Πέρασαν 2500 χρόνια από τότε που ο Σωκράτης είπε πως ο άνθρωπος δεν πρέπει να αδικεί κανένα ούτε και να τον κακοποιεί, αλλά πολύ περισσότερο δεν πρέπει «να ανταποδίδει την αδικία ή την κακουργία που του κάνουν, όποια και αν είναι αυτή» (Κρίτων 49 b-c: Ούτε άρα ανταδικείν δει ούτε κακώς ποιείν ουδένα ανθρώπων, ουδ’ αν οτιούν πάσχηι υπ’ αυτών). Με λίγα λόγια ο Σωκράτης έκανε ένα κήρυγμα αγάπης και ανεκτικότητας μεταξύ των ανθρώπων. Και δεν περιορίστηκε σε αυτό, αλλά κατήγγειλε τους συμπατριώτες του πως «φροντίζουν να αποκτήσουν όσο το δυνατό πιο πολλά χρήματα και δόξα και τιμή, αλλά για τη φρόνηση, την αλήθεια και την ψυχή πώς θα γίνει πιο καλή ούτε νοιάζονται ούτε και φροντίζουν καθόλου (Απολ. Σωκρ. 29 d: …χρημάτων μεν ουκ αισχύνηι επιμελούμενος όπως έσται ως πλείστα και δόξης και τιμής, φρονήσεως δε και αληθείας και της ψυχής όπως ως βελτίστη έσται ουκ επιμελήι ουδέ φροντίζεις).

Τη διδασκαλία του Σωκράτη ήρθε να ολοκληρώσει και να τελειοποιήσει πολλά χρόνια αργότερα ο Χριστός κηρύττοντας την αγάπη και προς τους εχθρούς μας ακόμη και λέγοντας πως πρέπει να αγαπούμε τους εχθρούς μας και να φερόμαστε με καλό τρόπο και προς εκείνους που μας μισούν (Ματθ. 44: αγαπάτε τους εχθρούς υμών, καλώς ποιείτε τοις μισούσιν υμάς). Παράλληλα, τόσο η Παλαιά όσο και η Καινή Διαθήκη προβάλλουν τον «Νόμο των Νόμων», αυτόν που περιέχει όλη τη χριστιανική διδασκαλία και τον λόγο των Προφητών και, αν εφαρμοζόταν, δεν θα χρειαζόταν κανένας άλλος Νόμος, τον Νόμο που, όπως παραδίδεται, είχε διατυπώσει πολύ πριν ο σοφός Κλεόβουλος ο Ρόδιος (6^ος αι. π. Χ.) και λέει «ο συ μισείς ετέρω μη ποιήσηις». Η Παλαιά Διαθήκη ( Τωβίτ δ 15) λέει «και ο συ μισείς μηδενί ποιήσηις», ενώ στην Καινή (Ματθ. Ζ 12) αναφέρεται «πάντα ουν όσα αν θέλητε ίνα ποιώσιν υμίν οι άνθρωποι , ούτω και υμείς ποιείτε αυτοίς * ούτος γαρ εστί ο νόμος και οι προφήται».

Βέβαια, αυτό είναι μια βασική αρχή και του δημοκρατικού πολιτεύματος για το οποίο όλοι οι πολιτισμένοι λαοί επαίρονται και με το οποίο διοικούνται. Ο Περικλής περιγράφοντας αυτό το δημοκρατικό πολίτευμα, όπως αυτό εφαρμοζόταν στην πόλη που το γέννησε, την Αθήνα, λέει ανάμεσα σε πολλά άλλα αξιοσημείωτα πως οι Αθηναίοι «στις καθημερινές τους ασχολίες είναι απαλλαγμένοι από την αμοιβαία καχυποψία και πως δε νιώθουν οργή και μίσος για τον άλλο , αν κάνει κάτι που τον ευχαριστεί, ούτε παίρνουν ύφος δυσαρεστημένου πράγμα που μπορεί να μη βλάφτει , είναι όμως ενοχλητικό» (Επιτάφιος, 37. 2). Με λίγα λόγια, ο Περικλής αναφέρεται στη «φιλότητα» που πρέπει να χαρακτηρίζει τις σχέσεις των πολιτών σε μια υγιή κοινωνία.

Η Ιστορία, όμως, δείχνει πως ο άνθρωπος δεν διδάχτηκε τίποτε από την ιερή αυτή παρακαταθήκη και παρ’ όλες τις προσπάθειές του δημιούργησε μια «κοινωνία μίσους» και εχθρότητας και αυτή προωθεί με όποιο τρόπο μπορεί. Όπως λέγεται, σήμερα homo homini lupus, δηλαδή ο άνθρωπος είναι λύκος για τον συνάνθρωπό του και αναδεικνύεται ως το «φοβερότερο των δεινών» που υπάρχουν πάνω στη γη.

Το μίσος αυτό καλλιεργείται σε πολλά επίπεδα και με πολλούς τρόπους. Είναι γνωστό το μίσος που τρέφουν οι οπαδοί κάποιων ομάδων για τους οπαδούς άλλων ομάδων, το μίσος που τρέφουν οι φτωχοί για τους πλούσιους, οι εργαζόμενοι για τα αφεντικά τους κ.λπ. Είναι όμως γνωστό και το μίσος που αισθάνονται οι οπαδοί ενός κόμματος για τους οπαδούς του κόμματος από το οποίο κυρίως κινδυνεύουν. Αν παρακολουθήσουμε μια συζήτηση που διεξάγεται στη Βουλή ή ένα διάλογο στην τηλεόραση μεταξύ εκπροσώπων κομμάτων, θα διαπιστώσουμε πως όλοι προσπαθούν να παρουσιάσουν ως μιάσματα τους αντιπάλους τους, ως άτομα επικίνδυνα και βλαβερά που πρέπει να αφανιστούν από το προσκήνιο. Στην πραγματικότητα εκείνο που τους ενδιαφέρει είναι το κομματικό συμφέρον, γιατί αυτό εξυπηρετεί το ατομικό και προσωπικό. Όταν κάποιος πολιτικός μας μιλά από το βήμα με εχθρικό, απεχθή και αηδιαστικό τρόπο για τους αντιπάλους του που θεωρεί εχθρούς, όλοι από κάτω τον χειροκροτούν αποδεχόμενοι τις απόψεις του και δημιουργούν έτσι ένα «τοξικό» κλίμα που θέλοντας ή μη επηρεάζει και τους οπαδούς των κομμάτων. Έτσι, όμως, διασαλεύεται η κοινωνική και εθνική συνοχή που είναι απαραίτητη σε ένα λαό ιδιαίτερα σε περιόδους που αντιμετωπίζει κρίσεις. Ενδεικτική για τον τρόπο που ένα κόμμα βλέπει τους αντιπάλους του και τον πολιτισμό που καθορίζει τις σχέσεις των αντίπαλων βουλευτών είναι η γνωστή φράση αρχηγού κόμματος «ή τους τελειώνουμε ή μας τελειώνουν»!

Όμως δεν είναι μόνο αυτό. Υπάρχει και το μίσος που αισθάνεται ένας λαός απέναντι σε κάποιο άλλο λαό που θεωρεί εχθρό. Ένας τέτοιος λαός είναι ο τουρκικός του οποίου οι ηγέτες έχουν εξαπολύσει μια ενορχηστρωμένη επίθεση εναντίον της χώρας μας, παραβιάζοντας κάθε κανόνα καλής γειτονίας, παραχαράσσοντας την ιστορία και, παρουσιάζοντας τους Τούρκους θύματα της ελληνικής στάσης και πολιτικής, καλλιεργούν μίσος στις ψυχές των νέων της Τουρκίας με απρόβλεπτες συνέπειες. Γιατί όλοι οι Τούρκοι ηγέτες θα φύγουν, αλλά η διάθεση για αποκατάσταση της δήθεν διασαλευμένης τάξης και ισορροπίας και η επιθυμία για εκδίκηση για τα δήθεν αδικήματα εις βάρος τους που διαλαλούν θα εξακολουθήσει να υπάρχει. Το δέντρο του μίσους που φυτεύουν και καλλιεργούν κάποτε θα μεγαλώσει και δε γνωρίζουμε τι καρπούς θα παραγάγει. Ευχόμαστε αυτός ο καρπός να μην είναι κάποιος πόλεμος ανάμεσα στις δύο χώρες που σίγουρα θα επηρεάσει αρνητικά το βιοτικό επίπεδο των δύο λαών.

Το χειρότερο, όμως, είναι το μίσος που σπείρει στις ψυχές των Ουκρανών νέων ο πόλεμος που έχει κηρύξει εναντίον της χώρας τους ο ομόθρησκος ηγέτης της Ρωσίας Πούτιν. Οι νέοι αυτοί βλέπουν τις περιουσίες τους να καταστρέφονται χωρίς οι ίδιοι να φταίνε, τους γονείς και τα αδέλφια τους να σκοτώνονται, μέλη της οικογένειάς τους να εγκαταλείπουν την πατρίδα τους και είναι επόμενο και αναμενόμενο να μισήσουν βαθιά αυτόν που θεωρούν αίτιο της καταστροφής τους. Είναι επόμενο να συστήσουν αργότερα τρομοκρατικές οργανώσεις ή να ενταχθούν σε αυτές και να ζητήσουν εκδίκηση γι’ αυτό που έχουν πάθει. Είναι βέβαιο πως ο Πούτιν σπείρει θύελλες, αλλά ο Ρωσικός λαός αργά ή γρήγορα θα θερίσει ανέμους. Και μπορεί η θύελλα να ρίχνει τα φύλλα των δέντρων στη γη, αλλά ο άνεμος μπορεί να ξεριζώσει ολόκληρο το δέντρο και να μαράνει τις ελπίδες ενός λαού.

Και το ειρωνικό όσο και υποκριτικό είναι πως όλοι μιλούν εξ ονόματος της αγάπης και της δημοκρατίας!