Το πλοίο και η πολιτεία

24/06/2017 - 12:03

Στην πολιτική αντιπαράθεση μεταξύ των κομμάτων, πολλές φορές αυτά κατηγορούν τους αντιπάλους τους πως με την πολιτική τους «οδήγησαν τη χώρα στα βράχια». Συνειδητά ή ασυνείδητα παρομοιάζουν την Πολιτεία με πλοίο, τον εκάστοτε πρωθυπουργό με κυβερνήτη και τους υπόλοιπους πολιτικούς με ναύτες. Δεν ξέρω αν γνωρίζουν πως η παρομοίωση αυτή είναι πολύ παλιά και χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον Λέσβιο ποιητή Αλκαίο. Αυτός στο στασιωτικό του ποίημα 46 a D, λέει χαρακτηριστικά: «Δε νιώθω το ξεσήκωμα τ’ αγέρα// γιατί άλλο κύμα απ’ εδώ κι άλλο από εκεί // κυλά, κι εμείς ταρακουνιόμαστε καταμεσής στο πέλαγο // μέσα στο μαύρο πλοίο // απ’ τη φουρτούνα την τρανή //ένα σωρό τραβώντας…». Κάποιος Ηράκλειτος που έζησε τον 1ο αι. μ. Χ., λέει στο έργο του Ομηρικές αλληγορίες (5) πως ο ποιητής εδώ μιλά αλληγορικά και αναφέρεται σε κάποια κοινωνική αναταραχή που εκδηλώθηκε στην πατρίδα του και στον κίνδυνο πολέμου. Σύμφωνα με τη μαρτυρία του, πρόκειται εδώ για κάποια «πολιτική τρικυμία» που είχε ξεσπάσει στη Μυτιλήνη και έβαλε σε κίνδυνο την Πολιτεία - πλοίο (= Μυρσίλος γαρ ο δηλούμενός εστί και τυραννική κατά Μυτιληναίων εγειρομένη στάσις). Οι συνέπειες της θαλασσοταραχής, όπως εκφράζονται στο απόσπασμα, υπονοούν τη χαλάρωση των θεσμών, την παρακμή της πολιτείας, την απουσία σωστής διακυβέρνησης. Μέσα από αυτή την αλληγορία, ο ποιητής εκφράζει την αγωνία του για τις ενδεχόμενες συνέπειες της κοινωνικής και πολιτική αναταραχής που εκδηλώθηκε την εποχή του στο νησί του.

Έκτοτε η παρομοίωση της Πολιτείας με πλοίο έγινε συνηθισμένη φόρμουλα στην αρχαία ελληνικά ποίηση, πράγμα που έκανε τον Αριστοφάνη να παρατηρήσει «αεί οι ποιηταί τας πόλεις πλοίοις παραβάλλουσι», δηλ. πάντα οι ποιητές παρομοιάζουν τις πόλεις με πλοία. Όμως μια εκπληκτική μορφή της αλληγορίας αυτής, απαντά στην Πολιτεία του Πλάτωνα (Πολιτεία 488 Α-489 Ε). Για να καταλάβει κανείς την ουσία των λόγων του Σωκράτη πρέπει να λάβει υπόψη: α) πως όταν μιλά για ναύκληρο, εννοεί τον λαό και β) πως τόσο ο Σωκράτης όσο και ο Πλάτων θεωρούσαν την πολιτική τέχνη και επιστήμη. Συζητώντας ο Σωκράτης με τον Αδείμαντο στο ΣΤ΄ βιβλίο της Πολιτείας και προσπαθώντας να του δείξει πώς μεταχειρίζονται οι πολίτες τους αληθινούς φιλοσόφους στις πόλεις, αυτούς που θεωρεί πιο κατάλληλους και άξιους ως κυβερνήτες, και γιατί αυτοί δεν εκτιμώνται από τον λαό λέει: «Φαντάσου ένα τέτοιο περίπου γεγονός να συμβεί είτε σε πολλά είτε σε ένα πλοίο, ο ναύκληρος να είναι μεγαλόσωμος και ο δυνατότερος από όλο το πλήρωμα, αλλά συγχρόνως να είναι λίγο κουφός και κοντόφθαλμος και να μη κατέχει καλά τη ναυτική τέχνη. Έπειτα οι ναύτες να μαλώνουν μεταξύ τους για το ποιος να κυβερνήσει και ο καθένας τους να φαντάζεται πως αυτός πρέπει να γίνει κυβερνήτης, χωρίς να έχει μάθει ποτέ την τέχνη, ούτε να μπορεί να φανερώσει από ποιον δάσκαλο και πότε την έμαθε… Και ακόμη να τριγυρίζουν πάντοτε τον ναύκληρο, να τον προκαλούν και όλα να τα κάνουν, για να τους παραδώσει το τιμόνι. Και κάποτε, αν άλλοι τον καταφέρουν καλύτερα, τότε αυτούς τους άλλους ή τους σκοτώνουν ή τους πετούν από το πλοίο. Και έπειτα τον καλό μας τον ναύκληρο, με ναρκωτικό του μανδραγόρα ή με μεθύσι ή με άλλο τρόπο τον εξουδετερώνουν και γίνονται κύριοι του πλοίου με όλες τις προμήθειές του και πίνοντας και γλεντώντας ταξιδεύουν, όπως ταιριάζει σε τέτοιους ανθρώπους. Έπειτα επαινούν και ονομάζουν καλόν ναυτικό, έμπειρο κυβερνήτη και γνώστη των ζητημάτων του πλοίου εκείνον που ξέρει καλά να τους βοηθήσει να πάρουν την εξουσία από τον ναύκληρο, με το καλό ή με τη βία, και όποιος δεν είναι τέτοιος τον κατακρίνουν ως άχρηστο, χωρίς καν να καταλαβαίνουν πως ο αληθινός κυβερνήτης είναι ανάγκη να δείχνει επιμέλεια για τη σπουδή των εποχών του έτους, του ουρανού, των άστρων, των ανέμων και να γνωρίζει όλα όσα σχετίζονται με τη ναυτική τέχνη, αν πρόκειται να γίνει πραγματικά ικανός κυβερνήτης πλοίου. Το πώς θα κυβερνήσει το πλοίο, είτε θέλουν είτε δεν θέλουν μερικοί, αυτό νομίζουν πως δεν χρειάζεται ιδιαίτερη μάθηση ή τέχνη εκτός από την καθαυτό κυβερνητική. Όταν λοιπόν τέτοια συμβαίνουν στα πλοία, δεν νομίζεις πως ο αληθινός κυβερνήτης θα χαρακτηριστεί από τα πληρώματα των όμοια οργανωμένων πλοίων ως σωστός μετεωροσκόπος, φλύαρος και άχρηστος γι’ αυτούς;». Και ο Σωκράτης συμπληρώνει: «Δεν θα κάνεις λάθος, αν παραβάλεις τους σημερινούς πολιτικούς άρχοντες με τους ναύτες και εκείνους που αυτοί ονομάζουν αχρήστους και φλύαρους μετεωρολόγους με τους αληθινούς κυβερνήτες».

Ο Σωκράτης ουσιαστικά περιγράφει αυτό που συνέβαινε στην Αθήνα τον 4ο αι. π.Χ., τότε που είχε αρχίσει η παρακμή της αθηναϊκής δημοκρατίας. Πολλά από όσα λέει αντικατοπτρίζουν και την κρίση που περνά η σημερινή δημοκρατία: πώς αναδεικνύονται ανίδεοι και ακατάλληλοι κυβερνήτες, πώς ο λαός γίνεται αντικείμενο εξαπάτησης, εκμετάλλευσης και παραγκωνισμού, πώς οι πολιτικοί αναρριχώνται στην εξουσία και απολαμβάνουν τα προνόμια που τους παρέχει αυτή και άλλα πολλά. Καλό θα είναι να μελετούμε τους αρχαίους, για να «βάζουμε μυαλό…».

 

* Ο κ. Αθανάσιος Φραγκούλης είναι Διδάκτωρ Κλασικής Φιλολογίας και Επίτ. Σχολικός Σύμβουλος.

 

 

Γενική Ροή Ειδήσεων

PROUDLY POWERED BY CJ web | Copyright © 2017 {emprosnet.gr}
Made with love and a lot of coffee by CJ web, Creative web Journey