Στο Α΄ Μέρος αυτού του άρθρου προσπάθησα να δείξω πως αντίθετα με ό τι παλαιότερα πιστευόταν δεν είναι η «φύση» αυτή που καθορίζει την εξέλιξη ενός παιδιού, αλλά η παιδεία που παίρνει, η ανατροφή του και το περιβάλλον μέσα στο οποίο αυτή συντελείται. Η λεγόμενη «επιγενετική», δηλαδή η επιστήμη που μελετά τις κληρονομήσιμες αλλαγές στην έκφραση των γονιδίων, έχει καταρρίψει τον μύθο πως είμαστε ό,τι ορίζουν τα γονίδιά μας, DΝΑ μας.

Όμως η οικογένεια αποτελεί τον πρωταρχικό και πιο σημαντικό μορφωτικό και παιδαγωγικό παράγοντα για πολλούς λόγους. Αυτή είναι το πρωτόπλασμα κάθε κοινωνικού οργανισμού. Μέσα σ’ αυτή αναπτύσσεται το πιο ιερό και το πιο άγιο, το πιο βαθύ μυστήριο, το θαύμα της δημιουργίας. Λαός και έθνος κρατιούνται και αναπτύσσονται από τις ζωογόνες δυνάμεις της οικογένειας, που είναι το πιο ζωντανό και το πιο φυσικό κέντρο της αγωγής. Δίνει μορφή στο παιδί, όπως το στρείδι στο μαργαριτάρι μέσα στο όστρακό του. Δεν του δίνει απλώς την ύπαρξη, αλλά βοηθά και στη συνολική σωματική και ψυχοπνευματική ανάπτυξή του και στην πραγματοποίηση του προορισμού του. Του ετοιμάζει το δρόμο για μια μεγαλύτερη από την οικογένεια κοινότητα, την πολιτεία. Προσπαθεί να το κάνει ικανό, για να ανταποκριθεί στα πλατύτερα και τα υψηλότερα καθήκοντα, στην αποστολή και στον προορισμό του ως ανθρώπου. Κανένας ειδικός ή υπάλληλος της αγωγής δεν μπορεί να είναι τόσο πολύ κοντά στα παιδιά και στα μυστικά τους, όσο οι γονείς, εκείνοι βέβαια που πρώτα σέβονται την πληρότητα των γαμικών σχέσεών τους και γνωρίζουν ότι το πρώτο για τα παιδιά τους δεν είναι η εκπλήρωση κάποιων κοινωνικών ή οικονομικών υποχρεώσεων, αλλά η καλλιέργεια και ενεργοποίηση των χαρισμάτων τους. Οι γονείς είναι η εικόνα του πρώτου και αληθινού δασκάλου, που δεν λογομαχεί αλλά υποφέρει, που δεν εντέλλεται, αλλά συμμετέχει, που δεν νομοθετεί αλλά παραδειγματίζει. Γι’ αυτό και καμιά κρατική προσπάθεια που καταλήγει να είναι απρόσωπη και μαζική δεν μπορεί να αντικαταστήσει το έργο της οικογένειας στην κοινωνικοποίηση των παιδιών.

Αλλά ποια είναι η κατάσταση που επικρατεί σήμερα στην ελληνική οικογένεια; Αφήνω το γεγονός πως σήμερα γονείς γίνονται οι πάντες χωρίς κανένα αποκλεισμό, χωρίς καμιά εξέταση, χωρίς κανένα έλεγχο! Αφήνω πως οι περισσότεροι γονείς είναι σήμερα διαζευγμένοι ή συζούν συμβατικά και οι υπόλοιποι ετοιμάζονται να χωρίσουν! Τι κάνουν σήμερα οι γονείς μιας καλώς εννοούμενης normal ελληνικής οικογένειας; Αυτοί είναι αφοσιωμένοι στην επαγγελματική τους απασχόληση και ενδιαφέρονται για την επαγγελματική τους εξέλιξη που θα εξασφαλίσει, δήθεν, ένα καλύτερο μέλλον για τα παιδιά τους. Φεύγουν, λοιπόν, πρωί πρωί, αφήνουν τα παιδιά τους σε κάποια συνήθως αλλοδαπή και αυτή τα ανατρέφει, όπως γνωρίζει και μπορεί. Η συνήθης τακτική είναι να τα ρίχνει μπροστά στην οθόνη της τηλεόρασης και να φροντίζει τον εαυτό της και τα προβλήματά της αντί για τα παιδιά! Και αυτό συμβαίνει κυρίως τα πρώτα τρία-τέσσερα χρόνια που σύμφωνα με μελέτες είναι τα πιο αποφασιστικά χρόνια για την σωματική ανάπτυξη, την πνευματική καλλιέργεια και την ψυχική ισορροπία του παιδιού. Είναι αποδεδειγμένο, για παράδειγμα, πως το γλωσσικό αισθητήριο των παιδιών διαμορφώνεται μέχρι την ηλικία των πέντε ετών.

Και επιστρέφουν οι γονείς το βράδυ στο σπίτι και αρχίζει ένας αγώνας δρόμου: να πάνε το παιδί στη μουσική, στο μπαλέτο, στις ξένες γλώσσες, στο κολυμβητήριο κ.λπ., δηλαδή σε απασχολήσεις που επιβάλλονται στο παιδί και μοιάζουν με «καταναγκαστικά έργα». Πόσοι γονείς αφιερώνουν χρόνο να συζητήσουν με τα παιδιά τους, να δουν μια ταινία μαζί, να παίξουν, να πάνε μια βόλτα, να ικανοποιήσουν δηλαδή τις έμφυτες ανάγκες του παιδιού; Πολύ λίγοι ή και κανένας. Γιατί η λέξη «παιδί» έχει σχέση με το ρήμα «παίζω» και τη λέξη «παιχνίδι» και αυτό το παιχνίδι, όπως αυτά το εννοούν, τα σημερινά παιδιά δεν το έχουν.

Και καταλήγουν οι γονείς: το παιδί μας έχει αλλάξει και θέλει ψυχολόγο. Το 2018 ο Νίκος Σιδέρης έγραψε ένα βιβλίο με τίτλο «Τα παιδιά δεν θέλουν ψυχολόγο, γονείς θέλουν». Αυτό ήταν αποτέλεσμα επιστημονικής έρευνας και απευθυνόταν με μορφή εμπιστευτικής επιστολής σε γονείς που σκέπτονται. Ο συγγραφέας εξηγούσε με τρόπο απλό και κατανοητό τι σημαίνει η σχέση του γονιού-παιδιού, τι περιμένει το παιδί από τους γονείς του, πώς μπορεί να σταθεί ο γονιός άξιος του ρόλου του. Κατέληγε πως το παιδί περιμένει από τους γονείς του έμπρακτη, όχι θεωρητική, αγάπη, περιμένει φροντίδα, περιμένει κανόνες και κατάλληλο περιβάλλον για την ανάπτυξή του. Και αυτά όλα δεν μπορεί να τα δώσει ένας γονιός, που, και όταν βρίσκεται στο σπίτι, είναι «ωσεί παρών». Θα έλεγα, λοιπόν, εγώ πως τα παιδιά δεν θέλουν ψυχολόγο. Οι γονείς θέλουν. Αυτοί πρέπει να αλλάξουν, για να μην αλλάξουν τα παιδιά προς το χειρότερο, γιατί αυτή η αλλαγή δύσκολα αντιμετωπίζεται.

Πριν λίγο καιρό μια νηπιαγωγός ονόματι Jessica Gentry παραιτήθηκε από τη δουλειά της που, κατά δήλωσή της, αγαπούσε με πάθος λέγοντας πως δεν παραιτήθηκε γιατί βρήκε καλύτερη δουλειά ή γιατί βρήκε δουλειά με μεγαλύτερο μισθό, όπως την κατηγόρησαν, ούτε γατί έχουν αλλάξει τα παιδιά, όπως διατείνονται οι μεγάλοι, αλλά γιατί έχουν αλλάξει οι γονείς και η κοινωνία. Τα παιδιά είναι απλώς τα θύματα αυτής της αλλαγής. Οι γονείς δουλεύουν ατέλειωτες ώρες, είπε, απορροφώνται από το επάγγελμα και τις συσκευές τους, αφήνουν τα παιδιά σε ασταθείς οικογενειακές καταστάσεις, έχουν τραγικές επιρροές από τα social media …και εμείς πετάμε τη δικαιολογία ότι τα παιδιά έχουν αλλάξει. Αποτέλεσμα: Τα παιδιά συμπεριφέρονται με τον χειρότερο τρόπο στο περιβάλλον στο οποίο βρίσκουν μεγαλύτερη ασφάλεια, όπως είναι το σχολείο… Τα παιδιά δεν ευθύνονται γι’ αυτό που γίνονται. Κάποιοι άλλοι ευθύνονται και αυτοί πρέπει να αλλάξουν…