Α΄ ΜΕΡΟΣ

Ο Ξενοφών στο έργο του Περί Πόρων ή Προσόδων λέει πως «Οι πόλεις που διοικούνται δημοκρατικά αναδεικνύονται ανάλογα με τα προσόντα εκείνων που εκάστοτε γίνονται κυβερνήτες τους» (Ι. 1: Εγώ μεν τούτο αεί ποτε νομίζω, οποίοι τινες αν οι προστάται ώσι, τοιαύτας και τας πολιτείας γίγνεσθαι). Δυστυχώς, η χώρα μας τα τελευταία χρόνια δεν ευτύχησε να έχει πολιτικούς άξιους να την εκπροσωπήσουν και να συμβάλουν στην ανάπτυξη και την ευημερία των πολιτών. Οι πολιτικές που υιοθετήθηκαν οδήγησαν σε μια χωρίς προηγούμενο λεηλασία του δημόσιου πλούτου με αποτέλεσμα να χρεοκοπήσει η χώρα μας και να πέσει στην ανυποληψία αλλά και την εκμετάλλευση των Ευρωπαίων «εταίρων» μας.

Σε παρόμοια κατάσταση είχε βρεθεί και η Αθήνα μετά τον καταστροφικό Πελοποννησιακό πόλεμο. Η κατάσταση από οικονομική και πολιτική άποψη ήταν απογοητευτική. Οι συνεχείς πόλεμοι είχαν επιφέρει τον μαρασμό στο εμπόριο και τη γεωργία και γενικότερα στην οικονομία. Τα έσοδα από την αξιοποίηση των μεταλλείων του Λαυρίου είχαν μειωθεί πάρα πολύ για διάφορους λόγους και οι πλούσιοι αδυνατούσαν να αναλάβουν τις λεγόμενες λειτουργίες, γιατί είχαν εξαντληθεί με τις έκτακτες εισφορές που τους επιβάλλονταν. Ο δημόσιος προϋπολογισμός με την επέκταση των μισθών και των επιδομάτων ήταν πολύ επιβαρυμένος. Αλλά το πιο σημαντικό ήταν ότι οι Αθηναίοι ήταν έκθετοι στη συνείδηση των περισσότερων Ελλήνων ως εκμεταλλευτές των συμμαχικών πόλεων. Ούτε λίγο ούτε πολύ η κατάσταση θυμίζει την κατάσταση την οποία βίωσε τα τελευταία δέκα χρόνια η χώρα μας.

Ο Ξενοφών θέλοντας να βοηθήσει την πατρίδα του να αποφύγει την πλήρη καταστροφή έγραψε το 354 π.Χ. τον παραπάνω λόγο. Αυτός, μη όντας πολιτικός ή οικονομολόγος, προτείνει κάποια μέτρα για την ανόρθωση της οικονομίας και την ανάπτυξη της πόλης, για την ανακούφιση των πτωχών από τη φτώχεια και την απαλλαγή από την κατηγορία πως οι Αθηναίοι εκμεταλλεύονταν τους εταίρους τους.

Αρχικά ο Ξενοφών περιγράφει την ευνοημένη από τους θεούς φύση της πόλης -χώρας τονίζοντας το εύκρατο κλίμα της και το γεγονός πως καρποφορούν σε αυτή φυτά που δεν ευδοκιμούν σε άλλα μέρη της γης· πως στη θάλασσά της υπάρχουν όλα τα είδη των ψαριών και ότι η γεωργική παραγωγή εξαιτίας του ήπιου κλίματος άρχιζε πολύ νωρίς και τέλειωνε πολύ όψιμα. Αυτός προχωρεί ακόμα πιο πολύ και επισημαίνει πως η γη της Αττικής κλείνει μέσα στα σπλάχνα της μεγάλες ποσότητες μαρμάρου και αργύρου, προσθέτοντας πως τέτοια μεταλλεύματα δεν υπάρχουν στις γειτονικές χώρες. Παράλληλα, υπογραμμίζει την κεντρική γεωφυσική θέση της χώρας στον κόσμο, που διευκολύνει το εμπόριο και την ναυτιλία. Αυτά τα συγκριτικά πλεονεκτήματα προτείνει ο Ξενοφών να αξιοποιηθούν με τον κατάλληλο τρόπο για την έξοδο της πατρίδας του από την κρίση.

Στη συνέχεια ο Ξενοφών προτείνει να αξιοποιηθούν όσο το δυνατό περισσότερο οι μέτοικοι. Οι μέτοικοι ήταν ξένοι που είχαν εγκατασταθεί μέσα στα όρια της επικράτειας της Αθήνας για διάφορους λόγους, ιδίως οικονομικούς, και δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα. Μπορούσαν, όμως, να αποκτήσουν κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις. Μπορούσε, για παράδειγμα, να αποκτήσει κάποιος τα πολιτικά δικαιώματα Αθηναίου πολίτη, όταν πρόσφερε κάποια σημαντική υπηρεσία στην πατρίδα. Οι μέτοικοι, δηλαδή, ήταν κάτι σαν τους σημερινούς μετανάστες που, όμως εισήλθαν με νόμιμο τρόπο στη χώρα μας. Προτείνει, λοιπόν, ο Ξενοφών να ληφθούν μέτρα που θα τονώσουν το αίσθημα της αξιοπρέπειας σε αυτούς και θα τους κάνουν πιο φιλικούς απέναντι σε αυτούς που τους φιλοξενούν. Εισηγείται ένα τρόπο διεξόδου από το πρόβλημα που δημιουργούν οι αλλοδαποί: να δοθούν τα έρημα και άχρηστα οικόπεδα ή σπίτια στους μέτοικους που κρίνονται άξιοι και, αφού τα οικοδομήσουν ή τα επισκευάσουν, να εγκατασταθούν σε αυτά. Έτσι, με τις εισφορές και τους φόρους που θα πληρώνουν αυτοί θα αυξάνονται τα έσοδα της πόλης.

Πέρα από αυτά ο Ξενοφών προτείνει την αξιοποίηση των λιμανιών που διαθέτει η πόλη με ενέργειες που συνδυάζουν το εμπόριο με τον τουρισμό. Προτείνει την οργάνωση των λιμανιών και το χτίσιμο ξενοδοχείων και κατάλληλων εμπορικών κέντρων για τη διαμονή των εμπόρων από τη μια πλευρά και την αγορά και πώληση των προϊόντων από την άλλη. Αξίζει να παρατηρήσει κανείς πως ο Ξενοφών επιμένει στην ελεύθερη και ασφαλή διακίνηση, ώστε «να μην εμποδίζεται όποιος θέλει να αποπλέει» και «πολύ περισσότεροι και με μεγαλύτερη ευχαρίστηση θα συνάπτουν εμπορικές συμφωνίες με την Αθήνα» (ΙΙΙ. 3). Έχει την αίσθηση κανείς πως ο Ξενοφών μιλά για την εποχή μας και τονίζει τα δυο συγκριτικά πλεονεκτήματα που διαθέτει η χώρα μας, δηλαδή τον εμπορικό της στόλο και τον τουρισμό, αλλά και τις διαμαρτυρίες και απεργίες πολλών κλάδων που αποκλείουν τα λιμάνια της και αποτρέπουν αυτούς που θέλουν να κάνουν σχετικές επενδύσεις.

Ιδιαίτερη σημασία αποδίδει ο Ξενοφών στην αξιοποίηση του ορυκτού πλούτου της Αττικής. Αυτός τονίζει πως είναι ανάγκη να οργανωθεί καλύτερα η εκμετάλλευσή του που θα αποδώσει στην πόλη πάρα πολλά χρήματα και θα μειώσει και το επίπεδο της ανεργίας. Αυτός ρίχνει το βάρος κυρίως στα αργυρωρυχεία που περί το 550 π.Χ. απέφεραν μεγάλα εισοδήματα στην Αθήνα. Ας σημειωθεί πως το 483 π.Χ. είχαν ανακαλυφθεί νέες φλέβες αργυρούχου μολύβδου που πιστευόταν πως ήταν ανεξάντλητες πηγές πλούτου, πράγμα που πίστεψαν και νεότεροι πολιτικοί, όπως ο Δεληγεώργης. Για την καλύτερη εκμετάλλευση αυτών των μεταλλείων ο Ξενοφών προτείνει την αξιοποίηση των δούλων, αυτών που υπάρχουν στην Αττική και αυτών που θα εισαχθούν για την κάλυψη των συγκεκριμένων αναγκών.