«Όλβιος εστί όστις τής Ιστορίας έσχε μάθησιν» (Ευριπίδης). Η Ιστορία διδάσκει. Όποιος αγνοεί την Ιστορία του τόπου του, της χώρας του, των καταβολών του,  πέπρωται να αφανιστεί.

Θα ασχοληθώ με ένα θέμα που κεντρίζει το ενδιαφέρον μου από καιρό. Σκέφτομαι ότι η Μήθυμνα είναι μία πόλη που απαντάται στον ίδιο χώρο, αδιάλειπτα επί τρεις χιλιάδες χρόνια. Εκεί που έζησε και περπάτησε ο μεγάλος μουσικός Αρίωνας, ζει και περπατά σήμερα ο σύγχρονος Μηθυμναίος. Είναι ιδιαίτερα χαρακτηριστικό ότι η πόλις αυτή βρίσκεται in situ επί 30 τόσους αιώνες. Τα θεμέλια του ενός κτιρίου βρίσκονται πάνω σ’ αυτά ενός παλιότερου, κ.ο.κ. πηγαίνοντας πίσω στο χρόνο. Τούτο το χαρακτηριστικό το έχει και η Μυτιλήνη.  Δεν το έχουν όμως οι άλλες πόλεις/κράτη της Λέσβου, Ερεσός και κυρίως η Άντισσα. 

Η Μήθυμνα ήταν μία εκ των πέντε πόλεων/κρατών της κλασικής Λέσβου. Σχεδόν δε πάντα, ανταγωνιζόταν τη Μυτιλήνη.

Το όνομά της, χάνεται στα βάθη των αιώνων, το έλαβε δε από την κόρη του Μάκαρα και σύζυγο του Λεπέτυμνου, Μήθυμνα. Το ιστορικό τούτο όνομα που επί 25 περίπου αιώνες έφερε η πόλη αυτή, στα τέλη της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, επί Γατελούζων, το έχασε  μετονομασθείσα σε Μόλυβο. Λέγεται ότι προέρχεται από τη Φράγκικη ονομασία mont d’olives (βουνό των ελαιόδενδρων).

Μετά την απελευθέρωση του νησιού μας, το 1912,  η διακαής επιθυμία της ιθύνουσας πνευματικής τάξης των κατοίκων του Δήμου ήταν μεγάλη, στο να απορριφθεί άμεσα το όνομα  Μόλυβος και να ξαναπάρει η πόλη το αρχαίο ένδοξο όνομά της. Έτσι,   το Δημοτικό της Συμβούλιο, ως πρώτη απόφαση του, πήρε το να μετονομασθεί αυτή  με  το της κλασικής αρχαιότητας όνομα της, Μήθυμνα. Τούτο επεκράτησε στα επίσημα έγγραφα, σφραγίδες, υπηρεσίες και όλα σ’ότι σχετίζονται με το Κράτος και τις λειτουργίες του. Ο Δήμος, ονομάσθηκε Δήμος Μήθυμνας, - για ιστορικούς λόγους το απεδέχθη η κεντρική διοίκηση των Αθηνών -,  πράγμα που κράτησε ως την «Καλλικράτειο» μεταρρύθμιση, το 2010. Τα σχολεία ονομάστηκαν σχολεία Μηθύμνης, διάφοροι Συνεταιρισμοί το ίδιο, κ.άλ.  Εκείνο που δεν έγινε, ως εκ του αποτελέσματος φαίνεται,  ήταν η αφομοίωση του νέου γι’αυτούς ονόματος, απ’τους απλούς ανθρώπους της.  Γι’αυτούς το όνομα του χωριού τους  ήταν Μόλυβος και εκείνων Μολυβιάτες. Και σήμερα ακόμα, ύστερα από εκατό δέκα χρόνια απ’την απελευθέρωση μας το  1912, εκείνο που είναι αξιοπρόσεκτο, είναι το ότι η Τουριστική βιομηχανία προωθεί το όνομα αυτό. Διακοπές στο Μόλυβο. Τούτο,  προβάλλεται, σε διάφορες διαφημίσεις, φυλλάδια, οδηγούς, κ.αλ. Κάποιες φορές  δίπλα, μέσα σε παρένθεση, βάζουν  και το Μήθυμνα.  Η αφορμή της γραφής του παρόντος ήταν η προ ημερών σχετική διαφήμιση: «Πρόγραμμα των φετινών εκδηλώσεων που θα διεξαχθούν από 1 έως 4 Αυγούστου στο νησί της Λέσβου». Ο τίτλος τους, « Αρίων - Διεθνές Φεστιβάλ Κιθάρας Μολύβου 2021».

Περιδιαβαίνοντας το διαδίκτυο, συνάντησα προβολή του «Μολύβου» σε ότι αφορά, ξενοδοχεία, καταλύματα, ταβέρνες, κ.άλ. Ακόμη και  το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών(meteo.gr) που προβάλει τον καιρό στο internet, σε σχέση με τη βόρεια Λέσβο, έχει επικεφαλίδα «ΜΟΛΥΒΟΣ».  Τέλος με ιδιαίτερο ενδιαφέρον διάβασα,  ότι κάπου στην Αττική  υπάρχει Σύλλογος Παραδοσιακών Χορών και Πολιτιστικών Δραστηριοτήτων, με το όνομα «Ο Μόλυβος».

 Για την Άντισσα - κι αυτής το όνομα προέρχεται απ’την ομώνυμη κόρη του Μάκαρα, αδελφή της Μήθυμνας- τα πράγματα ήταν τελείως διαφορετικά. Ειδικότερα, σε ότι αφορά τη τοποθεσία της. Μετά τον εξανδραποδισμό της το 168 π.Χ. απ’τους Ρωμαίους, η Αντισσαία γη  προσαρτήθηκε στη Μηθυμναία, όπου και  κατέφυγαν οι διασωθέντες Αντισσαίοι, όπως αναφέρει ο Πλίνιος.  Στο διάβα των αιώνων η Άντισσα ξεχάστηκε και η ακριβής θέση της χάθηκε. Το χωριό που σήμερα φέρει το όνομα Άντισσα, επί Τουρκοκρατίας ονομαζόταν Τελώνια και οι κάτοικοί του, Τελωνιάτες. Τούτο και μετά την απελευθέρωση μας, αλλά ευτυχώς ως το 1928. Τότε, ο φωτισμένος κοινοτάρχης του χωριού  Γιάννης Φωτιάδης στηριζόμενος στην απόφαση του νομάρχη Λέσβου του 1927 «περί κυρώσεως του από 17-9-26 Ν.Δ. περί μετονομασίας συνοικισμών, πόλεων, ή κωμών του Νομού» ύστερα από την ομόφωνη απόφαση του Κοινοτικού Συμβουλίου 58/24-1-2018,  υποβάλει το σχετικό αίτημα στο Νομάρχη Λέσβου τη 12-2-1928 περί  μετονομασίας της Κοινότητας Τελωνίων  σε Κοινότητα Αντίσσης. Γράφει δε συγκεκριμένα «Καίτοι αμφισβητείται η ακριβής τοποθεσία αυτής (Αρχαία Άντισσα) είναι αναμφισβήτητο ότι υπήρξε παράλιος πόλις κειμένη εντός των σημερινών διοικητικών ορίων της περιοχής Τελωνίων». Τούτη, σε προηγούμενη παράγραφο, την ταυτίζει με την παραλία των Λαψάρνων.  Τελικά, η μετονομασία  δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ υπ’ αριθ. 156/Α/19-7-1928. Πάντα τα ανωτέρω αναγράφονται στο βιβλίο «Η ΑΝΤΙΣΣΑ» του Πάνου Φραγκέλλη. Σε σχετικό με τη μετονομασία αυτή, άρθρο μου στην «ΗΧΩ της Άντισσας», το 2012, έγραφα το πώς την υποδέχθηκαν οι ως τότε Τελωνιάτες, όπως  μου τα είχε αφηγηθεί,  γέρων πιά τη δεκαετία του ’60, ο Γιάννης Φωτιάδης: «Όταν ήρθε το νέο της απόφασης της μετονομασίας, το τι έγινε στο χωριό δεν περιγράφεται. Ένας χαμός. Ο κόσμος βγήκε στο δρόμο. Οι καμπάνες χτυπούσαν αναστάσιμα και το βράδυ έγινε λαμπαδοφορία που όλο το χωριό φωτίστηκε από τους αυτοσχέδιους πυρσούς που κρατούσαν στα χέρια τους όλοι οι χωριανοί».

Απ’την ιστορική αυτή ημερομηνία, οι ως τότε Τελωνιάτες έκαναν ότι μπορούσαν να αποσείσουν από πάνω τους αυτό το  κακόφημο και βδελυρό όνομα. Το όνομα Τελώνια συσχετιζόμενο και συνδεόμενο με δαιμονικά, αερικά, διάφορες δισειδημονίες, κ.άλ., όνομα που ακόμα και για τη θρησκεία είναι απεχθές, ενδόμυχα, τους δημιουργούσε αποστροφή. Είναι χαρακτηριστικό να αναφερθεί ότι Τελωνιάτες μετανάστες στην Αμερική, προ της απελευθέρωσης του νησιού μας το 1912, στο Σύλλογο που δημιούργησαν, δεν έδωσαν το όνομα Τελώνια, αλλά Άντισσα. Τελικά, μετά ένα σχεδόν αιώνα από της μετονομασίας, στη συνείδηση όλων μας είμαστε Αντισσαίοι και το χωριό μας Άντισσα. Το «Τελώνια», χάθηκε στα τρίσβαθα της λήθης.  

Χωρίς να μου πέφτει λόγος, αφού δεν είμαι Μηθυμναίος, θέλω να πιστεύω ότι οι κάτοικοι του ωραίου αυτού ιστορικού χωριού θα έπρεπε να κάνουν το ίδιο και για το «Μόλυβος». Να το ρίξουν στα τρίσβαθα της λήθης.

Μόλυβος και Τελώνια, ως ονόματα μας θυμίζουν «οικεία κακά», αυτά των δεινών των τετρακοσιπενήντα χρόνων σκλαβιάς μας στο βάρβαρο Τούρκο δυνάστη.

Μήθυμνα και Άντισσα,  αντίθετα, συνειρμικά μας γυρίζουν σε εποχές  ιστορικές τότε που το νησί μας καλλιεργούσε τη μουσική,  την ποίηση, τα γράμματα, τις τέχνες, και που στολιζόταν από κλέος και δόξα, δίνοντας μας  ανάταση ψυχής και βέβαια υπερηφάνεια για τις καταβολές μας.