Θα αφήσουμε σήμερα για λίγο τη λεσβιακή ιστορία και θα ασχοληθούμε με ένα θέμα της ελληνικής ιστορίας, το οποίο φυσικά έχει σχέση στην ευρύτητά του και με τη Λέσβο. Την αφορμή μού δίνει ο συνεργάτης του «Εμπρός» Δανιήλ (αν δεν κάνω λάθος πρόκειται για ψευδώνυμο) και υπεύθυνος της στήλης «Από το λάκκο των Λεόντων». Είχα κρατήσει ένα άρθρο του με τον τίτλο: «Συγχωροχάρτια δεν πουλούσε μόνον ο Πάπας!», δημοσιευμένο στις σελίδες αυτής της εφημερίδας την 9η Σεπτεμβρίου 2017. Έχουν περάσει βέβαια από τότε σχεδόν δύο μήνες, αλλά δεν μπόρεσα νωρίτερα να ασχοληθώ με όσα αναφέρει ο εύστροφος και οξυδερκής (χωρίς καμιά διάθεση ειρωνείας) συντάκτης του άρθρου, επειδή δημοσίευσα και εγώ μια σειρά τριών άρθρων για την αλλαγή των καλλιεργειών στο νησί μας και δεν μπορούσα να διασπάσω τη ροή των επιφυλλίδων. Ωστόσο η επιστημονική πρόκληση παρέμεινε ανοιχτή και να λοιπόν που ήρθε η ώρα να γράψω λίγα λόγια.

Πράγματι η οθωμανική διοίκηση, μετά από την άλωση, δηλαδή ο οξυδερκής σουλτάνος Μεχμέτ Β´ (στα καθ᾽ ημάς Μωάμεθ ο Πορθητής) αναζήτησε τον ανθενωτικό πατριάρχη Γεννάδιο που ζούσε αποτραβηγμένος στη Μονή Κοσίνιτζας (Εικοσιφοινίσσης) στην περιοχή της Δράμας, τον οποίο τον αποκατέστησε στον κενό πατριαρχικό θρόνο της οθωμανικής εφεξής Κωνσταντινούπολης. Με την πράξη αυτή και με τις ενέργειες που ακολούθησαν, οι Οθωμανοί αποκατέστησαν την Εκκλησία ως επικεφαλής θεσμό του χριστιανικού πληθυσμού, πράγμα το οποίο είχε ποικίλα σημαντικά αποτελέσματα για τους υπό κατοχή χριστιανικούς πληθυσμούς. Αυτά βέβαια μέσα στη γενική αρχή του Ισλάμ, του σεβασμού των μονοθεϊστικών θρησκειών, επειδή διαφορετικά τα πράγματα θα ήταν πολύ δύσκολα για τους κατακτημένους.

Αν, όμως, η αναγνώριση της Εκκλησίας, του Οικουμενικού Πατριαρχείου εν προκειμένω, υπήρξε σωτήρια για την επιβίωση του χριστιανικού στοιχείου, για το ίδιο το Πατριαρχείο (ο όρος στην ευρύτερη διάστασή του, που περιλαμβάνει σύμπασα την εκκλησιαστική κοινότητα των ορθοδόξων χριστιανών), παράλληλα δημιουργούσε τεράστια προβλήματα στο Πατριαρχείο, επειδή για κάθε σημαντική περίπτωση που αναδεικνυόταν στις τάξεις του χριστιανικού στοιχείου (οικονομικό, κοινωνικό κτλ.) αυτός που έπρεπε να αποδώσει λόγο στην κεντρική διοίκηση των Οθωμανών ήταν ακριβώς το Πατριαρχείο, η Εκκλησία γενικότερα με ό,τι αυτό σήμαινε στο πραγματικό επίπεδο και εύκολα μπορεί να καταλάβει ο καθένας μας. Έτσι λ.χ. το Πατριαρχείο έπρεπε να αποδώσει μέσω των μηχανισμών που παγίως είχε δημιουργήσει, τους φόρους προς το οθωμανικό κράτος, τουλάχιστον τους πρώτους αιώνες της κατάκτησης, πέρα από τη βαρύτατη φορολογία το οποίο αυτό ως θεσμός, είχε αναλάβει (π.χ. την ημερήσια τροφοδοσία με κρέας του σώματος των Γενιτσάρων… που φυσικά δεν λυόταν με την αποστολή κρέατος αλλά με την απόδοση σε χρήμα της αντίστοιχης δαπάνης). Αυτός ο φόρος, για να προλάβω τυχόν ειρωνικές διαπιστώσεις, δεν ήταν ο μόνος και δεν ήταν ευκαταφρόνητος. Απλώς αναφέρω ένα παράδειγμα για να γίνομαι πιο κατανοητός.

Η βαριά φορολογία της Εκκλησίας ήταν αναπόφευκτο να οδηγήσει σε βαριά φορολογία και τους χριστιανικούς πληθυσμούς, επειδή από πού αλλού θα εύρισκε τα χρήματα η Εκκλησία, αν όχι από τους πιστούς της, δεδομένου ότι δεν αποτελούσε ένα παραγωγικό μηχανισμό που δημιουργούσε κεφάλαια, από τα οποία ένα μέρος θα πήγαινε στη διοίκηση. Εδώ τα πάντα παίζονταν σε επίπεδο ατόμων, πληθυσμών, οι οποίοι, επειδή δεν ήταν μουσουλμάνοι, επιβαρύνονταν με ακόμα υψηλότερη φορολογία. Με βάση λοιπόν την κατάσταση αυτή, το Πατριαρχείο, παρά την επιβάρυνση των πιστών, πολλές φορές αναγκαζόταν να δανείζεται με υψηλούς τόκους, πράγμα που οδήγησε και σε χρεωκοπία και ανάληψη των χρεών του από ισχυρούς χριστιανικούς παράγοντες έναντι φυσικά ανταλλαγμάτων σε όλα τα επίπεδα. Με αυτόν τον τρόπο και κάτω από αυτή τη λογική, μπορούμε λοιπόν, με τη σύγχρονη πλέον ιστορική οπτική, να εξετάσουμε και κυρίως να καταλάβουμε τις συνεχείς εναλλαγές πατριαρχών στον οικουμενικό θρόνο, αλλά και ακόμα χαμηλότερα στο επίπεδο των μητροπόλεων. Δηλαδή υπό την πίεση των δυσβάστακτων χρεών αναγκαζόταν ο εκάστοτε πιεζόμενος εκκλησιαστικός προϊστάμενος να αφήσει τη θέση του σε άλλον, που πίστευε ή οι άνθρωποι που ήταν από πίσω του, τον διαβεβαίωναν ότι θα τα κατάφερναν καλύτερα, δηλαδή θα μπορούσαν να ανταποκρίνονται στις φορολογικές απαιτήσεις των Οθωμανών είχαν ταυτόχρονα θα είχαν και όλες τις απολαβές που η θέση αποδέσμευε…

Όμως θα συνεχίσουμε και στο επόμενο σημείωμά μας.