Έχει λεχθεί πως η Ιστορία είναι δασκάλα της ζωής, magistra vitae, σύμφωνα με τους Λατίνους. Αλλά και ο Θουκυδίδης χαρακτηρίζοντας το έργο του «κτήμα ες αεί» του ανθρώπου αυτό εννοούσε Πράγματι, αν ανατρέξει κανείς στον Πελοποννησιακό πόλεμο και στην αρχαία ελληνική Ιστορία μπορεί να βρει πολλά ανάλογα προηγούμενα με τον πόλεμο του Πούτιν και να τον ερμηνεύσει με αρκετά αξιόπιστο τρόπο. Είχαν και τότε καταλάβει οι μικρές και αδύνατες πόλεις πως, για να μπορέσουν να αντιμετωπίσουν τους κινδύνους που τους απειλούσαν και τις αυθαιρεσίες των ισχυρών πόλεων, ήταν ανάγκη να συνασπιστούν και να συνάψουν συμμαχίες. Από την άλλη πλευρά, οι ισχυρές πόλεις εφαρμόζοντας την πολιτική του «διαίρει και βασίλευε» προσπαθούσαν να αποτρέψουν αυτές τις συμμαχίες και αυτούς τους συνασπισμούς. Οι πόλεις της Βοιωτίας, για παράδειγμα, μετά το τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου συνενώθηκαν και ίδρυσαν το λεγόμενο «κοινό των Βοιωτών». Είχαν μάλιστα κόψει και δικό τους νόμισμα, για να διευκολύνουν τις σχέσεις μεταξύ τους. Στη συμμαχία αυτή δεν μετείχαν οι Πλαταιείς και οι Θηβαίοι θέλησαν να τους αναγκάσουν να εισέλθουν στη συμμαχία. Οι Πλαταιείς, όμως, δεν δέχτηκαν και ζήτησαν τη βοήθεια των Αθηναίων. Έτσι, οι Θηβαίοι άφησαν ήσυχους τους Πλαταιείς. Βλέπει κανείς πόσο μεγάλη σημασία παίζουν οι συμμαχίες στην ιστορική εξέλιξη. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και στην Ρωσο-ουκρανική διένεξη. Μόνο που εδώ η Ρωσία δεν προσπάθησε να εντάξει την Ουκρανία στις φιλικές γι’ αυτή χώρες, αλλά να την αποτρέψει να ενταχθεί στο αντίπαλο γι’ αυτή στρατόπεδο. Η Ουκρανία, όμως, είδε πως μόνο η ένταξή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση και το ΝΑΤΟ θα την εξασφάλιζε.  

Τα πράγματα, όμως, στην αρχαιότητα είχαν και συνέχεια. Μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο οι Πέρσες, μια πολύ μακρινή από την Ελλάδα, δύναμη, άρχισε να αναμειγνύεται στις υποθέσεις των Ελλήνων. ΟΙ Σπαρτιάτες μάλιστα υπέγραψαν με αυτούς μια ειρήνη, τη γνωστή ως Ανταλκίδεια ειρήνη (386 π.Χ.), που προέβλεπε την αυτονομία των ελληνικών πόλεων. Οι Θηβαίοι, όμως, δεν δέχτηκαν αυτή την ειρήνη, γιατί έπρεπε να διαλυθεί η συμμαχία τους. Η ειρήνη αυτή συζητήθηκε σε συνέδριο που οργανώθηκε στη Σπάρτη το 371 π. Χ. Τότε ο Θηβαίος Επαμεινώνδας που εκπροσωπούσε το «κοινό των Βοιωτών» ζήτησε να υπογράψει εξ ονόματος όλων τα ν βοιωτικών πόλεων. Οι Σπαρτιάτες δεν το δέχτηκαν και το συνέδριο έληξε χωρίς να πετύχει τους στόχους του. Έτσι, άρχισαν οι συγκρούσεις ανάμεσα στη Σπάρτη και τη Θήβα που είχαν ως αποτέλεσμα την αποδυνάμωση όλων των πόλεων της Νότιας Ελλάδας.  

Θα καταλάβει κανείς καλύτερα αυτά που συμβαίνουν στην Ευρώπη του 2022, αν μελετήσει τον λεγόμενο «διάλογο των Μηλίων» που διασώζει ο ιστορικός Θουκυδίδης. Το σχετικό επεισόδιο μας μεταφέρει στο 416 π.χ., στο μέσον του Πελοποννησιακού πολέμου και ένα χρόνο πριν από την εκστρατεία των Αθηναίων στη Σικελία που κατέληξε σε «πανωλεθρία» και σήμανε την αρχή του τέλους γι’ αυτούς. Τον Μάρτιο, λοιπόν, του 416 π. Χ. οι Αθηναίοι αποφασίζουν να εκστρατεύσουν εναντίον της Δήλου. Υπολογίζεται πως την εκστρατευτική τους δύναμη αποτελούσαν 38 πλοία, 2700 οπλίτες, 320 τοξότες, ενώ η δύναμη που θα μπορούσε να αντιπαρατάξει το μικρό νησί των Κυκλάδων δεν ξεπερνούσε τους 1000 άνδρες! Ούτε λίγο ούτε πολύ η αναλογία των δυνάμεων θυμίζει την αναλογία των δυνάμεων Ρωσίας και Ουκρανίας. Υπάρχει, όμως, μια διαφορά: οι Αθηναίοι πριν αρχίσουν τις επιχειρήσεις, πρότειναν στου Μήλιους διαπραγματεύσεις και παράδοση, ενώ στην περίπτωση του Ρωσο -ουκρανικού πολέμου οι διαπραγματεύσεις γίνονται, ενώ ο πόλεμος μαίνεται. Και στις δύο περιπτώσεις η ουσία είναι μία: ο αδύναμος καλείται να αποφασίσει κάτω από την πίεση της βίας και της δύναμης του αντιπάλου!  

Οι Μήλιοι ήταν άποικοι των Σπαρτιατών. Και δεν ήθελαν να γίνουν υπήκοοι των Αθηναίων. Στην αρχή τήρησαν ουδετερότητα, δεν ξέρουμε αν ήταν «επιτήδεια» ή όχι, αλλά, όταν οι Αθηναίοι άσκησαν βία εναντίον τους, αναγκάστηκαν να φτάσουν σε ανοιχτό πόλεμο με αυτούς. Οι Μήλιοι, όπως και οι Ουκρανοί τώρα, κατάλαβαν την προσχηματική συμπεριφορά των Αθηναίων και διατύπωσαν μάλιστα τους φόβους τους για την έκβαση αυτών των διαπραγματεύσεων. Δηλαδή ίσχυσε και τότε ό τι ισχύει και τώρα, το «μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα» (V 86).  

Και αφού οι Μήλιοι, όπως και οι Ουκρανοί, δεν μπορούν να κάνουν τίποτε άλλο, δέχονται τον προσχηματικό διάλογο και ο ισχυρός θέτει και τις βάσεις του. Οι Αθηναίοι λένε ξεκάθαρα αυτό που αποτελεί κατάργηση και περιφρόνηση κάθε έννοιας δικαίου και ηθικής. «Ξέρουμε», λένε, «πως στην κρίση των ανθρώπων το δίκαιο λογαριάζεται, όταν υπάρχει ίση δύναμη για την επιβολή του, και όταν αυτό δεν συμβαίνει , οι δυνατοί κάνουν ότι τους υπαγορεύει η δύναμή τους και οι αδύναμοι υποχωρούν και αποδέχονται» (V 89). Οι Μήλιοι έχουν καταλάβει τη δύσκολη θέση στην οποία βρίσκονται, άλλωστε στην αρχή της συνομιλίας είχαν παρατηρήσει στους αντιπροσώπους των Αθηναίων : «Βλέπουμε πως έχετε έρθει εσείς οι ίδιοι δικαστές για όσα πρόκειται να ειπωθούν και ότι το τέλος, σύμφωνα με κάθε πιθανότητα, θα φέρει σε μας πόλεμο, αν υπερισχύσουμε εξαιτίας του δικαίου μας και γι’ αυτό αρνηθούμε να υποχωρήσουμε, και δουλεία, αν πειστούμε» (V 86). Αλήθεια, κάτι ανάλογο δεν συμβαίνει και με τους Ουκρανούς;  

Οι Ουκρανοί και η ηγεσία τους έχουν καταλάβει τι τους περιμένει και γι’ αυτό προσπαθούν να κρατήσουν την υπόληψη και την τιμή τους. Λένε, όπως οι Μήλιοι, «τώρα που είμαστε ελεύθεροι, θα δείχναμε μεγάλη ευτέλεια και δειλία αν δεν κάναμε το παν προτού γίνουμε δούλοι» (V100). Όμως τρέφουν και κάποιες ελπίδες και γι’ αυτό λένε «ξέρουμε πως καμιά φορά οι τύχες του πολέμου κρίνονται πιο δίκαια, κι όχι ανάλογα με τη διαφορά σε πλήθος ανάμεσα στους αντιπάλους και σε μας η άμεση υποχώρηση δεν δίνει καμιά ελπίδα, ενώ με το να αγωνιστούμε υπάρχει ακόμη ελπίδα να μείνουμε όρθιοι» (V 101). Τονίζουν μάλιστα πως αυτοί «όντας θεοφοβούμενοι αντιμετωπίζουν άδικους και πως όσο για τη δύναμη που δεν έχουν, τις ελλείψεις τους θα συμπληρώσει η συμμαχία των Λακεδαιμονίων που είναι αναγκασμένη να βοηθήσει, αν όχι γι’ άλλο λόγο, τουλάχιστον από φυλετική συγγένεια και από ντροπή» (V 104). Έτσι δικαιολογούν το θάρρος που δείχνουν! Και οι Ουκρανοί ελπίζουν στη βοήθεια της Δύσης και στην ντροπή που πρέπει να αισθάνονται ως πολιτισμένοι για όσα συμβαίνουν σε αυτή την γωνιά της Ευρώπης!  

Οι λίγοι Μήλιοι τόλμησαν να τα βάλουν με τους πολλούς Αθηναίους και να τους φέρουν μάλιστα σε τόσο δύσκολη θέση, ώστε να τους αναγκάσουν να φέρουν και άλλες δυνάμεις. Συνέβη και τότε ό τι συμβαίνει σήμερα στην Ουκρανία. Η έκβαση, όμως, ήταν προδιαγεγραμμένη. Οι Μήλιοι μετά μάλιστα και από κάποια προδοσία αναγκάστηκαν να συνθηκολογήσουν δίνοντας σε αυτούς το δικαίωμα να αποφασίσουν για την τύχη τους! Και αυτοί σκότωσαν όσους ενήλικες συνέλαβαν και πούλησαν δούλους τα παιδιά και τις γυναίκες και αποίκισαν το νησί στέλνοντας πεντακόσιους αποίκους.  

Κι ενώ αυτά έκαναν οι Αθηναίοι, ο Περικλής μπορούσε προπαγανδίζοντας το μεγαλείο της Αθήνας να λέει στον Επιτάφιό του: «εμείς μόνοι από όλους βοηθούμε τους άλλους όχι από υπολογισμό του συμφέροντος, αλλά από πίστη στην ελευθερία». Ελπίζουμε τα πράγματα στην Ουκρανία να μην έχουν την ίδια κατάληξη και ότι η παγκόσμια κοινότητα θα επιβάλει κάποιες αρχές και αξίες που μπορούν να εγγυηθούν μια ειρηνική συνύπαρξη.