Από το θαυμάσιο βιβλίο «Οι Μικρασιάτες Πρόσφυγες της Σκάλας Καλλονής Λέσβου (1914, 1922)», του Αντώνη Δουκέλλη, που κυκλοφόρησε το 2019 από τις εκδόσεις «Άπαρσις», με πενήντα δύο αφηγήσεις και μαρτυρίες απογόνων προσφύγων και το οποίο αποτελεί παράδειγμα υποδειγματικής έρευνας για κάθε προσφυγικό χωριό, επιλέγω να μεταφέρω την πολύτιμη καταγραφή «Σκάλα Καλλονής: οριστικός προορισμός» της δεκαεξασέλιδης αφήγησης της εβδομηνταεξάχρονης Μαριάννας Καραμικέ-Καρίμαλη από μαρτυρίες δύο προσφύγων, της μητέρας της, Ελένης Λαφιατή και του θείου της μητέρας της, Στέλιου Χριστοφέλλη:

«Η Σκάλα πριν να έρθουν οι Μικρασιάτες πρόσφυγες αποτελείτο από μία πλατεία και τέσσερις μεγάλες αποθήκες. Η Σκάλα ήταν εμπορικό λιμάνι, που εξυπηρετούσε το βορειοδυτικό τμήμα του νησιού. Υπήρχε τελωνείο από το 1787. Η έδρα του Τούρκου διοικητή ήταν στα Δάφια και μετά στα Αριανά, για να είναι πιο κοντά στο τελωνείο και να εισπράττει τους φόρους.

Η αποθήκη, που ήταν απέναντι από την Αγία Άννα, την καινούρια εκκλησιά (η παλιά Αγία Άννα, ήταν εκεί που υπάρχει μόνο το εικονοστάσι, μπροστά στο σπίτι του Μανώλη Θεοδοσίου) ανήκε στον Γελέκη, έτσι τον έλεγαν. Το αληθινό του όνομα ήταν Τακτικός. Ήταν στην Αμερική. Επειδή φορούσε πάντα ένα γιλέκο, τον φώναζαν Γελέκη. Αυτή ήταν μεγάλη αποθήκη με καλή κατασκευή, που αποθήκευαν ευαίσθητα προϊόντα, τα οποία έφερναν τα καΐκια. Στο πίσω μέρος αποθήκευαν ζωοτροφές και σιτηρά, άχυρα, στάρια κ.ά. Στο πίσω μέρος υπήρχε μια αλευρομηχανή, τοποθετημένη επάνω σε μια βάση, κατασκευασμένη από τούβλα. Άλεθαν σιτάρι κι άλλα δημητριακά.

Μια άλλη αποθήκη ήταν πάνω στο δρόμο, του Αποστολέλλη του Χατζημουτάφη. Αυτός ήταν κάτοικος Παπιανών. Αργότερα ήλθαν από τον Πολιχνίτο οι Σάκηδες, ο Χαράλαμπος και ο Αχιλλέας, και έκαναν συνεταιρισμό. Στον επάνω όροφο η αποθήκη ήταν κατοικήσιμη και στέγασε προσωρινά πρόσφυγες.

Τρίτη αποθήκη ήταν του Χριστόφα Αγγελίδη, επάνω στην πλατεία, με πρόσωπο στο νοτιά. Μεγάλη αποθήκη. Στο ισόγειο “πατούσαν” σύκα. Υπήρχε μεγάλη παραγωγή σύκων στο λεκανοπέδιο που τα έστελναν εκτός του νησιού. Οι παραγωγοί τα έφερναν ξερά σ’ αυτήν την αποθήκη, όπου είχαν πατητήρια και τα πατάγανε. Οι γυναίκες ράβανε σακιά από λινάτσα, που χωρούσαν τέσσερις-πέντε οκάδες σύκα, τα γεμίζανε, βάζανε ανάμεσα στα σύκα βάγια (δάφνη), τα έπαιρναν οι Χιώτες και τα εμπορεύονταν. Ήταν ένας Χιώτης έμπορος, ο Στρατής, ερχόταν πολύ ταχτικά, ήταν ηλικιωμένος, καλός άνθρωπος. Μεγάλος έμπορος.

Έφερναν επίσης προϊόντα από το Σκαλοχώρι, τη Φίλια, την Ανεμώτια, ό,τι προϊόντα παρήγαγαν τα χωριά και τα αποθήκευαν εκεί για να τα φορτώσουν στα καΐκια, που έκαναν μεταφορές από και προς τη Σκάλα. Στη Σκάλα ξεφόρτωναν άλλα προϊόντα, όπως κανάτια, λεκάνες, πήλινα από την Αίγινα, λεμόνια, μανταρίνια από τη Χίο. Η μεταφορά των “εισαγομένων” προϊόντων στα χωριά, γινόταν με κάρα.

Στη δυτική πλευρά της αποθήκης του Χριστόφα Αγγελίδη υπήρχε φούρνος, που τον είχε ο Γιώργος Θεοδοσίου. Δούλευε τον φούρνο και έβγαζε ψωμί. Απέναντι από του Αγγελίδη υπήρχε άλλη αποθήκη. Στη γωνιά που σχηματίζει ο κεντρικός δρόμος με την πλατεία, αριστερά, όπως κοιτάμε τη θάλασσα. Αυτή η αποθήκη ανήκε μάλλον σε Αγιαπαρασκευώτες. Κάτω είχε μαγαζιά και απάνω ήταν αποθήκη. Όταν αργότερα οι ψαράδες έγιναν πολλοί, κάποιος ψαράς από την Καλλονή που λεγότανε Σμυρνιός, είχε αυτά τα μαγαζιά, είχε μέσα τα δίχτυα του και εργάτριες που τα αρμάτωναν και τα μπάλωναν. Τότε υπήρχαν τα καλαμωτά δίχτυα (δίχτυ στερεωμένο πάνω σε καλάμια). Δουλεύονταν από δύο βάρκες μαζί.

Απέναντι από αυτήν την αποθήκη, όπου τώρα είναι η καινούρια εκκλησιά της Αγίας Άννας, υπήρχαν μερικά πλινθόκτιστα κτίσματα, χαμόσπιτα, πριν από την άφιξη των προσφύγων. Ανήκαν στον Χριστόφα Αγγελίδη που είχε μεγάλη αποθήκη πάνω στην πλατεία. Όταν έφυγαν οι Τούρκοι, πριν από το 1914, ο Αγγελίδης τα πήρε στην κυριότητά του. Αυτά ήταν τα κύρια κτίσματα της Σκάλας. Και ένα μεγάλο κτίσμα του Παρασκευά Δάλλα ή Ντάλλα, με μεγάλο περιβόλι και ένα καφενείο. Ο Δάλλας είχε ανοιχτό το καφενείο κυρίως τα καλοκαίρια. Τον χειμώνα γύριζαν στην Καλλονή».