Ολοκληρώθηκε και φέτος η διαδικασία του θεσμού των Πανελληνίων εξετάσεων με την έκδοση των αποτελεσμάτων. Όπως ήταν φυσικό, οι πιο πολλοί υπήρξαν «επιτυχόντες» σε κάποια Ανώτατη ή Ανώτερη Σχολή, ενώ λιγότεροι υπήρξαν οι «αποτυχόντες». Οι πρώτοι, ως είθισται, δέχτηκαν τα συγχαρητήρια των οικείων τους και ένιωσαν τη χαρά της «επιτυχίας», ενώ οι δεύτεροι αισθάνθηκαν απογοήτευση από την «αποτυχία» τους. Η Λίλα Σταμπούλογλου σε ένα άρθρο της, που δημοσιεύτηκε στις 29/8/2017 στο «Εμπρός», μάς προτρέπει να πούμε «κάτι και για κείνους που απέτυχαν». Γι’ αυτούς, λοιπόν, θα μιλήσω κι εγώ.

Κατ’ αρχάς θεωρώ πως είναι σκληρό για ένα νέο να αποτυγχάνει, αλλά είναι ακόμα πιο σκληρό να μη προσπαθεί να πετύχει και πως εκείνος μόνο είναι απαλλαγμένος από αποτυχίες που δεν επιδιώκει ποτέ να πετύχει. Η αποτυχία είναι απαραίτητο συστατικό της ζωής του ανθρώπου. Χωρίς την αποτυχία η επιτυχία δεν θα είχε κανένα νόημα. Τα όρια ανάμεσα στα δύο είναι δυσδιάκριτα, γιατί η αποτυχία είναι αδελφή της επιτυχίας, όπως αδελφή της χαράς είναι η λύπη, σύμφωνα με ένα αισώπειο μύθο. Όλοι οι άνθρωποι ταξιδεύουν στη ζωή πάνω σε ένα πλοίο που δεν έχει πάντα ευνοϊκό τον άνεμο. Η συνεχής επιτυχία μάς δείχνει μια μόνο φάση του κόσμου. Η αποτυχία φέρνει μπροστά μας και την αντίθεση. Ισχύει και εδώ η αρχή των αντιθέτων που συνθέτουν τη ζωή του ανθρώπου, σύμφωνα με τον Πλάτωνα, πράγμα που έκανε τον Περικλή να παρατηρήσει στον Επιτάφιό του, πως είναι ευτυχισμένοι αυτοί που γεύτηκαν στη ζωή τους ισομερώς τόσο τις επιτυχίες όσο και τις αποτυχίες (44.1: το δ’ ευτυχές …οις ενευδαιμονήσαι τε ο βίος ομοίως και ενταλαιπωρήσαι ξυνεμετρήθη).

Κι είναι λίγο υποκριτικό και αντιφατικό από τη μια να απαξιώνουμε ως άτομα και ως πολιτεία την «αριστεία» και από την άλλη να εγκωμιάζουμε τους «αρίστους» των Πανελληνίων εξετάσεων. Μπορεί βέβαια να ονομάζουμε «καλούς» και «άξιους» αυτούς που πέτυχαν σε κάποιο Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα, αλλά στη ζωή δεν πετυχαίνει κανείς απλώς και μόνο, γιατί είναι ικανός και άξιος και δεν αποτυγχάνει, γιατί είναι ανίκανος και ανάξιος. Θα ήταν πολύ ενδιαφέρον αν κάποιος από αυτούς που μελετούν και αναλύουν τα αποτελέσματα γύριζε πέντε - έξι χρόνια πίσω και παρακολουθούσε την εξέλιξη αυτών που μπήκαν πρώτοι σε Σχολές και εγκωμιάστηκαν γι’ αυτό. Σίγουρα θα φανεί πως κάποιοι «πρώτοι» έγιναν «έσχατοι» και κάποιοι «έσχατοι» έγιναν «πρώτοι». Θέλω να πω πως ούτε οι «επιτυχόντες» κέρδισαν τον αγώνα της ζωής, ούτε και οι «αποτυχόντες» τον έχασαν. Και ας έχουμε υπόψη πως υπάρχουν σωτήριες αποτυχίες, όπως υπάρχουν και καταστροφικέ επιτυχίες.

Πολλές φορές αποδεικνύεται πως αυτό που θεωρούμε επιτυχία δεν είναι επιτυχία. Πολλές «επιτυχίες» στη ζωή διαλύουν και εκμαυλίζουν τα άτομα, κάποτε προεξοφλούν την αποτυχία μας ως άνθρωποι. Μαστιγώνουμε το άλογο της επιτυχίας μας με το καμουτσίκι της αλαζονείας, για να τρέχει πιο πολύ, με αποτέλεσμα να σκοντάψει και να μας ρίξει κάτω.

Από την άλλη πλευρά, το κέρδος από μερικές αποτυχίες ξεπερνά το κέρδος από μιαν επιτυχία. Κάθε αποτυχία είναι ένα βήμα που οδηγεί στην επιτυχία. Κάθε ανακάλυψη του λάθους μας, μάς διδάσκει τι είναι το ορθό και από αυτή την άποψη η αποτυχία πολλές φορές είναι από μόνη της πολλές φορές ευ-τυχία.

Οι νέοι, λοιπόν, που απέτυχαν πρέπει να συνειδητοποιήσουν πως δεν υπάρχουν υποθέσεις χαμένες εκτός από αυτές που εγκαταλείπουμε εμείς οι ίδιοι. Όποιος σκοντάφτει, αλλά δεν πέφτει κερδίζει πολλά βήματα. Το να δεχτούν ψύχραιμα οι «αποτυχόντες» την αποτυχία τους, είναι το πρώτο βήμα για την εξουδετέρωση των συνεπειών της. Η γενναία και σωστή αντιμετώπισή της είναι και αυτή επιτυχία. Το είχε πει και ο Πλάτων, πως «θα μπορούσε να κριθεί πάρα πολύ σωστός και σώφρων αυτός που αντιμετωπίζει τις συμφορές και τις αποτυχίες του με κόσμιο τρόπο» (ούτος αν δικαιότατος και σωφρονέστατος κρίνοιτο, όστις κοσμιώτατα τας συμφοράς δύναιτο φέρειν). Κι ας έχουν πάντα υπόψη τους πως, όπως έλεγε ο Δημοσθένης, «προς το τελευταίον εκβάν έκαστον των πριν υπαρξάντων κρίνεται».

*Ο Αθανάσιος Φραγκούλης είναι δρ. Κλασικής Φιλολογίας και επιτ. σχολικός σύμβουλος.

.