Δανείζομαι τον τίτλο του σημερινού άρθρου από το τελευταίο βιβλίο της ιστορικού Μαρίας Ευθυμίου με τίτλο «Ρίζες και θεμέλια, οδόσημα της ιστορίας του ελληνισμού», για δύο λόγους:

Ο ένας είναι ότι πράγματι είναι πετυχημένη η λέξη «οδός+σήμα» (αυτό που λένε οι Εγγλέζοι milestone), αλλά και η μεταφορά της ως οδικής πινακίδας που δείχνει τις χιλιομετρικές αποστάσεις της ιστορίας μας που την ξαναξεφυλλίζομε εφέτος για τα διακόσια χρόνια από την Επανάσταση, και ο δεύτερος, για να μνημονεύσω ένα υπέροχο βιβλίο που συνδυάζει τις σύγχρονες ιστορικές αντιλήψεις με ένα βαθύ αίσθημα εθνικοφροσύνης.

Εξορκίζει (το βιβλίο) τις κακές και διχαστικές στιγμές του ελληνισμού, αλλά υμνεί και στεφανώνει και τις μεγαλειώδεις που τις γεννά το φιλελεύθερον του Έλληνα, η αδάμαστη φύση του και η αίσθησή του ότι κουβαλάει μιαν ανεκτίμητη ιστορική κληρονομιά.

Επικεντρώνει η καθηγήτρια με ένα συμπερασματικό και διδακτικό τρόπο τους τρεις πυλώνες, όπως τους ονομάζει, τα «ενεργητικά πάγια» (assets), θα λέγαμε, που οδήγησαν μέχρι σήμερα στην επιβίωση και τη μεγαλοσύνη της φυλής, κι αυτά δεν είναι άλλα από τη γλώσσα, τη ναυτοσύνη και τη διασπορά.

Παράλληλα εξιδανικεύει σπουδαίες προσωπικότητες της εποχής που έδωσαν και την ψυχή τους για τον αγώνα και την Ελλάδα, όπως ο Παπαδιαμαντόπουλος, ο Κοκκίνης, ο Λαγουμιτζής, οι αδελφοί Βαλλιάνου, ο Ελβετός Εϊνάρδος κ.α.

Αναπόφευκτα βέβαια διαπλέκεται η ιστορία μας και η ίδια η μοίρα μας με τους εξ ανατολών γείτονες.

Η κατάρα της εισβολής πριν από χίλια τόσα χρόνια των τουρκικών φύλων της Κεντρικής Ασίας στην Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή υπήρξε μέγα γεγονός στην ιστορία της ανθρωπότητας.

Είχαν όμως την κακή τους τύχη να προσκρούσουν πάνω στους Έλληνες, τους Έλληνες που δεν φοβήθηκαν ούτε την Περσική, ούτε τη Ρωμαϊκή, ούτε και την Οθωμανική Αυτοκρατορία, αλλά με την ανδρεία,  τα γράμματα και την καπατσοσύνη τους τις αμφισβήτησαν και τις διέλυσαν.

Όσον αφορά την περίπτωση της Οθωμανικής, ο προοδευτικός δεσποζόμενος (σύμφωνα με την ιστορική διαπίστωση του Σπυρίδωνα Τρικούπη) κατέβαλε τον οκνό και στάσιμο δεσπότη, κι αυτό φαίνεται να είναι ένας απαράγραπτος βιολογικός όρος.

Δάσκαλοι λαϊκοί και κληρικοί όργωσαν την υπόδουλη Ελλάδα, έμποροι και πλοιοκτήτες Έλληνες όργωσαν παγκόσμιες θάλασσες και ποταμούς (Νείλος, Βόλγας, Δούναβης) και, με την πατρίδα φυλαγμένη στην καρδιά τους, γέμισαν τη χώρα εκπαιδευτήρια και παντός είδους ευαγή ιδρύματα.

Το ευγενέστερο εθνικό όραμα στα μέσα του 19^ου αιώνα, που είχε σκοπό να αποκαταστήσει την αρχαία δόξα, ήταν η «Μεγάλη Ιδέα», κι αυτή η ιδέα -σε αντίθεση με το τι επιχειρούν οι γείτονες- δεν χρειαζόταν μόνο όπλα για να πραγματωθεί αλλά κυρίως εμπόριο, παιδεία και πολιτισμό.

Έτσι έχουμε το παράδοξο η ελληνική γλώσσα του υπόδουλου έθνους να αρθεί σε αισχύλεια ύψη (όπως διαπιστώνεται στη δημοτική ποίηση της εποχής) και να φτάσει πάλι ως νέα Αλεξανδρινή να συνέχει και να εκφράζει επιστήμες, τέχνες και εμπόριο σε Ανατολική Ευρώπη και Μέση Ανατολή.

Έτσι κάπως έφτασε η Οθωμανική Αυτοκρατορία στο σημείο να διαλυθεί, εάν δεν συγκρατούσαν το 1838 οι τότε Μεγάλες Δυνάμεις τον Ιμπραήμ από τις φιλόδοξες βλέψεις του.

Η Τουρκία είναι αλήθεια ότι βρέθηκε σε σύγχυση και το 1821 στον μεγάλο ξεσηκωμό του Γένους μας, και το 1921 επίσης, όταν έβλεπε να ξεσηκώνονται και να ιδρύονται γύρω-γύρω της ομογενή εθνικά κράτη, και είναι ηλίου φαεινότερον ότι βρίσκεται και σήμερα το 2021 (την έχουνε στοιχειώσει οι λήγουσες το ’21 εκατονταετηρίδες!...) όσον αφορά τις σχέσεις της με συμμάχους και γείτονες, αλλά κυρίως όσον αφορά το αιώνιο δίλημμά της για το ποιος πρέπει να διοικεί: το έθνος ή η θρησκεία.

Είναι γεγονός ότι όποιος απειλεί και γαυγίζει, δύσκολα δαγκώνει, και το κάνει για να κρύψει τις αδυναμίες του και τα συμπλέγματά του που τα σέρνει επί αιώνες.