Παρακολουθώντας τη συζήτηση για τη συγκρότηση προανακριτικής επιτροπής για τη διερεύνηση του σκανδάλου της «Novartis», ήρθε στο μυαλό μου ένα παθογόνο γεγονός της αρχαίας αθηναϊκής δημοκρατίας, τη δίκη των δέκα στρατηγών που ακολούθησε μετά τη ναυμαχία στις Αργινούσες το 406 π.Χ., γιατί οι δύο στρατηγοί, ο Θρασύβουλος και ο Θηραμένης, δεν κατόρθωσαν εξαιτίας της μεγάλης θαλασσοταραχής να εκπληρώσουν το χρέος τους και να φέρουν σε πέρας το έργο που τους είχε ανατεθεί, δηλαδή να περισυλλέξουν τους 3.000 - 5.000 ναυαγούς και τα ναυάγια από τα 25 πλοία που είχαν χάσει οι Αθηναίοι.

Η συνέχεια γράφτηκε στην Αθήνα. Οι Αθηναίοι χάρηκαν βέβαια για την περιφανή νίκη τους, αλλά θεώρησαν εγκληματική ενέργεια το γεγονός ότι δεν περισυλλέγησαν οι ναυαγοί, για να ταφούν στην πατρίδα τους. Η αμέλεια των στρατηγών ήταν σκανδαλώδης, όπως είναι σκανδαλώδης και η υπόθεση της «Novartis». Στην αρχαία Αθήνα κατηγορήθηκαν οι «δέκα» στρατηγοί και στην υπόθεση της «Novartis» κατηγορήθηκαν δέκα εξέχοντες πολιτικοί, δέκα πραγματικοί «στρατηγοί» των κομμάτων ή προσωπικότητες που, κατά τα λεγόμενα, ενοχλούσαν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο την κυβέρνηση.

Όταν οι στρατηγοί έμαθαν την κατάσταση που επικρατούσε στην Αθήνα, έστειλαν επιστολή στην οποία ανέφεραν πως είχαν αναθέσει αυτό το έργο σε έμπειρους και ικανούς τριηράρχους και πως, αν θα έπρεπε να θεωρηθούν κάποιοι υπεύθυνοι, που κατά τη γνώμη τους λόγω της κακοκαιρίας δεν υπήρχαν, αυτοί ήταν εκείνοι στους οποίους είχε ανατεθεί το έργο. Η ενέργεια αυτή έκανε έξαλλο τον Θηραμένη, που βέβαια σε περίπτωση καταδίκης του, κινδύνευε με θάνατο και υποστήριξε ότι οι στρατηγοί ευθύνονται, γιατί κυνήγησαν τη δόξα και τη νίκη αδιαφορώντας για τους ναυαγούς και ότι μάλιστα ήταν δυνατό να υπήρχε και συμπαιγνία ανάμεσα στους υπόλοιπους οκτώ στρατηγούς να θυσιάσουν τους ναυαγούς για τη δόξα. Παρόμοια, σήμερα τονίζεται πως οι κατηγορούμενοι προτίμησαν να χρηματιστούν αδιαφορώντας για τον ελληνικό λαό και το ελληνικό δημόσιο. Τότε οι Αθηναίοι καθαίρεσαν τους δέκα στρατηγούς από το αξίωμά τους και τους καλούσαν να επιστρέψουν στην Αθήνα, για να λογοδοτήσουν. Τώρα οι κυβερνώντες προσπαθούν να θέσουν «εκτός μάχης» τους επιφανείς πολιτικούς αντιπάλους τους εμπλέκοντάς τους στο σκάνδαλο.

Με πρωταγωνιστές διάφορους πολιτικούς που εκμεταλλεύτηκαν το κλίμα, για να εξυπηρετήσουν το προσωπικό τους συμφέρον, η αθηναϊκή κοινή γνώμη έγινε πιεστική σε βαθμό οχλοκρατίας. Προτάθηκε να τεθεί μία κάλπη για όλους και να εκδοθεί μια μαζική απόφαση για τους στρατηγούς, και τα μέλη της συνέλευσης να ψηφίσουν με ανάταση της χειρός αν οι στρατηγοί ήταν υπεύθυνοι ή όχι για το συγκεκριμένο αδίκημα. Πάντως, αυτή η προτεινόμενη ομαδική καταδίκη χωρίς να έχει ουσιαστικά προηγηθεί δίκη, ήταν νομικά απαράδεκτη στην αθηναϊκή δημοκρατία. Και η σημερινή κυβέρνηση, όπως ειπώθηκε, προσπάθησε με διάφορα πολιτικά τεχνάσματα και «τερτίπια» να οδηγήσει την υπόθεση εκεί που ακριβώς ήθελε παραβιάζοντας κάθε έννοια νομικής διαδικασίας.

Το θέμα της μιας ή των δέκα καλπών παραπέμφθηκε στους Πρυτάνεις που αποτελούσαν στην ουσία ένα προβουλευτικό, γνωμοδοτικό σώμα. Οι Πρυτάνεις αντέδρασαν και είπαν πως η σχεδιαζόμενη δίκη με μία κάλπη είναι παράνομη. Ανάμεσα τους ήταν και ο Σωκράτης, που επέμεινε μέχρι τέλους ότι δεν θα παρανομούσε και δε θα προωθούσε για ψήφιση κάτι παράνομο. Με τον Σωκράτη συμφώνησε και ο Ευρυπτόλεμος, που πήρε τον λόγο και είπε ότι πρέπει να γίνει χωριστή δίκη για τον καθένα, να τεθούν δηλαδή δέκα κάλπες. Ο ίδιος πρότεινε να δικαστούν για παράνομες εισηγήσεις, όσοι επέμεναν στην καταδίκη χωρίς δίκη. Και στη σχετική συζήτηση για το θέμα της «Novartis», το θέμα του αριθμού των καλπών κυριάρχησε. Τελικά, ενώ τα κόμματα που θίγονταν ζητούσαν να τεθεί μία κάλπη και η Βουλή να αποφασίσει αν πρέπει να γίνει προανακριτική επιτροπή, η Βουλή (βλ. η κυβέρνηση) αποφάσισε να στήσει δέκα κάλπες, γιατί ως φαίνεται εξυπηρετούσαν τους στόχους της.

Στην αρχαία Αθήνα, οι δικαστές με το πρόσχημα ότι είχε αρχίσει να σκοτεινιάζει και δεν θα μπορούσαν να καταμετρήσουν τα υψωμένα χέρια, διέκοψαν τη δίκη, παραβιάζοντας τον νόμο που όριζε ότι κάθε δίκη έπρεπε να ολοκληρώνεται την ίδια μέρα. Και στη συζήτηση σχετικά με την υπόθεση της «Novartis», οι κατηγορούμενοι στάλθηκαν στην προανακριτική επιτροπή με συνοπτικές διαδικασίες, αφού μια τόσο σοβαρή υπόθεση συζητήθηκε μόνο σε μια συνεδρίαση της Βουλής. Οι επιτήδειοι στην αρχαία Αθήνα βρήκαν τον χρόνο να προετοιμάσουν τη συνέχεια. Την επομένη παρουσιάστηκαν στο δικαστήριο πολλοί με κομμένα τα μαλλιά, που δήθεν θρηνούσαν τους δικούς τους και άλλοι που δεν είχαν λάβει μέρος στην προηγούμενη συνεδρίαση. Μέσα σε μια τέτοια ατμόσφαιρα, οι Πρυτάνεις, εκτός από τον Σωκράτη, κάμφθηκαν. Η πρόταση για μία κάλπη πέρασε, όπως πέρασε και η πρόταση της κυβέρνησης για δέκα κάλπες στην υπόθεση της «Novartis». Η ψηφοφορία έγινε και όλοι οι στρατηγοί καταδικάστηκαν, ενώ οι παρόντες έξι συνελήφθησαν και εκτελέστηκαν.

Αλλά οι Αθηναίοι σύντομα μετάνιωσαν για την απόφασή τους και απήγγειλαν κατηγορία εναντίον όσων είχαν εξαρχής εισηγηθεί την ψήφιση της μαζικής και συνοπτικής διαδικασίας, αλλά αυτοί είχαν προλάβει να το σκάσουν από την Αθήνα. Ελπίζω να μη γίνει το ίδιο και τώρα…