Ας τελειώσουμε λοιπόν σήμερα με το επεισόδιο της ταφής του προξένου και γιατρού της Αυστρο-Ουγγαρίας στην πόλη της Μυτιλήνης, του γνωστού και από άλλες δραστηριότητες, Thedose Bargigli, όχι αναφέροντας λεπτομέρειες και άλλα παράπλευρα στοιχεία που πλαισίωσαν την υπόθεση αυτή και την κατέστησαν αντικείμενο σχολιασμού ακόμα και από τον Τύπο της Σμύρνης και της Κωνσταντινούπολης, καθώς εμπλέκονταν γνωστά πρόσωπα της εποχής, αλλά κάποια ουσιαστικότερα στοιχεία.

Αν κοιτάξουμε λοιπόν τα πρόσωπα και τα γεγονότα με ιστορική ματιά και προοπτική, μπορούμε να διαπιστώσουμε κάποιες πραγματικότητες για το νησί μας, στην ευρύτερη όμως διάστασή τους, δηλαδή πραγματικότητες που το συμπεριέχουν και δεν το προσδιορίζουν αποκλειστικά.

Είδαμε ότι ο Thedose Bargigli υπήρξε πρόξενος της Αυστρο-Ουγγαρίας, μιας μεγάλης δύναμης της εποχής, που σήμερα πλέον δεν υφίσταται στο σύνολό της. Αμέσως λοιπόν έρχεται στην επιφάνεια το ζήτημα των προξένων και υποπροξένων που τοποθετούνταν από τις μεγάλες δυνάμεις της εποχής, σε διάφορα επίκαιρα σημεία της Μεσογείου για την εξυπηρέτηση των συμφερόντων τους, πολιτικών, στρατιωτικών αλλά πάνω απ’ όλα εμπορικών.

Το φαινόμενο αυτό, που είχε την αρχή του στις Διομολογήσεις του 16ου αιώνα, δηλαδή τις συμφωνίες που συνάπτονταν μεταξύ της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και των ευρωπαϊκών δυνάμεων για την εξυπηρέτηση εμπορικών κυρίως συμφερόντων, γέννησε την ανάγκη της επιτόπου εκπροσώπησης των άμεσα ενδιαφερομένων. Έτσι λοιπόν γεννήθηκε ο θεσμός των πρεσβειών, των προξενείων, υποπροξενείων και εμπορικών πρακτορείων, που κάλυψε ένα ευρύτατο γεωγραφικό ανάπτυγμα στη λεκάνη της Μεσογείου, για την οποία κυρίως γίνεται λόγος σε αυτές τις επιφυλλίδες.

Φυσικά ο θεσμός των προξενείων δεν μπορούσε για πολλούς και σχεδόν ευνόητους λόγους, να αφήσει εκτός των σχεδιασμών του, το νησί της Λέσβου, πράγμα το οποίο εντάθηκε τον 18ο αιώνα, όταν το εμπόριο του λαδιού έφθασε να αποτελεί ισχυρό ανταγωνιστικό προϊόν μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών. Ένα πλέγμα προξενείων αναπτύχθηκε στην πόλη της Μυτιλήνης και στην έναντι μικρασιατική ακτή και ιδιαίτερα στην πόλη των Κυδωνιών (Αϊβαλί), για τα οποία υπάρχουν ιστορικές μελέτες που απαιτούν όμως συνέχεια και συστηματικότερη προσέγγιση.

Τα αρχεία των προξενείων αυτών, είναι εύκολο πλέον να εντοπιστούν και να έλθουν στο φως, καθώς αποτελούν μέρος των κρατικών αρχείων ευρωπαϊκών χωρών (λ.χ. της Γαλλίας), ενώ στο αρχείο του ελληνικού Υπουργείου των Εξωτερικών, απόκειται μεγάλος αριθμός εγγράφων, ιδιαίτερα για το προξενείο των Κυδωνιών, τα οποία αποδεσμεύουν πλήθος πληροφοριών και για το νησί μας. Ας σημειώσουμε ότι μετά την Ελληνική Επανάσταση και τη δημιουργία του ελληνικού κράτους, συγκροτείται και ένα ευρύ δίκτυο ελληνικών προξενείων σε περιοχές που παραμένουν υπό την κατοχή της Οθωμανικής αυτοκρατορίας (στη Λέσβο, στη Σμύρνη, την Κωνσταντινούπολη κτλ.), τα αρχεία των οποίων είναι εξίσου σημαντικά για την κατανόηση και της λεσβιακής πραγματικότητας.

Ωστόσο, παράλληλα με τα προξενεία και υποπροξενεία, συγκροτείται, όπως είναι φυσικό, και ένας μικρός πυρήνας ξένων υπηκόων, που είτε μόνιμα, είτε περιστασιακά, θα βρεθούν στους τόπους ενδιαφέροντος των ξένων δυνάμεων. Οι πυρήνες αυτοί ενίοτε είναι τέτοιας δυναμικότητας ώστε να παίρνουν τη μορφή παροικίας με εκκλησία, σχολείο και ανάλογες εκδηλώσεις. Στην περίπτωση της Μυτιλήνης, έχουμε καθολική εκκλησία, η οποία βέβαια βρίσκεται σε άμεση σχέση με το προσηλυτιστικό έργο της παπικής εκκλησίας, το οποίο γνωρίζουμε από ποικίλες άλλες εκδηλώσεις. Ίσως, μάλιστα, στην περίπτωσή μας, το μένος του καθολικού παπά να επισημαίνει τη σοβούσα ισχυρή αντίθεση με την ορθόδοξη πραγματικότητα. Ωστόσο, από την άλλη, πρέπει να επισημάνουμε την παρουσία του καθολικού παπά, που δείχνει και ένα ικανό αριθμό καθολικού ποιμνίου.

Τέλος, ας επισημάνουμε για μια ακόμη φορά, ένα ελληνικό θεσμό, που στην περίπτωση της Μυτιλήνης, της Λέσβου και των μεγάλων τουλάχιστον χωριών της, δεν έχει μελετηθεί ικανοποιητικά. Εννοώ για τον θεσμό της δημογεροντίας, των τοπικών αρχόντων, των οποίων ο ρόλος είναι πολύ σημαντικός για τη διευθέτηση των προβλημάτων της τοπικής κοινωνίας. Είναι γεγονός ότι δεν διαθέτουμε ούτε μια καλή σειρά των ονομάτων των δημογερόντων και τις εναλλαγές τους στην τοπική ιεραρχία.

Φυσικά υπάρχουν και άλλες παράμετροι που αποδεσμεύει το γεγονός που εξετάσαμε, όπως και κάθε γεγονός που ξεφεύγει από τα στενά διαπροσωπικά πλαίσια, επειδή, όσον αφορά την ιστορία: όλα είναι μέσα σε όλα.