Αν δεν με απατά πολύ η μνήμη για τον Παναγιώτη Ευστρατιάδη πρέπει να έχω ξαναγράψει από τις στήλες του Εμπρός. Πολύ πιθανόν στα τέλη του 2015, όταν είχε οργανωθεί (11-12 Δεκ. 2015) επιστημονικό συμπόσιο στη μνήμη του, με αφορμή τα διακόσια χρόνια από τη γέννησή του, από τη Διεύθυνση Διαχείρισης Εθνικού Αρχείου Μνημείων, την Ένωση Αρχαιολόγων Ελλάδας και την Ελληνική Επιγραφική Εταιρεία, στο οποίο μίλησα κι εγώ για τον διαπρεπή αρχαιολόγο συμπατριώτη μας. 

Τώρα, τέλη 2021 κυκλοφόρησαν τα Πρακτικά του Συνεδρίου αυτού σε μια έξοχα επιμελημένη από τον Άγγελο Π. Ματθαίου, έκδοση 371 σελίδων -στην έκδοση έχει συμβάλει και η Αθηνά Χατζηδημητρίου- για την οποία σκέφτηκα να γράψω δυο κουβέντες στο Εμπρός, θυμίζοντας το πρόσωπο και το έργο του. 

Ο κλάδος της οικογένειας Ευστρατιάδη υπήρξε πολύ διευρυμένος κατά τον 19ο αιώνα στον Μανταμάδο, καθώς βρίσκουμε πολλά πρόσωπα-πιθανώτατα συγγενείς- να φέρουν το επώνυμο αυτό. Μάλιστα μερικά από τα μέλη της οικογενειακής αυτής συνάφειας διακρίθηκαν έξω από τα στενά όρια του χωριού: ο Γρηγόριος Ευστρατιάδης υπήρξε βουλευτής Λέσβου (1916) και διευθυντής της αθηναϊκής εφημερίδας Σκριπ, καθώς και ο Ευστράτιος αρχισυντάκτης στην ίδια εφημερίδα. Άλλοι Ευστρατιάτηδες υπήρξαν ο καθηγητής Μαθηματικών Ιωάννης και ο Μιχαήλ Π. Ευστρατιάδης, δικηγόρος, γιος του Παναγιώτη και συγγραφέας μελετών βυζαντινού δικαίου. 

Ο Παναγιώτης Ευστρατίου (Ευστρατιάδης) γεννήθηκε στον Μανταμάδο το 1814 ή 1815 και με το όνομα Παναγιώτης Ευστρατίου Μυτιληναίος γράφτηκε, με υποτροφία, το 1830 στο Κεντρικό Σχολείο της Αίγινας, αφού, όπως είναι φυσικό έμαθε τα πρώτα γράμματα στα σχολεία της πατρίδας του. Η υποτροφία του στο σχολείο της Αίγινας ανανεώθηκε και το 1832, όπου ο Ευστρατιάδης ειδικεύτηκε με τη γερμανική κα λατινική γλώσσα. Το 1834 αποφοίτησε με αριστείο και το επόμενο έτος διορίστηκε «υποδιδάσκαλος» σε σχολείο της Αθήνας. Συγκαταλέγεται στους πρώτους αποφοίτους του Βασιλικού Γυμνασίου Αθήνας και με το απολυτήριο αυτό και υποτροφία αναχώρησε το 1836 για ανώτερες σπουδές στη Γερμανία (Μόναχο). Παρακολούθησε παραδόσεις του Thiersch, αρχαία ελληνική και λατινική φιλολογία και ιστορία. Το 1841 μεταπήδησε στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου, όπου παρέμεινε ως το 1843, ακούοντας παραδόσεις του AugustBoeckh. 

Από τη Γερμανία επέστρεψε μάλλον εσπευσμένα λόγω «θλιβερών ειδήσεων περί της οικογενείας», όπως έγραψε, τα οποία κατέστησαν αδύνατη την οικονομική συνδρομή εκ μέρους των γονέων του. Το Σεπτέμβριο του 1843 διορίστηκε στο Γυμνάσιο του Ναυπλίου, αλλά γρήγορα, μετά από 1 μήνα, μετατέθηκε στο Α΄ Γυμνάσιο Αθηνών. Ο Ευστρατιάδης, άνθρωπος της κεντρικής σκηνής, -από το 1850 δεν εγκατέλειψε ποτέ την Αθήνα- έδωσε μάχη να μην απομακρυνθεί από την πόλη αυτή, ενώ την πατρίδα τους Λέσβο την εγκατέλειψε μετά από το θάνατο των γονιών του, αρνούμενος μάλιστα να δεχθεί θέση στο Γυμνάσιο Μυτιλήνης, όταν του έγινε σχετική πρόταση από τη Δημογεροντία Μυτιλήνης. (Στη Μυτιλήνη πάντως ήλθε το 1849 και 1850 αφού έχουμε τις επίσημες αιτήσεις για άδεια που ζήτησε, προκειμένου να επισκεφθεί «τους εκεί ζώντας γηραιούς γονείς μου»). 

Έως το 1863 υπηρέτησε σε διάφορα σχολεία της Αττικής (Α΄ Γυμνάσιο, ιδιωτικό Ελληνικόν Εκπαιδευτήριον Γρηγ. Γ. Παπαδοπούλου, Ριζάρειος Εκκλησιαστική Σχολή), ενώ το έτος 1855 συμπίπτει με τον γάμο του και ίσως εξ αυτού αναγκάστηκε να αυξήσει τα εισοδήματά του με παράλληλη εργασία στη δημόσια και ιδιωτική εκπαίδευση. 

Ο επίσης συμπατριώτης μας Σταυράκης Αναγνώστου φαίνεται ότι διατηρούσε κάποιες σχέσεις με τον μανταμαδιώτη λόγιο, επειδή στη Λεσβιάδα Ωδή του (Σμύρνη 1849), αναφέρεται με θερμά λόγια για τον Παναγιώτη Ευστρατιάδη και τις ικανότητές. Συγκεκριμένα ο Σταυράκης (σ. 65) καταγράφοντας τις σημαντικές λεσβιακές προσωπικότητες και θέτοντας στην πρώτη θέση τον Βενιαμίν Λέσβιο και στη δεύτερη τον Ιγνάτιο Ουγγροβλαχίαςγια τον μανταμαδιώτη λόγιο αναφέρει: «... Ενδέκατον θέλω θέσει ενταύθα τον εκ Μανδαμάδου ΠαναγιώτηνΕυστρατιάδην, τον καλόν καγαθόν φίλον μου και συμπατριώτην...» και συνεχίζει καταστρώνοντας ένα σύντομο αλλά περιεκτικό βιογραφικό σημείωμα του Ευστρατιάδη. 

Πέρα από τα διδασκαλικά καθήκοντα που αναφέραμε συνοπτικά, ο Ευστρατιάδης διακρίθηκε ως σπουδαίος αρχαιολόγος όπου έχει να επιδείξει σπουδαίο έργο, για το οποίο θα μιλήσουμε στην επόμενη επιφυλλίδα που θα του αφιερώσουμε.