Το ζήτημα της αλλαγής καλλιεργειών στη Λέσβο, δηλαδή της αλλαγής του τρόπου με τον οποίο οι άνθρωποι του νησιού προσεγγίζουν το οικονομικό, όπως είναι φυσικό προκάλεσε συζητήσεις ανάμεσα σε γνώριμους και φίλους. Έτσι είχα τη δυνατότητα να πληροφορηθώ από πρώτο χέρι, που λέμε, δηλαδή από τον φίλο Χρήστο Τραγέλλη για το πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα της αλλαγής των καλλιεργειών στην έκταση που συγκροτεί τον γνωστό κάμπο της Καλλονής. Πράγματι, στον χώρο αυτό, στον οποίο δεσπόζει η αλυκή με τους εντυπωσιακούς σωρούς του αλατιού, έχει συντελεστεί μια κοσμογονία αλλαγών, τις οποίες θα ήταν πολύ ενδιαφέρον κάποιος που γνωρίζει καλύτερα την περιοχή να τις εντοπίσει και να τις αναδείξει.

Δεν μπορώ να υποθέσω την εξέλιξη των αλλαγών αυτών και μάλλον στην περιοχή αυτή δεν υπήρξε ποτέ ελαιοκαλλιέργεια. Ωστόσο, είναι γνωστό ότι υπήρχε λ.χ. εκτεταμένη καλλιέργεια σύκων, πατάτας, καπνού, φαντάζομαι σιτηρών. Η σημερινή εικόνα, όπως και να έχουν τα πράγματα, δεν χαρακτηρίζεται από καμιά από αυτές τις καλλιέργειες. Μάλιστα έχω την εντύπωση ότι, εκτός από τις βιοτεχνίες διαφόρων ειδών που δεσπόζουν στο τοπίο, σιγά σιγά στις εναπομείνασες εκτάσεις θα ενσκήψουν και τα πρόβατα, αν δεν συμβαίνει κιόλας αυτό, καθώς η κτηνοτροφία είναι πάντα στην αναζήτηση ανοιχτών χώρων.

Όμως, ας επιστρέψουμε στο γενικό θέμα της επέκτασης της κτηνοτροφίας εις βάρος της ελαιοκαλλιέργειας και ας επιχειρήσουμε να εντοπίσουμε κάποιες καταστάσεις που ευνόησαν αποφασιστικά την υπέρ της κτηνοτροφίας στροφή του αγροτικού πληθυσμού τουλάχιστον της κεντρικής και βόρειας Λέσβου.

Είδαμε στα προηγούμενα σημειώματα ότι η στενότητα χώρου ανάγκαζε κατοίκους της Νάπης λ.χ. να αναζητούν εκτάσεις για να βοσκήσουν τα ζώα τους σε γειτονικά χωριά (μπιντιρμές). Είπαμε ότι στη δεκαετία του ’60 ακόμα, ο κάτοχος 100 προβάτων θεωρούνταν μεγαλοκτηνοτρόφος! Ενώ τώρα τα 100 πρόβατα είναι αμελητέος αριθμός. Τι συνέβη λοιπόν ώστε να διαταραχθεί η ελαιοκαλλιέργεια προς όφελος της κτηνοτροφίας, επειδή η ζήτηση κρέατος και γάλακτος από μόνη της δεν μπορεί να εξηγήσει τα ικανοποιητικά πράγματα.

Κατά τη γνώμη μου λοιπόν πρέπει να σταθούμε σε δύο αποφασιστικούς παράγοντες που διευκόλυναν την εκτροφή μικρών και μεγάλων ζώων. Πρώτα πρώτα είναι η εκτεταμένη διείσδυση των τυποποιημένων τροφών για τα πρόβατα, που επέτρεψε στους κτηνοτρόφους να απεξαρτηθούν από τα χόρτα που θα κάνει το χωράφι. Οι γεωργικές τροφές εισβάλλουν με έντονο τρόπο υπό ποικίλες μορφές και διευκολύνουν τον κτηνοτρόφο να απαλλαγεί από την αγωνία να βρει φυσική τροφή για τα ζώα του. Μάλιστα στη σημερινή πραγματικότητα οι τυποποιημένες τροφές έχουν πάρει τα ηνία και έχουν επεκταθεί σε μεγάλο βαθμό σε όλη τη λεσβιακή ενδοχώρα.

Όμως παράλληλα με τη διείσδυση των τροφών αυτών παρατηρείται και η ευρύτατη ανάπτυξη γεωργικών/αγροτικών δρόμων, οι οποίοι με τη σειρά τους θα παίξουν κυρίαρχο ρόλο στην επέκταση της κτηνοτροφίας. Τώρα το αυτοκίνητο, μικρό ή μεγάλο, μπορεί να φθάσει πολύ κοντά στα χωράφια, δηλαδή πολύ κοντά στα ζώα, να φέρει τις τροφές στη στάνη, να φέρει τον κτηνοτρόφο γρήγορα κοντά στα ζώα του, να φέρει το γάλα γρήγορα από τη στάνη στο τυροκομείο κ.τ.λ. κ.τ.λ. Κοντά σε όλα αυτά βέβαια πρέπει να προστεθούν και οι επιδοτήσεις εκ μέρους της Ε.Ε., στοιχείο που θα μεγαλώσει ακόμα περισσότερα τα κίνητρα για την ανάπτυξη της κτηνοτροφίας.

Όλα αυτά μαζί και το καθένα από μόνο του συνιστούν το πλαίσιο μέσα στο οποίο κυριαρχεί πλέον η κτηνοτροφία και όπως δείχνουν τα πράγματα θα εξακολουθήσει να κυριαρχεί. Μάλιστα είμαι σχεδόν βέβαιος ότι, αν ήταν απαραίτητο να καταστραφούν ελαιώνες για να δημιουργηθούν εκτάσεις για τα ζώα, και αυτό θα γινόταν. Προς το παρόν αυτό δεν φαίνεται να συμβαίνει, όχι για κανέναν άλλο λόγο, αλλά επειδή η ύπαρξη των ελαιώνων δεν εμποδίζει τη βόσκηση. Τα πρόβατα μπορούν να βόσκουν και μέσα σε ελαιώνες και μάλιστα να βοηθούν ώστε αυτοί, δηλαδή οι ελαιώνες, να μην καταντήσουν τοπία αδιάβατα. Μάλιστα, ως προς αυτό το επίπεδο ίσως η ελαιοκαλλιέργεια και η κτηνοτροφία να αλληλοσυμπληρώνονται. Όμως, κοντά στο νου κι η γνώση: τα πράγματα είναι σαφώς υπέρ της κτηνοτροφίας, πραγματικότητα που δεν φαίνεται να αλλάζει τουλάχιστον για τα πολλά προσεχή χρόνια.