιατί αυτή που την αφηγήθηκε είναι η ίδια η νύφη».

Από την αφήγηση και εκ των διαφόρων επί μέρους αναφορών αυτής, με χαρακτηριστικότερη εκείνη για τους πολλούς καλεσμένους στο γλέντι του γάμου της, συγγενείς και απ’ τα δύο σόγια, όπως είπε «πι κι ρίζα ως κι φύτρα» και όχι μόνο (…το χουργιό μπιτούνιου ήντου καλισμένου), το σπίτι τούτο παρουσιάζεται μεγάλο. Ακόμη, το στο δοκίμιο αυτό παρατιθέμενο «προικοδοτήριον έγγραφον» προς το Γεώργιο, σύζυγο της Ευρυδίκης, πέραν ενός περιβολιού μετά κούλας στον Κάμπο και κάποιων χωραφιών, ως πρώτο αναφέρει, «οικίαν εις ενιορίαν Αγίας Παρασκευής». Όμως δεν αναφέρει αριθμό δωματίων, επιφάνεια μέτρα, ή κάτι άλλο που να σηματοδοτεί το μέγεθός της. Αλλά τα προικιζόμενα, οικοσκευή, εξοπλισμός, σκεύη, ρούχα, κ.λπ., που αναφέρονται, «αναλόγως της ημετέρας καταστάσεως» όπως γράφεται, δίνουν το μέγεθός αυτής. Μεταξύ άλλων αναγράφονται και «πίθοι δέκα πέντε», στοιχείο που από μόνο του μπορεί να προσδιορίσει αυτό. Τα πιθάρια πάντα ήταν τοποθετημένα στο κατώγι, που συνήθως κατελάμβανε το ισόγειο του κάθε σπιτιού. Δεκαπέντε πιθάρια για να χωρέσουν και να είναι χρηστικά τοποθετημένα μέσα στο κατώγι, θα ’πρεπε τούτο να είναι μεγάλων σχετικώς διαστάσεων. Εξ αυτού, τεκμαίρεται το μέγεθος του σπιτιού.

Σ’ αυτό, κατά τα λεχθέντα της συγγένισσάς μου, έλαβε χώρα ένα αξιομνημόνευτο γεγονός που έσωσε την Άντισσα και τους Αντισσαίους την περίοδο 8 Νοεμβρίου 1912 - 8 Δεκεμβρίου 1912. Δηλαδή την περίοδο τη μεταξύ της απελευθέρωσης, αρχικά της Μυτιλήνης, Ανατολικής και Νότιας Λέσβου (από τον υπό το Ναύαρχο Κουντουριώτη Ελληνικό Στόλο) και της απελευθέρωσης, του Βόρειου, Κεντρικού και Δυτικού νησιού (με την ιστορική μάχη του Κλαπάδου).

Το γεγονός αυτό, της το είχε αφηγηθεί η αυτόπτης μάρτυς γιαγιά της Ουρανία, της οποίας το σπίτι (πατρικό της Τούλας) ήταν ακριβώς απέναντι απ’ εκείνο της Φωτιάδαινας και που παρακολούθησε άμεσα ότι συνέβη, κρυμμένη πίσω απ’ τα παραθυρόφυλλά της.

Την περίοδο αυτή, ο θυμόσοφος λεσβιακός λαός, την ονόμασε χαρακτηριστικά «Τα Φόβια». Τότε που το νησί μας, το μισό ήταν ελεύθερο και το άλλο μισό ακόμα υποτελές. Το σκλαβωμένο τμήμα του, διέτρεχαν Τούρκικες αντάρτικες ομάδες που με λύσσα επιτίθονταν εναντίον πολιτών, λήστευαν, εκφόβιζαν, βιαιοπραγούσαν, πυρπολούσαν, ακόμα και φόνευαν. Τούτο οφειλόταν στη διαρκή αναβολή της προέλασης του ελληνικού στρατού του αποβιβασθέντος στη Μυτιλήνη, που έκανε τους Τούρκους να έχουν αναθαρρήσει.

Οι αντάρτικες αυτές ομάδες, έδρασαν κυρίως στις περιοχές του Μανταμάδου, Σκαμνιάς, Μεσοτόπου, Ερεσού, Παρακοίλων, Στύψης και Πέτρας.

Μία τέτοια αντάρτικη ομάδα με παρόμοιους σκοπούς, είχε έρθει και στην Άντισσα (τότε Τελώνια). Η εφημερίδα «Λαϊκός Αγών» στις 18/11/1912 έγραφε: «…περί τούς 250 Τοῦρκοι στρατιῶται ἐθελονταί φθάσαντες προχθές ἔξωθεν τῶν Τελωνίων ἄρχισαν πυροβολοῦντες πρός τήν πλευράν τῶν κατοίκων μεθ’ ὅ ἐλθόντες εἰς τό χωρίον ἀφοῦ πρῶτον ἐπυρπόλησαν τόν αὐτόθι ἀνεμόμυλον (περίπου 500 μέτρα απ’ το χωριό) προέβησαν εἰς φθοράς, πρός ἀνακάλυψιν δῆθεν ὅπλων σπείραντες τόν πανικόν εἰς τούς κατοίκους»

Οι κάτοικοι του χωριού, γεμάτοι αγωνία και φόβο, ήταν κλειδαμπαρωμένοι στα σπίτια τους. Απεφεύχθησαν τα χειρότερα, κατά τα λεχθέντα της συγγένισσάς μου, χάρη στο γιατρό του χωριού, Βασίλη Φωτιάδη. Βρισκόταν στο σπίτι της Φωτιάδαινας, μοναχοκόρης του αδελφού του Νικόλαου, που ως ορφανή πάντα την προστάτευε. Ενώ λοιπόν οι Τούρκοι έτρεχαν προς την πλατεία, ο γιατρός πάνω απ’ το σπίτι αυτό, τους σταμάτησε και τους μίλησε. Τι τους είπε δεν γνώριζε η συγγένισσά μου να μου πει. Πάντως γεγονός είναι ότι βιαιοπραγίες ή άλλες έκνομες ενέργειες σταμάτησαν και το σημαντικότερο κανείς Αντισσαίος δεν έπαθε κάτι. Στην προαναφερθείσα δημοσίευση, γράφεται επίσης ότι στο Βούλγαρη ποταμό «επί της γεφύρας εὑρέθησαν ἐσφαγμένοι τρεῖς νέοι», χωρίς ονόματα ή καταγωγή. Προ ετών τούτη την πληροφορία έβαλα στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης ρωτώντας τους συγχωριανούς μου εάν κάποιος γνώριζε κάτι σχετικό, ή είχε ακούσει μέσα στην οικογένειά του να έχει χαθεί τότε κάποιος δικός τους. Ουδείς σχολίασε κάτι, πράγμα που σημαίνει ότι τούτοι οι δύστυχοι, δεν ήσαν Αντισσαίοι.

Ο γιατρός, ασκώντας το λειτούργημά του όπου ήταν ανάγκη και στην γύρω περιοχή, ήταν ευρέως γνωστός, (ο εγγονός του, Στρατής Καρίνος, μου έλεγε ότι είχε μόνιμα ένα συγκεκριμένο αγωγιάτη να τον πηγαίνει στο Σίγρι, Χίδηρα ακόμη και στο Μεσότοπο). Η κατ’ αυτόν τον τρόπο μεγάλη κοινωνική επιφάνεια του γιατρού, ενδεχομένως επηρέασε τους επικεφαλείς των ανταρτών, αφού τελικά αποχώρησαν σύσσωμοι, χωρίς περαιτέρω δυσμενή γεγονότα.

Μεταφέρω τα προαναφερθέντα, χωρίς να έχω τη δυνατότητα να τα διασταυρώσω από κάπου αλλού. Πάντως, σ’ αυτή την τεταμένη περίοδο, εφόσον η παρουσία 250 οπλισμένων Τούρκων στην Άντισσα έληξε χωρίς να υπάρξουν νεκροί, κ.αλ., όπως έγινε στην Πέτρα, στο Μεσότοπο και αλλού, μόνο μια παρέμβαση ως αυτή του γιατρού Φωτιάδη, θα μπορούσε να κάνει.

Κλείνοντας, αναφέρω ότι ο γιατρός Βασίλης Φωτιάδης, ήταν ο πατέρας του μετέπειτα αναμορφωτή της Άντισσας, Κοινοτάρχη και Βουλευτή, Γιάννη Φωτιάδη.