Στο Α΄ Μέρος αναφερθήκαμε στα γνωρίσματα που πρέπει να έχει ένας άξιος του ονόματός του  ηγέτης, όπως τον βλέπουν στα έργα τους οι τρεις μεγάλοι τραγικοί μας ποιητές. Και με τον όρο «ηγέτης» εννοούμε κάθε πρόσωπο που έχει στα χέρια του «εξουσία»,  δηλαδή την ικανότητα, την ισχύ να επιβάλλεται σε άτομα, ομάδες ή κοινωνικά σύνολα. Βέβαια, εμείς έχουμε  κυρίως στο νου μας τον πολιτικό ηγέτη, αυτόν που κυβερνά ένα τόπο, μια χώρα. Με τη φύση αυτού του ηγέτη είχε ασχοληθεί και η αρχαία ελληνική φιλοσοφία. Ο Πλάτων, για παράδειγμα, στην «ιδανική» Πολιτεία που οργάνωσε έθετε τους «άρχοντες» στην κορυφή της κοινωνικής πυραμίδας και θεωρούσε πως αυτοί πρέπει να διακρίνονται για τη «σοφία» τους,  και με τον όρο αυτό εννοούσε τον συνδυασμό της «επιστήμης» και της «αρετής». Έλεγε πως «κάθε γνώση, όταν δεν συνοδεύεται από την αρετή, φαίνεται πιο πολύ πανουργία παρά σοφία». Και είχε βέβαια απόλυτο δίκιο, γιατί η γνώση είναι μέσο αγαθό και μπορεί να ωφελήσει ή να  βλάψει αυτόν που την κατέχει. Η αξία της εξαρτάται από τον τρόπο της χρήσης της και ο τρόπος χρήσης της εξαρτάται από την ηθική ποιότητα του ανθρώπου.

Όμως και κάθε αξιωματούχος μπορεί να είναι ηγέτης. Και, όπως είναι γνωστό, οι αξιωματούχοι στην αρχαία αθηναϊκή δημοκρατία ήταν κληρωτοί και αιρετοί, δηλαδή άλλοι έβγαιναν με κλήρο και άλλοι εκλέγονταν με τη ψήφο του λαού. Κληρωτοί ήταν, για παράδειγμα, οι βουλευτές κα οι δικαστές, ενώ αιρετοί ήταν οι ταμίες και οι στρατηγοί. Ιδιαίτερη σημασία έχουν τα σχόλια που κάνουν ο Σοφοκλής και ο Ευριπίδης για τον «καλό» στρατηγό και τα γνωρίσματα που αποδίδουν σ’ αυτόν. Ο Σοφοκλής στον Οιδίποδα επί Κολωνώ λέει με το στόμα της Αντιγόνης που μιλά στον αδερφό της Πολυνείκη  πως «στρατηγού ενάρετου είναι // να λέει τα καλύτερα κι όχι τα πιο κακά» ( στ. 1429-30) και στο χαμένο έργο του Πολυξένη τονίζει πως « ο αρχηγός ενός στρατού ποτέ δε θα μπορούσε// σε όλους να υποχωρεί ή σ’ όλους απ’ την άλλη ευχάριστος να γίνει.// Γιατί και ο Δίας που ανώτερη κατέχει εξουσία//  ούτε σαν στέλνει τη βροχή ή στέλνει ξηρασία // σε όλους είν’ αγαπητός, // κι αν στους θνητούς μπροστά λογοδοτούσε // θα έχανε τη δίκη.// Πώς, λοιπόν, εγώ που’ μαι θνητός κι από θνητή μητέρα γεννημένος // θα μπόραγα να γίνω πιο σοφός στη σκέψη απ’ τον Δία;» (απόσπ. 524). Με λίγα λόγια ο Σοφοκλής τονίζει πως ο ηγέτης-στρατηγός πρέπει πάντα να επιζητά το «μέτρο» και να προσπαθεί να συμβιβάσει  τις αντίθετες απόψεις που έτσι και αλλιώς πάντα θα υπάρχουν.

Ένα άλλο γνώρισμα του επιτυχημένου στρατηγού τονίζει ο Δημοφών απευθυνόμενος στον Ιόλαο στους Ηρακλείδες του Ευριπίδη: «να μπορεί να κρίνει τις διάφορες καταστάσεις με βάση την άμεση αντίληψη και όχι με βάση όσα του μεταφέρουν οι άλλοι». Ο Δημοφών λέει : «Πρέπει ο άντρας που λέει στρατηγός πως είναι ικανός,//  να κρίνει τους εχθρούς του όχι απ’ όσα οι κατάσκοποι του λένε .// Στης χώρας μας τους κάμπους δεν άπλωσε ακόμη τον στρατό του,// μα σε απόκρημνη κορφή όντας καθισμένος μελετά //- αυτό θα το’ λεγα προσεκτική φροντίδα-// πώς τον στρατό θα φέρει // και με ασφάλεια στη γη μας θε να τον παρατάξει» ( στ. 390-7). Στις Ικέτιδες του Ευριπίδη ο Αγγελιαφόρος μιλώντας στον Χορό παρατηρεί πως ο λαός πρέπει να εκλέγει στρατηγούς αυτούς που είναι γενναίοι μα όχι αλαζόνες, αυτούς δηλ. που τηρούν το μέτρο σε όλες τις περιστάσεις. Αυτός λέει χαρακτηριστικά: «Τέτοιο πρέπει στρατηγό πάντοτε να εκλέγουμε,// γενναίο μέσ’ στον κίνδυνο κι εχθρό της έπαρσης του όχλου,// που , σαν του’ ρχονται όλα βολικά ,// στο πιο ψηλό σκαλί θέλει να ανεβεί // κι έτσι την ευτυχία του αμέσως αποδιώχνει,// ενώ του ήταν μπορετό κοντά να την κρατήσει» (στ. 726-30). Όλα αυτά μας θυμίζουν όσα είπε ο Θουκυδίδης, όταν διέγραφε την προσωπικότητα του Περικλή που θεωρούσε πρότυπο ηγέτη.

Ο Ευριπίδης και σε άλλες περιπτώσεις βάζει τους ήρωες των έργων του να επισημαίνουν γνωρίσματα του καλού στρατηγού. Έτσι, σε ένα απόσπασμα από το έργο του Αιγεύς τονίζει πως «είναι καλό από άνθρωπο καλό να κυβερνιέσαι» (απόσπ. 8) και στο έργο του Ερεχθεύς λέει: « με τη βοήθεια των θεών ο στρατηλάτης ο σοφός// πρέπει το δόρυ να κινεί κι ενάντια ποτέ στη θέλησή τους» (απόσπ. 354), ενώ σε δυο άλλα αποσπάσματα από την τραγωδία του Τήμενος λέει: να είναι κάποιος στρατηγός εγώ θεωρώ αυτό:// καλά να ξέρει πώς εύκολα μπορεί ο εχθρός να αλωθεί» (απόσπ. 743) και «έτσι θα είσαι αρχηγός* πρέπει ο στρατηγός να διοικεί το στράτευμα//   δίκαιος όντας σ’ όλους» (απόσπ. 744). Κι εδώ τονίζονται δύο συστατικά της πλατωνικής αρετής που πρέπει να διακρίνουν τον σωστό ηγέτη: η ευσέβεια προς το θείο και η δικαιοσύνη.

   Αξιοσημείωτη είναι η άποψη που διατυπώνει ο Πηλέας μιλώντας στον Μενέλαο και τον Χορό στην Ανδρομάχη του Ευριπίδη, πως δηλ. οι στρατηγοί κερδίζουν τη δόξα, ενώ άλλοι αγωνίζονται και θυσιάζονται γι’ αυτή. Συγκεκριμένα, ο Πηλέας λέει: Αλίμονο, πόσο κακή για την Ελλάδα  είναι // η συνήθεια που επικρατεί:// αν ο στρατός τούς αντιπάλους τους νικήσει ,// ετούτο το κατόρθωμα δεν θεωρούν //πως δίκαια ανήκει σ’ αυτούς //που με τον κόπο τους κερδίσανε τη νίκη, //μα όλη τη δόξα και τιμή ο στρατηγός κερδίζει ,// αν κι ένα κοντάρι κρατά κι αυτός ανάμεσα σε μύριους// και τίποτε παραπάνω δεν κάνει από κανέναν,// αυτόν μόνο δοξάζουν.// Στις πόλεις καθισμένοι με ξιπασιά αξιώματα σωρεύουν, //θαρρούνε πως ψηλότερα στέκονται απ’ το πλήθος, ενώ είναι μηδενικά *//  άλλοι πολύ σοφότεροι είναι από αυτούς,// μόνο που  η θέληση  κι η αντρειά τους λείπει» ( στ. 693-702). Τίθεται εδώ ένα ηθικό θέμα, θέμα δικαιοσύνης,  που απασχόλησε και πολλούς μεταγενέστερους.