Όπως θα έχουν καταλάβει οι προσεκτικοί αναγνώστες αυτής της στήλης, τα ιστορικά στοιχεία τα οποία παραθέτω εδώ και πέντε περίπου χρόνια από τις φιλόξενες σελίδες του Εμπρός, αναφέρονται αποκλειστικά στην οθωμανοκρατούμενη Λέσβο, καθώς και στην περίοδο των Γατελούζων. Τούτο βέβαια συμβαίνει επειδή αυτήν την περίοδο γνωρίζω καλύτερα και κατά συνέπεια μέσα σε αυτήν κινούμαι ευκολότερα, ενώ και το ιστορικό υλικό που έχω συγκεντρώσει όλα αυτά τα χρόνια επικεντρώνεται στα παραπάνω αντικείμενα.

Όμως κατά καιρούς, όπως είναι φυσικό, ασκώντας το επάγγελμα του ιστορικού ερευνητή έχω συναντήσει και αποδελτιώσει και υλικό του 19^ου και του 20^ού αιώνα, το οποίο βέβαια δεν μπορώ να χρησιμοποιήσω για συνθετικές εργασίες, επειδή δεν είναι της αρμοδιότητάς μου. Ωστόσο, κρίνω σκόπιμο να αρχίσω να δημοσιεύω ορισμένα στοιχεία, τα οποία προέρχονται κυρίως από το αρχείο του Ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών (ΥΠΕΞ), με την ελπίδα ότι θα φανούν χρήσιμα σε όσους ασχολούνται συστηματικά με την περίοδο αυτή.

Το 1877-1878, όπως γνωρίζουμε είχε ξεσπάσει ένας από τους πολλούς Ρωσο-τουρκικούς πολέμους, ο οποίος διαδραματίστηκε κυρίως στην περιοχή των Βαλκανίων με την εμπλοκή Ρουμάνων και Βουλγάρων. Ο αιματηρός αυτός πόλεμος για όλους τους αντιπάλους, προξένησε μεγάλες απώλειες και στον άμαχο πληθυσμό, αλλά και βίαιες μετακινήσεις πληθυσμιακών ομάδων, κυρίως από την πλευρά της ηττηθείσας Οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Στις μετακινήσεις αυτές αναφέρεται έγγραφο που στάλθηκε από τη Μυτιλήνη, (δεν μπόρεσα να διαβάσω την υπογραφή του παράγοντα που το υπογράφει) και απευθύνεται προς πρόσωπο που το αποκαλεί Υπουργό. Προφανώς, αφού το έγγραφο απόκειται στα αρχεία του ΥΠΕΞ, αφορά πρόσωπα της ελληνικής διοίκησης.

Το έγγραφο αναφέρεται στην πιθανότητα να εγκατασταθούν στο νησί πληθυσμοί που είχαν αναγκαστεί να μετακινηθούν λόγω του πολέμου, πληθυσμοί φυσικά που περιλαμβάνονταν στις εθνοτικές ομάδες που συναπάρτιζαν την Οθωμανική αυτοκρατορία.

Με την ελπίδα ότι πρόκειται μάλλον για ανέκδοτο έγγραφο το παραθέτω:

Μυτιλήνη τη 17 Αυγούστου 1877

Κύριε Υπουργέ,

Λαμβάνω την τιμήν να φέρω εις γνώσιν της Υμετέρας Εξοχότητος ότι η Υψηλή Πύλη προ ολίγων ημερών, διά τηλεγραφικής διαταγής της, της οποίας αντίγραφον υποβάλλω εγκλείστως, προσκαλεί τον ενταύθα Διοικητήν, αφού προηγουμένως συνεννοηθή μετά των εγκρίτων πολιτών, να την πληροφορήση πόσας οικογενείας προσφύγων Οθωμανών εκ των μερών της Ρωμυλίας, δύναται η Μυτιλήνη να φιλοξενήση προσωρινώς.

Κατήφεια και αθυμία κατέλαβε τους κατοίκους χριστιανούς ευθύς ως εκοινοποιήθη η απαισία αύτη είδησις. Φρονώσι και ευλόγως ότι οι άνθρωποι ούτοι, οίτινες θα είναι ίσως Τάταροι, θα χρησιμεύσωσιν ως μάστιγες των κτημάτων των και της ησυχίας των και το χείριστον ότι θα είναι και επικίνδυνοι εις την ζωήν των. Αισθάνονται την τελείαν ανικανότητά των εις την εκπλήρωσιν της τοιαύτης υποχρεώσεως.

Αληθώς η νήσος είναι φυτουργημένη, καλλιεργημένη και καλώς κατωκημένη, αλλ’ εν τούτοις είναι και αναντίρρητον ότι δεν δύναται να επαρκέση εις τας ανάγκας των κατοίκων της και απόδειξις τούτου είναι ότι το ¼ σχεδόν των κατοίκων κατ’ έτος επί 6 μήνας αναγκάζεται να αποδημή εις Ανατολήν, όπως πορισθή τα μέσα της υπάρξεως. Η χριστιανική κοινότης, καίτοι βεβαία ότι η αρνητική απάντησις δεν θα εξασκήση καμμίαν επιρροήν επί της αποφάσεως της Πύλης, απήντησεν εν τούτοις ότι η νήσος, μάλιστα σήμερον, ότε διάφοροι υποχρεώσεις την πιέζουσι, δεν δύναται να χορηγήση την αιτουμένην φιλοξενίαν,

Ευπειθέστατος…

Δεν γνωρίζω, επειδή, όπως ανέφερα παραπάνω, δεν έχω εντρυφήσει στα της περιόδου αυτής συστηματικά, εάν πραγματοποιήθηκε εγκατάσταση των προσφύγων του Ρωσο-τουρκικού πολέμου στο νησί μας και τι απέγιναν αυτοί. Ελπίζω συνάδελφοι ιστορικοί που γνωρίζουν τα πράγματα αυτά πολύ καλύτερα από εμένα, να μας πληροφορήσουν. Ίσως μάλιστα αυτό να έχει γίνει κιόλας σε κάποια μελέτη και εγώ απλώς δεν το γνωρίζω.

Όπως και να έχουν τα πράγματα και μολονότι οι συνειρμοί με τη σημερινή κατάσταση της παραμονής προσφύγων στο νησί μας είναι προφανείς, σπεύδω να σημειώσω ότι πρόκειται για διαφορετικές εποχές, διαφορετικά γεγονότα, διαφορετικούς ανθρώπους.