Η ιστορική μνήμη αποτελεί το λίπασμα της Ιστορίας, που συντελεί στην επιβίωση και μακροημέρευση των Λαών. Λαοί που δεν έχουν ιστορική μνήμη πέπρωται να αφανιστούν. Για μας τους Έλληνες, φαίνεται ευτυχώς ότι η ιστορική μνήμη, αποτελεί σύμφυτη ιδιότητά μας και γι’ αυτό εξακολουθούμε να υπάρχουμε πάνω από τρεις χιλιετηρίδες, όταν άλλοι μεγάλοι λαοί με εξαιρετικούς πολιτισμούς όπως, Σουμέριοι, Ασσύριοι, Φοίνικες, Βαβυλώνιοι εξαφανίστηκαν από προσώπου Γης, εδώ και αιώνες. Πίστη μου είναι ότι η ιστορική μνήμη πρέπει να «ανασκαλεύεται» για οτιδήποτε μας αφορά, καλό ή κακό, καθολικό ή τοπικό.

Ένα καθολικό, για το οποίο στην προ ημερών θλιβερή επέτειο του, όλος ο Ελληνικός λαός έκλινε με ευλάβεια το γόνυ, ήταν αυτό της εκτέλεσης των 200 πατριωτών στην Καισαριανή, απ’ τα Γερανόμορφα κτήνη, την Πρωτομαγιά του 1944.

Ένα τοπικό, ιστορικό γεγονός, στο οποίο αναφέρομαι στο παρόν, είναι η ζωώδης εκμετάλλευση των συντοπιτών μου, Λαψαρνιωτών, απ’ τα Γερμανοχιτλερικά τέρατα για την εξόρυξη λιγνίτη στα Λάψαρνα, στην Κατοχή.

Με ανατριχίλα θυμούμαι σήμερα, την άγνοια κινδύνου, την οποία είχαμε τότε τη δεκαετία του ’50 ως μικρά παιδιά, στο να μπαίνουμε εκεί στα πάνω Λάψαρνα στις «γαλαρίες», όπως λεγόντουσαν στη ντοπιολαλιά μας, κάνοντας, τους Ιντιάνα Τζόουνς ή παίζοντας, παρ’ όλες τις αυστηρές απαγορεύσεις των γονιών μας. Αυτές οι στοές/γαλαρίες είχαν γίνει απ’ τον ατέλειωτο μόχθο, ιδρώτα, κλάματα, ακόμα και αίμα των Λαψαρνιωτών, που τους είχαν επιτάξει τα Γερμανοχιτλερικά τέρατα και ως σκλάβοι τους, δούλευαν από ήλιο σε ήλιο, για να βγάλουν το λιγνίτη του τόπου τους.

Η Δυτική Λέσβος, κατά το μεγαλύτερό της μέρος, καλύπτεται από ηφαιστειακά πετρώματα (λαβες, ηφαιστειακοί τόφφοι, κ.άλ.) απ’ τη δράση ηφαιστείων (Λεπέτυμνου, Ανεμώτιας, Άγρας). Το πιο μεγάλο εξ όλων και το περισσότερο καταστρεπτικό ήταν αυτό της Βατούσης το οποίο έδρασε προ περίπου 20 εκατομμυρίων χρόνων. Τούτο δημιούργησε το ανεπανάληπτο μνημείο της Φύσεως στο νησί μας, το Απολιθωμένο Δάσος.

Απαντούν επίσης εκεί πετρώματα του μεσοζωικού αιώνα που σχηματίσθηκαν προ περίπου 200-250 εκατομμυρίων χρόνων [φυλλίτες, σχιστόλιθοι (λίγδος)] στις περιοχές Ερεσού, Σιγρίου, Κότσνα και παρυφές Λαψάρνων, αλλά και πλέον πρόσφατα, του τριτογενούς, του καινοζωϊκού αιώνα (λιμναίες αποθέσεις μαργών, ασβεστολίθων, αργίλων), στην όλη παραθαλάσσια έκταση των Λαψάρνων, Ο(Α)ρφικίων, Δερφωνιών ως τις παρυφές Γαβαθά.

Αυτές οι μάργες, ασβεστόλιθοι, άργιλοι λιμναίας φάσεως, ηλικίας περίπου 10 εκατομμυρίων ετών, αποτελούν το μητρικό πέτρωμα του λιγνίτη. Εκτός απ’ τα Λάψαρνα, όπου το πάχος των στρωμάτων του λιγνίτη, κατά μέγιστο είναι 80 εκατοστά, τούτος απαντάται, στα Α(Ο)ρφίκια (λόφος Τσίφος), στα Χαλερά και Κούκλα του Γαβαθά. Ολικά σε μια έκταση περίπου 2-2,5 τετραγωνικά χιλιόμετρα.

Οι μάργες αυτές -στην Άντισσα λεγόντουσαν μάρμαρα- χρησιμοποιούνταν ως δομικό υλικό στη διάστρωση δαπέδων, με χαρακτηριστικότερη περίπτωση, της ενοριακής εκκλησίας, Αγία Παρασκευή.

Τόνισα, το ιδιαίτερα μικρό πάχος του λιγνίτη, αποτρεπτικό στοιχείο για ορθολογική και κυρίως ασφαλή εκμετάλλευσή, γιατί θέλω να προβάλλω το προαναφερθέν απεχθές ιστορικό έγκλημα, το από τους ΓερμανοΧιτλερικούς εκεί διαπραχθέν.

Έχοντας επιτάξει τους δύσμοιρους συντοπίτες μου και τα υποζύγια τους, με δια των όπλων εξαναγκασμό, τούτοι εργάζονταν στην κυριολεξία υπό καθεστώς δουλείας, ανοίγοντας υπόγειες στοές, υπό άθλιες συνθήκες, και κυρίως χωρίς κανένα μέτρο ασφάλειας.

Κατά τη σχετική διαταγή, από την κάθε οικογένεια επιτάσσονταν ένα άτομο. Όπως μου έλεγε ο πατέρας μου, επειδή είχαν επιτάξει δύο αδέρφια του, ως προστάτης της οικογένειας, πήγε να διαμαρτυρηθεί στο διοικητή του αστυνομικού τμήματος (κάποιον Κατσαρέα, συνεργάτη των Γερμανών). Τούτος, με την απειλή του όπλου και αφού προς στιγμή τον έβαλε στο κρατητήριο, τελικά τον απέπεμψε.

Ο εξορυσσόμενος λιγνίτης ήταν ανακατεμένος με μάργες ή πάνω σε κομμάτια μάργας. Εργάτριες με τσαπιά και σφυριά αναλάμβαναν να τον ξεχωρίσουν από πέτρες και χώματα.

Η εξόρυξή του έγινε σε τρείς θέσεις. Η νοτιότερη γαλαρία στην Πετόνα (απέχει περίπου 250 μ. απ’ την κούλα μας) όπου και η τοπική πηγή (το πολύτιμο νερό της, παρ’ ολίγο τότε να χαθεί), η βορειότερη στο Κρυό Νερό (απέχει περίπου 50 μ.) και η ενδιάμεση στου Χατζή το Λάκκο. Ο εξορυσσόμενος λιγνίτης, μεταφερόταν στη συνέχεια στη θάλασσα, στο Ψαρό Ράχτη, σε απόσταση περίπου 2 χιλιομέτρων, σε μία αποθήκη, που υπήρχε μέχρι προ ετών. Από κει, φορτωνόταν από δυστυχείς κακοπαθημένους εργάτες με ζεμπίλια σε καΐκια και μεταφερόταν για τις πολεμικές ανάγκες των Χιτλερικών, εκτός νησιού.

Στο Πολυτεχνείο, ως φοιτητής, με ξεχωριστό ενδιαφέρον παρακολουθούσα οτιδήποτε αφορούσε λιγνίτες. Γι’ αυτούς δε των Λαψάρνων, έκανα σχετική έρευνα και βρήκα μία έκθεση του μεγάλου καθηγητού της Γεωλογίας στο Ε.Μ.Πολυτεχνείου, Γεωρ. Βορεάδη, ο οποίος τη δεκαετία του ’50, ερεύνησε και δειγμάτισε τα κοιτάσματα στα Λάψαρνα. Απ’ τις αντίστοιχες αναλύσεις διαπίστωσε ότι ο λιγνίτης τους είναι εξαιρετικής, αρίστης ποιότητος, ο καλύτερος της Ελλάδος. Τόνιζε όμως ότι οι ποσότητες του στη στεριά είναι ιδιαίτερα μικρές τα δε παραθαλάσσια κοιτάσματα του, «βουτούνε» κάτω απ’ τη θάλασσα. Κατέληγε, τελικά, ότι δεν είναι οικονομικά εκμεταλλεύσιμος.

Για τους Γερμανούς κατακτητές όμως, ήταν εκμεταλλεύσιμος, αφού οι δούλοι, τους τον έβγαζαν τζάμπα.

Το έγκλημα αυτό, ασφαλώς και αποτελεί παρωνυχίδα μπροστά στα άπειρα εγκλήματα τους, με τους χιλιάδες Έλληνες νεκρούς, ανάπηρους, κ.άλ. και την ολοσχερή οικονομική καταστροφή της πατρίδας μας.

Κάποιος θα μπορούσε να πει, ας το αγνοήσουμε. Η αγνόησή του, αφήνοντας να πέσει πάνω του η αχλή της λήθης, θεωρώ ότι δεν τιμά εμάς τους επιγόνους των Λαψαρνιωτών δούλων της Γερμανοκατοχής, για να μην πω ότι στην ιερή αυτών μνήμη, τούτο θα αποτελούσε βλασφημία.