Ο Ρουσσώ στο Κοινωνικό του Συμβόλαιο λέει πως «Κάθε άνθρωπος που γεννιέται μέσα στη δουλεία γεννιέται, για να είναι δούλος. Τίποτε πιο βέβαιο από αυτό. Οι δούλοι χάνουν τα πάντα μέσα στα δεσμά τους. Ακόμα και τον πόθο να ξεσκλαβωθούν. Αγαπούν τη σκλαβιά τους καθώς οι σύντροφοι του Οδυσσέα αγαπούσαν την αποκτήνωσή τους. Αν υπάρχουν, λοιπόν, δούλοι ‘εκ φύσεως’ τούτο συμβαίνει, επειδή υπήρξαν άλλοτε δούλοι αντίθετα με τη φύση. Η βία δημιούργησε τους πρώτους σκλάβους και η δειλία τούς διαιώνισε τη σκλαβιά». Το παράδειγμα των Ελλήνων σίγουρα δεν μπορεί να ενισχύσει την παραπάνω γνώμη. Οι Έλληνες που πολέμησαν κατά τους Βαλκανικούς πολέμους γεννήθηκαν μέσα στην σκλαβιά, όπως και οι Έλληνες του 1821, αλλά ποτέ δεν έσβησε μέσα τους η επιθυμία για ελευθερία. Αυτοί πίστευαν σε άλλο δόγμα, αυτό που λέει ο Ευριπίδης στην Εκάβη του, πως «αυτός που είναι αμάθευτος στις πίκρες τις βαστά και τις υπομένει, αλλά του είναι πολύ βαρύ το σβέρκο του να βάλει στο ζυγό. Πιο ευτυχής θα είναι νεκρός παρ’ όταν είναι ζωντανός».

Το ίδιο συνέβη και στην περίπτωση της απελευθέρωσης της Λέσβου από τον τουρκικό ζυγό. Οι Έλληνες έδειξαν τότε και αρετή και τόλμη. Οι στρατιωτικές επιτυχίες του ελληνικού στρατού στη Μακεδονία και η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης στις 26 Οκτωβρίου του 1912, ημέρα της γιορτής του Αγίου Δημητρίου, αναπτέρωσε τις ελπίδες του λεσβιακού λαού για απελευθέρωση από τον πολυετή ζυγό των Τούρκων. Ο λεσβιακός λαός ζούσε εκείνη την εποχή σε μεγάλη εθνική και πατριωτική έξαρση. Και η μέρα της πραγματοποίησης των ονείρων του δεν άργησε να έρθει.

Στις 7 Νοεμβρίου 1912, και περί ώρα 6^η πρωινή, ο ελληνικός στόλος, μετά από σήμα του Ναυάρχου Παύλου Κουντουριώτη, απέπλευσε από το λιμάνι του Μούδρου της Λήμνου, όπου ναυλοχούσε, με σκοπό την κατάληψη και την απελευθέρωση της Λέσβου. Στον στόλο συμπεριλαμβανόταν και το επιβλητικό και θρυλικό θωρηκτό «Αβέρωφ» στο οποίο επέβαινε και ο ίδιος ο Ναύαρχος Κουντουριώτης. Ο Κουντουριώτης ήταν από τους λίγους στρατιωτικούς ηγέτες της χώρας μας που τις παραμονές των Βαλκανικών πολέμων πίστευε πως η Ελλάδα με τον στόλο της θα μπορούσε να εξουδετερώσει την υπέρτερη ναυτική δύναμη της Τουρκίας . Λέγεται μάλιστα πως η πεποίθηση αυτή και η πίστη του που στηριζόταν σε τολμηρά επιχειρησιακά σχέδια εντυπωσίασε τόσο πολύ τον τότε πρωθυπουργό Βενιζέλο που τον τοποθέτησε αρχηγό του ελληνικού στόλου. Πράγματι, ο Κουντουριώτης υπήρξε ικανότατος ναύαρχος, με άριστη ναυτική κατάρτιση, προσωπική ανδρεία και ανιδιοτελή πατριωτισμό.

Όταν άρχισε να στενεύει ο ορίζοντας της μεγάλης οθωμανικής αγοράς μετά την προσάρτηση της Βοσνίας -Ερζεγοβίνης στην Αυστροουγγαρία και οι οιωνοί δεν ήταν καλοί για τη λεσβιακή μεγαλοαστική τάξη, δημιουργήθηκε ένα δίκτυο συνδρομητών για την ενίσχυση του εθνικού στόλου στον οποίο οι Λέσβιοι εναπέθεσαν τις ελπίδες για ελευθερία και έκαναν οργανωμένες εκκλήσεις «να μη λησμονηθεί η Λέσβος» από την Ελλάδα και όλοι ανέμεναν τη «μεγάλη μέρα». Αναφέρεται μάλιστα πως παραμονές της απελευθέρωσης καταρτίστηκε ένα αντάρτικο σώμα από Λέσβιους της Αθήνας «με τον σκοπόν της επιβιβάσεως αυτού εν τη Νήσω προς δράσιν». Οι προύχοντες, όμως, της Μυτιλήνης και του Πλωμαρίου αποθάρρυναν το σχεδιαζόμενο τόλμημα και προτίμησαν να στείλουν με βενζινάκατο επιστολή στον Κουντουριώτη που βρισκόταν στον Μούδρο. Πράγματι, ένα πλοιάριο αναχώρησε στις 4 Νοεμβρίου του 1912 προκειμένου να παραδώσει το έγγραφο στον Κουντουριώτη που φέρει μάλιστα πλαστογραφημένες τις υπογραφές της δημογεροντίας του Πλωμαρίου.

Πιστεύεται γενικά πως η παρέμβαση αυτή επιτάχυνε τις εξελίξεις και έκανε τον Κουντουριώτη να κινηθεί ενωρίτερα από ό τι προέβλεπαν τα στρατηγικά σχέδια του ελληνικού επιτελείου και πως εκβίασε την επίσπευση της απελευθέρωσης της Νήσου από τον ελληνικό στόλο. Όπως και αν έχει το πράγμα, ο Κουντουριώτης είχε πάρει την απόφασή του, είχε καταστρώσει τα σχέδιά του. Ο Θεός, όπως είχε πει και ο Κολοκοτρώνης παλαιότερα, είχε βάλει την υπογραφή του και δεν σκόπευε να την πάρει πίσω.

Αυτόπτες μάρτυρες αναφέρουν πως στις 5 30΄ το πρωί της 8^ης Νοεμβρίου του 1912, ημέρα της γιορτής των Παμμεγίστων Ταξιαρχών, φάνηκαν τα φώτα των πλοίων στον ορίζοντα, ενώ χωροφύλακες και στρατιωτικοί περίπολοι δεν φαίνονταν πουθενά. Οι Τούρκοι γιόρταζαν το Κουρμπάν-Μπαϊράμ και κοιμόντουσαν ήσυχοι και ευτυχισμένοι, ανύποπτοι γι’ αυτό που τους περίμενε. Στην αδράνεια και ολιγωρία τους συνέβαλαν και οι πληροφορίες που κυκλοφορούσαν πως ο τουρκικός στρατός νικά τη Βουλγαρία και την Ελλάδα και προχωρεί ακάθεκτος προς την Κοζάνη.

Μετά από ταξίδι δώδεκα σχεδόν ωρών, στις 6 30΄ το πρωί της 8^ης Νοεμβρίου, τα θωρηκτά του ελληνικού στόλου παραπλέοντας την ΝΑ ακτή του νησιού και σε μικρή απόσταση από αυτή αγκυροβόλησαν σε γραμμή και σε θέση που τους επέτρεπε να κατοπτεύουν την πόλη της Μυτιλήνης, στην αριστερή πλευρά του αρχαίου ενετικού κάστρου, ενώ τα αντιτορπιλικά αγκυροβόλησαν ανάμεσα στο λιμάνι και τα θωρηκτά περιμένοντας διαταγή για δράση. «Το ωρολόγιον της Μητροπόλεως αντήχει», όπως αναφέρεται, «μίαν προς μίαν αγωνιωδώς τας ώρας, σαν το ξεψύχισμα του τέρατος της τυραννίας».

Οι αρχές της πόλης, ο Διοικητής της Μυτιλήνης Εράμ βέης, ο Μητροπολίτης Κύριλλος, ο Μουφτής, πολλοί Πρόκριτοι Οθωμανοί, ο Δήμαρχος Βασιλείου, οι Δημογέροντες, οι πρόξενοι των ξένων κρατών, όταν πληροφορήθηκαν το γεγονός, συγκεντρώθηκαν στο σπίτι του Τούρκου Ναυάρχου του Αρχιπελάγους Εκρέμ βέη και συσκέπτονταν «περί του πρακτέου». Φαίνεται πως όλοι απεφάνθησαν πως πρέπει να παραδώσουν την πόλη χωρίς αντίσταση, για να αποφύγουν την αιματοχυσία, αλλά ο χιλίαρχος στρατιωτικός Διοικητής ταγματάρχης Αμπτούλ Γκανί, αντέδρασε ισχυριζόμενος πως δεν έχει καμιά σχετική διαταγή από την Κυβέρνησή του να παραδώσει την πόλη και ότι υποχρεούται να προβάλει αντίσταση. Ο χιλίαρχος πρότεινε:

α) να ζητηθεί 24ωρη προθεσμία, για να συνεννοηθεί με την Κυβέρνηση της Κωνσταντινούπολης,

β) Αν απορριφθεί αυτό το αίτημα, να επιτραπεί στον τουρκικό στρατό να διαπεραιωθεί με ελληνικά μεταγωγικά στην απέναντι μικρασιατική ακτή με τα όπλα και τα πολεμοφόδιά τους,

γ) Αν και αυτή η πρόταση απορριφθεί, να επιτραπεί στον τουρκικό στρατό να υποχωρήσει στο εσωτερικό του νησιού, για να αμυνθεί.