Γράφαμε πριν από δεκαπέντε ημέρες για μια προξενική έκθεση της 24ης Μαρτίου 1864, του Έλληνα υποπροξένου στη Μυτιλήνη Νικ. Συρμακέση, η οποία περιέχει και αρνητικές διαπιστώσεις ως προς τον πατριωτισμό των Λεσβίων. Δημοσιεύσαμε το πρώτο μέρος της έκθεσης αυτής του υποπρόξενου προς το Ελληνικό Υπουργείο των Εξωτερικών. Σήμερα θα συνεχίσουμε τη δημοσίευση της έκθεσης:
«Η πορεία ην οφείλει να διαγράψη ο Έλλην υπάλληλος ενταύθα, κατ’ εμήν γνώμην είνε η εξής. Δεν πρέπει να περιφρονή την αμάθειαν, την αγένειαν και τας δουλικάς έξεις των ενταύθα Μυτιληναίων ομογενών, διότι τότε αποτυγχάνει του σκοπού της αποστολής του εκ πρώτης αφετηρίας, αλλ’ απεναντίας παραβλέπων πλείστα σφάλματα αυτών να πλησιάζη αυτούς, να συμμορφούται ενίοτε με τας ιδέας των και ολίγον κατ’ ολίγον να κατηχή αυτούς εις τρόπον ώστε να αισθανθώσι το ύψος του της φιλοπατρίας αισθήματος ή τουλάχιστον, αν δεν επιτευχθή τούτο, να μην έχη πολεμίους αυτούς. Η προσοχή του κυρίως όμως πρέπει ν’ απευθυνθή εις την νεολαίαν, αυτήν να εμψυχώνη, αυτήν να ενθαρρύνη εις τα του πολιτισμού και φιλοπατρίας μέρη όπως καταβληθή όσον τάχιον ο κοτζαμπασισμός, απ’ αυτής εξαρτάται αναμφισβητήτως η πρόοδος της νήσου ταύτης, ης προαναγγέλλεται μέλλον λαμπρόν πολιτισμού ως εκ της συχνής συγκοινωνίας μετά δύω από τας επισημοτέρας πόλεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, της Σμύρνης και της Κωνσταντινουπόλεως. Ούτω πολιτευόμενος νομίζω ότι ανταποκρίνεται εις την πολιτικήν της κυβερνήσεώς του.
«Κρίνω προσέτι επάναγκες να φέρω εις γνώσιν του Σεβαστού Υπουργείου καί τινα περιστατικά, άπερ έχουν μεγίστην επιρροήν εις τον προορισμόν του υπηρετούντος εν Τουρκία Έλληνος υπαλλήλου.
«Είνε γνωστόν εις το Σεβαστόν Υπουργείον και εις τους πολλά έτη διαμένοντας εν Τουρκία ότι οι δημογέροντες λεγόμενοι καθώς και ένιοι αρχηγοί του κλήρου, μακράν του να εμπνέωνται υπό ελληνικών αισθημάτων, απεναντίας ίνα αποδείξωσιν αγάπην μάλλον τοις Οθωμανοίς ή τοις ελευθέροις Έλλησι, χάριν των εαυτών συμφερόντων, μετέρχονται παντός είδους ραδιουργίας κατά του Έλληνος προξένου και συστηματικώς πολεμούν αυτόν εις απάσας τας υποθέσεις των Ελλήνων υπηκόων, παρεμβάλλοντες προσκόμματα και προσπαθούντες να εξέλθωσι νικηταί προς ελάττωσιν της επιρροής του. Απέναντι μιας τοιαύτης καταχθονίου πολιτικής αυτών, δυναμένης πραγματικώς να ελαττώση την επιρροήν του Ελληνικού Προξενείου, νομίζω ότι είνε και πολιτικόν και συμφέρον να ανθίσταται θαρραλέως ο Έλλην υπάλληλος και να μη υποχωρή φοβούμενος μήπως αποδοθή αυτώ η ιδιότης βιαίου χαρακτήρος ή έλλειψις πολιτικής φρονήσεως το να οικονομή τας περιστάσεις, καθόσον ούτος απέναντι των εαυτών συμφερόντων να καταπιέζωσι τον δυστυχή λαόν διά της επιρροής των προερχομένης εκ της προδοτικής των διαγωγής παρά τοις Οθωμανοίς, εις ουδέν λογίζονται φιλίαν, περιποιήσεις ή εθνισμόν.
«Η δε Κυβέρνησις να υποστηρίζη τον υπάλληλόν της εις την πόλιν ταύτην προς εμπέδωσιν επιρροής, εξ ης μεγάλαι ωφέλειαι δύνανται να προκύψωσιν. Τουναντίον αν υποτεθή ότι ο Έλλην υπάλληλος υποχωρεί, τότε οι υπό την κυριαρχίαν του Σουλτάνου αδελφοί μας, βλέπωντες ανίσχυρον αυτόν, ευλόγως υπολαμβάνουν και την Ελλάδα άσημον, να αποβάλλουν πάσαν ιδέαν της ανεξαρτησίας των και συμπάθειαν προς αυτήν. Συνιστάται ότι η ρήξις αύτη πρέπει να αποφασισθή τότε όταν εξαντληθούν άπαντα τα συνδιαλλακτικά μέσα και στηρίζεται επί του Δικαίου και πολιτικής ανάγκης. Ο Έλλην υπάλληλος ευρισκόμενος ουχί μεταξύ δύω εχθρικών πυρών, αλλά τεσσάρων, αν δεν έχη υποστήριξιν της Κυβερνήσεώς του, βεβαίως θέλει παραβλέψει τα καθήκοντά του, έρπων και κολακεύων οτέ μεν τους αμειλίκτους δημογέροντας, οτέ δε τον αρχιερέα, άλλοτε τον διοικητήν ή δυτικόν τινα πρόξενον και άλλοτε αυτούς τους ιδίους υπηκόους Έλληνας, αξιώντας πολλάκις να γίνη όργανον των διαθέσεων και παθών των».
Θα συνεχίσουμε σε δεκαπέντε ημέρες.