Στα δύο τελευταία σημειώματά μας, αναφέραμε διάφορες πληροφορίες κυρίως, από τα αρχεία της Βενετίας, που μαρτυρούν τη δράση Λεσβίων εμπόρων και πλοιοκτητών, πολιτών οθωμανικής υπηκοότητας προφανώς, οι οποίοι -παρά τις συνεχείς πολεμικές αναμετρήσεις της Βενετίας με την Οθωμανική αυτοκρατορία, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο είχαν ή εύρισκαν τη δυνατότητα να πλέουν στη Μεσόγειο και την Αδριατική και να εμπορεύονται ακόμα και με τη Βενετία κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας.

Επειδή, όπως δηλώνει και ο τίτλος της σειράς αυτής των επιφυλλίδων μας, ανακοινώνουμε μικρές συμβολές, τα αποσπόρια των ερευνών μας, όπως έλεγε ο Κ. Θ. Δημαράς, το σημερινό σημείωμα δεν θα έχει οργανική σχέση με τα δύο τελευταία.

Ο Σύλλογος Μικρασιατών «Η Ανατολή», ένας σημαντικός σύλλογος, που η δράση του είναι γνωστή και σημαντική για τα πράγματα της Ανατολής, αλλά είχε έδρα την Αθήνα, το 1896 άρχισε να εκδίδει ένα περιοδικό με το όνομα «Ξενοφάνης», το οποίο πρόλαβε να κυκλοφορήσει επτά τόμους, με διακοπές, λόγω οικονομικών προβλημάτων.

Στον δεύτερο τόμο αυτού του περιοδικού λοιπόν, που κυκλοφόρησε το 1905, διαβάζουμε το εξής σημείωμα, το οποίο είναι χρήσιμο για τα θρησκευτικά πράγματα κυρίως του νησιού μας, αλλά μας δίνει και άλλες παράπλευρες πληροφορίες.

«Προ ετών τινών απέθανεν εν Μυτιλήνη ο καθολικός ιατρός και υποπρόξενος της Αυστρο-ουγγαρίας Thedose Bargigli, ο δε ορθόδοξος Αρχιεπίσκοπος της νήσου, άτε φίλος τυγχάνων αυτού και προσκληθείς μετέβη, ίνα το τελευταίον ίδη τον μεταστάντα και παρηγορήση την πενθούσαν αυτού οικογένειαν· εκεί δε παρεκλήθη θερμώς, ίνα και την επιούσαν συνοδεύση μετά των Δημογερόντων την κηδείαν. Συσκέψεως γενομένης εν τη Αρχιεπισκοπή απεφασίσθη, όπως παρά των Ορθοδόξων αποδοθῆ όσον το δυνατόν μείζων τιμή τω νεκρώ και δι᾽άλλους λόγους, και διότι ως ιατρός εφάνη πάντοτε βοηθητικός και φιλάνθρωπος προς τους πτωχούς. Την επομένην ο Αρχιεπίσκοπος, οι Δημογέροντες και πάντες της πόλεως οι προύχοντες μετέβησαν εις την οικίαν του αποθανόντος, οι δε συγγενείς και οι άλλοι υποπρόξενοι, καθολικοί και ούτοι, υπεδέχθησαν αυτούς μετά της πρεπούσης τιμής. Αλλ᾽ ο καθολικός ιερείς επ᾽ουδενί λόγω ηθέλησε να εισέλθη εις το δωμάτιον, εάν μή απεχώρει πρότερον της οικίας ο μισητός ορθόδοξος Αρχιεπίσκοπος. Ουδεμία παρατήρησις των παρόντων επισήμων προσώπων ηδυνήθη να κάμψη αυτόν, αι δε των συγγενών παρακλήσεις προς τον Αρχιεπίσκοπον να μη αναχωρήση εκ της οικίας υπείκων εις την επιμονήν του φανατικού καθολικού ιερέως, εξηρέθησαν τούτον τόσον πολύ, ώστ᾽εγκατέλιπε και την οικίαν και τον νεκρόν αδιαφορών, αν θα έμενεν ακήδευτος. Τότε συγγενείς και φίλοι και το προξενικόν σώμα παρεκάλεσαν τον ορθόδοξον Αρχιεπίσκοπον ν᾽αναλάβη αυτός την κηδείαν. Ούτω δε και εγένετο. Η πόλις ολόκληρος, χιλιάδες ανθρώπων -εννοώ Ορθοδόξων, διότι οι Καθολικοί εν Μυτιλήνη είνε ολίγαι δεκάδες- ο Αρχιερεύς και πάντες οι ιερείς συνώδευσαν εις την Ελληνικήν εκκλησίαν και έθαψαν μετά πάσης τιμής τον νεκρόν. Ο δ᾽Αρχιερεύς εξεφώνησεν αυτοσχέδιον αδελφοπρεπή λόγον. Η αγανάκτησις και η λύπη εν τη ψυχή της θυγατρός του αποθανόντος υπήρξε τοσαύτη, ώστε να δηλώση τω Αρχιεπισκόπω την σταθεράν απόφασιν αυτής να προσέλθη εις την Ορθοδοξίαν. Εχρειάσθη πολύς κόπος, ίνα ούτος πείση αυτήν ότι ως έντιμος και ευγενής κόρη χρεωστεί να μείνη εν τη θρησκεία τῶν πατέρων αυτῆς, ότι την θρησκείαν δεν αλλάσσουσιν οι άνθρωποι εκ πεισμονής ή διότι εις ιερεύς αυτός εαυτόν αδικών και κακώς εσκέφθη και κακώς έπραξεν, αλλά μόνον εκ πεποιθήσεως, λόγον εχούσης την ακριβεστάτην εξέτασιν και πλήρη γνώσιν των αιτίων, άτινα χωρίζουσι την Ορθόδοξον από της Καθολικῆς Εκκλησίας, άτινα πάντα δεν είνε της ιδικής της σφαίρας. Το σκάνδαλον υπήρξε μέγα και η αποδοκιμασία ανάλογος και του Ελληνικού και του αλλογλώσσου τύπου και εν Κωνσταντινουπόλει και εν Σμύρνη. Ημείς κατέχομεν πιστήν την διήγησιν εκ στόματος αυτού του ιδίου Αρχιεπισκόπου Μυτιλήνης, αφού δε το γεγονός εγένετο αιτία τοσούτου θορύβου, πιστεύομεν ότι κατ᾽ουδέν θέλομεν προσκρούσει, εάν είπωμεν ότι ο κατά Χριστόν καλός εκείνος ποιμήν, ο ανεξίθρησκος του Θεού ιερεύς ο ειρήνην διδάξας, ουχί δε μίσος και αλλαξοπιστίαν, ήτο ο κατόπιν γενόμενος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Κωνσταντίνος ο Ε».

Τα σχόλιά μας για το γεγονός αυτό σε δεκαπέντε ημέρες…