Για να πω την «πάσα αλήθεια», που έλεγε και η μακαρίτισσα η μητέρα μου, το περίμενα το τηλεφώνημα. Μετά δηλαδή τα όσα ανέφερα για τον Γ. Κ. Χονδρονίκη περίμενα ένα τηλεφώνημα από τον Στρατή Μπαλάσκα, τον μυτιληνιό δημοσιογράφο με καταγωγικές ρίζες από την Πέργαμο, ο οποίος γνωρίζει τα πράγματα της μικρασιατικής παραλίας και ενδοχώρας καλύτερα από τον καθένα. Έτσι κι έγινε. Ο Στρατής μου τηλεφώνησε για να προσθέσει, να επεξηγήσει, να διορθώσει και να αφορίσει.

Ως προς το διορθώσει: οφείλω να ομολογήσω, ότι γράφοντας υπέπεσα σε ένα σοβαρό λάθος αναφέροντας την Ακαδημία των Κυδωνιών να λειτουργεί το 1914, ενώ, βέβαια, γνωρίζουμε και εγώ ακόμα καλύτερα, ότι αυτό συνέβαινε πριν από ένα αιώνα, δηλαδή το 1814. Τι να κάνουμε. Καμιά φορά και το μυαλό των ιστορικών ξεστρατίζει.

Ως προς το να προσθέσει και επεξηγήσει: Δεδομένου ότι στο προηγούμενο σημείωμα, δεν μπόρεσα να διαβάσω μια δυσανάγνωστη υπογραφή, ο Στρατής μου υπέδειξε το σωστό όνομα και γιατί, κατά τη γνώμη του, είχε πελοποννησιακή κατάληξη, συνδέοντάς του με μετακίνηση Μωραϊτών στην περιοχή. Δεν το έχω μελετήσει το ζήτημα αυτό και δεν γνωρίζω λεπτομέρειες, αλλά μου φαίνεται λογική εξήγηση. Τέλος σχετικά με το αφορίσει, ο Στρατής Μπαλάσκας εξέφρασε την οργή και το θυμό του, αλλά, όπως μου είπε, και πολλών άλλων και μάλιστα όσων έχουν καταγωγή από την Πέργαμο, για τη μετέπειτα φιλοναζιστική πορεία του Χονδρονίκη, στον οποίο αποδίδεται ακόμα και ευθύνη για τον τουφεκισμό μυτιληνιού πατριώτη από τα στρατεύματα Κατοχής.

Εγώ από την πλευρά μου, δεν έχω καμιά πρόθεση να υπεισέλθω σε τέτοια συζήτηση. Πρόθεσή μου ήταν να φωτίσω, με βάση τα έγγραφα του αρχείου του Υπουργείου Εξωτερικών, κάποιες πτυχές από την νεανική δράση του Γ. Κ. Χονδρονίκη και της οικογένειάς του στην Πέργαμο, που γνώρισε το μίσος και τις διώξεις του τουρκικού εθνικισμού.

Τελευταίο λοιπόν έγγραφο, συνταγμένο από τον Κ. Γ. Χονδρονίκη στη Μυτιλήνη είναι αυτό της 17ης Απριλίου 1914, που απευθύνεται προς τον φρούραρχο Μυτιλήνης.

Ο Χονδρονίκης αναφέρεται πάλι στα δεινά που υφίσταται ο ίδιος και η οικογένειά του από τους Τούρκους. Ο πατέρας του έχει εξοριστεί ήδη από τους Τούρκους και έτσι η οικογένεια δοκιμάζεται, καθώς έχασε πάνω από 350 λίρες από βερεσέδες προς τον πατέρα του ενώ είχε και απώλεια εμπορεύματος. «Όλων αυτών δε το χειρότερον είναι που δεν δύναμαι να μεταβώ εις Πέργαμον όπως παρηγορήσω και ενθαρρύνω την ατυχή μητέρα μου με τας αδελφάς μου, αι οποίαι δεν έχουν κανέναν». Εν συνεχεία αναφέρει τα ονόματα δύο Ελλήνων της Περγάμου, οργάνων του τουρκικού Κομιτάτου, που κατέθεσαν εις βάρος του πατέρα του και τελικά κάνει έκκληση στον φρούραρχο Λέσβου ώστε να του χορηγηθεί ένα επίδομα για να μπορέσει να συνεχίσει τις σπουδές του, τουλάχιστον για ένα χρόνο και μετά... και καταλήγοντας αναφέρει:

«ότι ετελείωσα την παρούσαν λαμβάνω γράμμα της μητρός μου (η οποία δεν γνωρίζει τίποτε), διά του οποίου με γράφει ότι κατελθούσα εις το μαγαζί δι’ ανάγκας διότι δεν έχει κανέναν, Τούρκοι ετόλμησαν να την πειράξουν σχετικῶς με το ζήτημα διά πειρακτικών λόγων. Άλλοι πάλιν Τούρκοι επενέβησαν και την υποστήριξαν, μη τολμήσας ουδείς εκ των παρισταμένων ομογενών να πράξη αυτό που έπραξαν οι δεύτεροι Τούρκοι. Πολύ βαρέως φέρω αυτά και έτι περισσότερον που αδυνατώ να προστρέξω εις βοήθειαν και παρηγορίαν της».

Αυτά λοιπόν και άλλα πολλά παρόμοια αλλά και πολύ χειρότερα συνέβαιναν στους ελληνικούς πληθυσμούς της Μ. Ασίας το 1914 (α´ διωγμός), τα οποία έπληξαν, όπως φαίνεται, και την οικογένεια του Γ. Κ. Χονδρονίκη, για τον οποίο και παρά τη μεταγενέστερη δράση, εξακολουθώ να πιστεύω ότι μια καλή βιογραφία δεν θα ήταν άσκοπη.

* Ο Παναγιώτης Δ. Μιχαηλάρης είναι ιστορικός/ Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών.