Ούτε και σήμερα, δηλαδή μετά την από ένα δεκαπενθήμερο συνάντησή μας από τις στήλες του φιλόξενου «Εμπρός» δεν θα είναι η αναφορά μας σε θέμα της λεσβιακής τοπικής ιστορίας. Τούτο επειδή από το απόγευμα της Δευτέρας 11 Δεκεμβρίου 2017 ένας από τους σπουδαιότερους ιστορικούς της σύγχρονης Ελλάδας πέθανε στο σπίτι του στη Νέα Σμύρνη, όπου ζούσε, αποτραβηγμένος από τη δημοσιότητα και την ιστορική δράση, έως έναν μεγάλο βαθμό, τα τελευταία χρόνια. Με την παρούσα λοιπόν επιφυλλίδα θέλω απλώς να σημειώσω τη μεγάλη απώλεια, επειδή η ουσιαστική αναφορά στον σπουδαίο αυτόν ιστορικό και διανοητή και βέβαια στο σπουδαίο ιστορικό έργο του είναι εκ των πραγμάτων πράξη ανέφικτη να γίνει μέσα από τις γραμμές αυτές. Πάντως, αν θελήσει κάποιος, είτε ειδικός περί τα θέματα αυτά είτε και ακατατόπιστος, να πληκτρολογήσει απλώς στο Διαδίκτυο το όνομά του, θα διαπιστώσει -έστω και με τον τρόπο αυτό- το μέγεθος της προσωπικότητας του Σπύρου Ασδραχά και βέβαια από διάφορα γραπτά του στον καθημερινό Τύπο, επιστημονικές συνεντεύξεις σε διάφορους συναδέλφους ιστορικούς, θα μπορέσει να έχει μια καλή εικόνα του μεγάλου ιστορικού.

Κατόπιν τούτων λοιπόν, εγώ με τη σημερινή αναφορά μου στη μορφή και το έργο του Σπύρου Ασδραχά, δύο στοιχεία θέλω να τονίσω. Το πρώτο είναι η συνύπαρξη μαζί του επί σειρά ετών στο τότε Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών/ΕΙΕ, τη συνάφεια και γιατί όχι τη μαθητεία κοντά του. Μαθητεία, όχι με τη συμβατική έννοια δασκάλου-μαθητή, επειδή τέτοια δεν υπήρξε ποτέ, αλλά μαθητεία δίπλα σε έναν ιστορικό που δρούσε με έναν άλλο τρόπο και παρήγαγε ένα πολύ σημαντικό έργο. Στην ευρύτητα της επιστημονικής κατάρτισης, που δεν ήταν μόνο ιστορική, αλλά απλωνόταν σε όλα τα επίπεδα της λογιοσύνης, υπήρχε και η ευρύτητα της αποδοχής του άλλου ως ισότιμου μέλους της ιστορικής συνάφειας, αφού δεν απέκλειε από κανέναν την ετοιμότητα και δυνατότητα να καταπιαστεί με οποιοδήποτε ιστορικό θέμα, ακόμα και για περιπτώσεις που εκ των πραγμάτων βοούσαν περί του αντιθέτου. Ο Σπύρος Ασδραχάς φυσικά και υπήρξε ιστορικός της νεότερης ελληνικής ιστορίας, του τουρκοκρατούμενου και βενετοκρατούμενου κάποτε ελλαδικού χώρου. Όμως οι ιστορικές δυνατότητές του, η ευρυμάθειά του, ο έλεγχος πάσης μορφής ιστορικής βιβλιογραφίας, του έδιναν τη δυνατότητα να μπορεί να παρεμβαίνει, να συμβουλεύει, να αξιολογεί και έργα που αναφέρονταν σε παλαιότερες ιστορικές περιόδους. Θα σταματήσω όμως εδώ, επειδή, όπως είπα δεν είναι δυνατόν να μιλήσω εκτενέστερα στην επιφυλλίδα αυτή.

Το δεύτερο όμως που θέλω να αναφέρω έχει σχέση και με το δικό μας νησί. Ο Σπύρος Ασδραχάς, με μητέρα από την Κεφαλονιά και πατέρα από την ακαρνανική Περατιά, μεγάλωσε στη Λευκάδα και αισθανόταν πέρα για πέρα Λευκαδίτης. Μολονότι υπήρξε ιστορικός των μεγάλων οριζόντων, που μαθήτευσε και έδρασε κοντά και παράλληλα με μεγάλους Ευρωπαίους ιστορικούς, δεν παρέλειψε να ασχοληθεί και με την ιστορία της μικρής πατρίδας του, την ιστορία της Λευκάδας εν προκειμένω. Στη Λευκάδα έχει αφιερώσει μεγάλο αριθμό από τα ιστορικά σημειώματά του, βιβλία ολόκληρα, επιχειρώντας με μοναδικό τρόπο να αναγάγει το παράδειγμα της Λευκάδας σε ιστορικό υπόδειγμα και να το ενσωματώσει στη μεγάλη ιστορία. Συνεργάτες βέβαια είχε πολλούς, κυρίως λευκαδίτικης καταγωγής -αλλά και μη Λευκάδιους- ιστορικούς που τον πλαισίωναν με το έργο τους, επειδή ένα τέτοιο εγχείρημα δεν μπορεί παρά να είναι το αποτέλεσμα συστηματικής εργασίας σε πολλούς κλάδους της ιστορικής επιστήμης. Έτσι, είτε μέσω ατομικών εργασιών, είτε μέσα από τοπικά συνέδρια λευκαδίτικου ενδιαφέροντος, είτε μέσα από συνέδρια μεγαλύτερης εμβέλειας, όπως τα Πανιόνια συνέδρια, η Λευκάδα κατέκτησε την ιστορία της και ενοφθαλμίστηκε στη μεγαλύτερη ιστορία είτε της βενετικής είτε της οθωμανικής περιόδου.

Αυτά τα έχω ξαναγράψει και άλλες φορές, επειδή κατά βάθος μέσα μου υπήρχε ένας καημός και μια ζήλεια, που και εμείς του ανατολικού Αιγαίου δεν μπορέσαμε να πραγματώσουμε κάτι ανάλογο, κάτι παρεμφερές. Άλλωστε, πολλές φορές δεν χρειάζεται να ανακαλύψεις την πυρίτιδα, αλλά να μιμηθείς επιτυχημένα παραδείγματα, καλές πρακτικές. Δεν θα επεκταθώ όμως περισσότερο. Προσωπικά δεν έχω άλλη δυνατότητα να τιμήσω τον ιστορικό Σπύρο Ασδραχά, παρά αναπολώντας στιγμές που περάσαμε μαζί είτε στο ΚΝΕ/ΕΙΕ είτε σε διάφορες επιστημονικές εκδηλώσεις και κυρίως μελετώντας και ξαναμελετώντας το πραγματωμένο απ’ αυτόν εξαίρετο ιστορικό έργο.