Πέρασαν 2500 χρόνια από τότε που ο μεγάλος Αθηναίος φιλόσοφος Σωκράτης αρνήθηκε να παραβιάσει τον νόμο που προέβλεπε τη θανατική του καταδίκη και να δραπετεύσει από τη φυλακή υποχωρώντας στην πρόταση του φίλου του Κρίτωνα και στην αγάπη για τη ζωή* από τότε που ο Σωκράτης έθεσε το αμείλικτο ερώτημα: «νομίζεις πως είναι δυνατό να επιβιώσει μια πόλη και να μην ανατραπεί στην οποία οι αποφάσεις που λαμβάνονται δεν έχουν καμιά ισχύ, αλλά καταλύονται από τους πολίτες και ακυρώνονται;» (Πλατ. Κρίτων, 50 b: δοκεί σοι οίον τε έτι εκείνην την πόλιν είναι και μη ανατετράφθαι, εν η αν αι γενόμεναι δίκαι μηδέν ισχύωσιν, αλλά υπό των ιδιωτών άκυροί τε γίγνωνται και διαφθείρωνται;).

Κι όμως οι Νεοέλληνες δεν έχουν κατανοήσει ακόμη το νόημα αυτής της ερώτησης. Όλοι μιλούν για δημοκρατία και ανθρώπινα δικαιώματα, αλλά όλοι κάνουν ό,τι μπορούν, για να καταλύσουν τα ανθρώπινα δικαιώματα και να εξευτελίσουν τη δημοκρατία. Οι πολίτες συνέρχονται κάθε τετραετία -αυτό λέει το Σύνταγμα για το οποίο όλοι κόπτονται- και εκλέγουν με δημοκρατικό τρόπο κυβέρνηση, αλλά κανείς δεν είναι διατεθειμένος να αναγνωρίσει ότι αυτή εκπροσωπεί τον λαό και ότι αυτή έχει την εντολή του να αποφασίζει για τα διάφορα προβλήματα. Όλοι προσπαθούν να την «ακυρώσουν» και να «αρπάξουν» το σκήπτρο της εξουσίας: η αντιπολίτευση, οι συνδικαλιστές, οι κλίκες που λυμαίνονται για πολλά χρόνια τον τόπο και περιφρονούν την βούληση του ελληνικού λαού. Δεν αποδέχονται κανένα νόμο, αν αυτός δεν συμφωνεί με τη φιλοσοφία τους και δεν ικανοποιεί τα συμφέροντά τους. Και επειδή κανένας νόμος δεν μπορεί να ικανοποιήσει όλους τους πολίτες, αντιλαμβάνεται κανείς τι θα συμβεί, αν πάντα αυτοί που διαφωνούν εξεγείρονται και καταλύουν την τάξη και τη δημοκρατία. Και το χειρότερο, αν η κάθε φορά αντιπολίτευση βάζει τους δικούς της να καταλύουν τον νόμο και τη δημοκρατία!

Ο σεβασμός των νόμων υπήρξε το πιο σπουδαίο καθήκον και γνώρισμα των αρχαίων Ελλήνων πολιτών, ένα καθήκον που στήριξε τη δημοκρατία κατά τον 5^ο αι. π.Χ., κατά την πιο γνήσια έκφρασή της. Ο Περικλής τονίζει στον Επιτάφιό του: «Από σεβασμό πειθαρχούμε σ’ αυτούς που κάθε φορά βρίσκονται στην εξουσία και στους νόμους, και μάλιστα σ’ αυτούς που έχουν θεσπιστεί για την προστασία αυτών που αδικούνται, και σ’ εκείνους που, ενώ είναι άγραφοι, προκαλούν αναμφισβήτητο αίσθημα ντροπής (στους παραβάτες)» (Θουκ., 37. 3: δια δέος μάλιστα ου παρανομούμεν, των τε αιεί εν αρχή όντων ακροάσει και των νόμων, και μάλιστα αυτών όσοι τε επ’ ωφελία των αδικουμένων κείνται και όσοι άγραφοι όντες αισχύνην ομολογουμένην φέρουσιν). Ο Πλάτων τόνιζε τη μεγάλη σημασία των νόμων και έλεγε πως είναι ανάγκη οι άνθρωποι να θεσπίζουν νόμους και να ζουν σύμφωνα με αυτούς, γιατί αλλιώς δεν θα διαφέρουν από τα πιο άγρια θηρία (Νόμοι Θ 874 a: νόμους ανθρώποις αναγκαίον τίθεσθαι και ζην κατά νόμους ή μηδέν διαφέρειν των πάντα αγριωτάτων θηρίων). Ο ίδιος υποστήριζε πως «η πόλη στην οποία ο νόμος βρίσκεται κάτω από την εξουσία των πολιτών και (με τη βία) ακυρώνεται, είναι έτοιμη να οδηγηθεί στη φθορά και την καταστροφή» (Νόμοι Δ 715 d: εν η πόλει αρχόμενος η και άκυρος νόμος, φθοράν ορώ τη τοιαύτη ετοίμην ούσαν). Αλλά και πριν από τον Πλάτωνα ο Ηράκλειτος προβάλλοντας την αξία των νόμων προέτρεπε τους πολίτες «να μάχονται για τον νόμο, όπως για τα τείχη της πόλης» (Διογ. Λαέρτ. ΙΧ 2: μάχεσθαι… υπέρ του νόμου, όκως υπέρ τείχεος).

Ο Δημοσθένης εξαίροντας τη μεγάλη σημασία των νόμων για την εύρυθμη λειτουργία μιας Πολιτείας έλεγε πως: «κάθε νόμος είναι εύρημα και δώρο θεών, δόγμα συνετών ανθρώπων, μέσο αποκατάστασης των ακούσιων και των εκούσιων σφαλμάτων, κοινή συμφωνία της πόλης με βάση την οποία όλοι οι πολίτες οφείλουν να ζουν» (Κατά Αριστογ. Α΄ 16: πας εστί νόμος εύρημα μεν και δώρον θεών, δόγμα δ’ ανθρώπων φρονίμων, επανόρθωμα δε των εκουσίων και ακουσίων αμαρτημάτων, πόλεως συνθήκη κοινή, καθ’ ην πάσι προσήκει ζην τοις εν τη πόλει) και προσέθετε πως «αν καταλυθούν οι νόμοι και δοθεί το δικαίωμα στον καθένα να κάνει ό τι θέλει όχι μόνο η Πολιτεία δεν είναι δυνατό να σταθεί, αλλά και η ζωή των ανθρώπων δεν θα διέφερε καθόλου από τη ζωή των θηρίων» (&22: επεί λυθέντων γε τούτων, και εκάστω δοθείσης εξουσίας ό τι βούλεται ποιείν, ου μόνον η πολιτεία οίχεται, αλλ’ ουδ’ ο βίος ημών του των θηρίων ουδέν αν διενέγκαι). Και ο Αριστοτέλης παρομοίαζε τους νόμους με ψυχή της πόλης και έλεγε πως «όπως το σώμα, αν στερηθεί την ψυχή, διαλύεται, έτσι και η πόλη, αν δεν υπάρχουν νόμοι, χάνεται» (Στοβ. Ανθολ. ΜΓ΄: ώσπερ γαρ το σώμα στερηθέν ψυχής πίπτει, ούτω και η πόλις μη όντων νόμων καταλύεται).