Πριν συνεχίσουμε με τις ενθυμήσεις από τον Μανταμάδο και συγκεκριμένα από τις ενθυμήσεις που υπάρχουν πάνω στα βιβλία που φυλάσσονται στο Δημοτικό σχολείο του χωριού, κρίνω σκόπιμο να επανέλθω στο γενικό ζήτημα των ενθυμήσεων ή βραχέων χρονικών.

Το ιστορικό αυτό ζητούμενο, δηλαδή της συγκέντρωσής του σε σώμα, όσον αφορά τον ελλαδικό χώρο, εξακολουθεί να παραμένει ως αίτημα της επιστήμης, παρά τις προσπάθειες και τα σχέδια. Ωστόσο έχω τη γνώμη ότι εν τω μεταξύ και εν όψει της εκπόνησης του μεγάλου αυτού έργου, το οποίο ενδέχεται να μην πραγματοποιηθεί ποτέ, είναι εφικτό κάθε τόπος και εν προκειμένω η Λέσβος, να συγκεντρώσει τις ενθυμήσεις που διασώζονται στις συλλογές βιβλίων του νησιού (π.χ. Μονής Λειμώνος), εκδεδομένες και ανέκδοτες. Είμαι βέβαιος ότι με την ανάληψη και ολοκλήρωση ενός τέτοιου έργου θα έχει συντελεσθεί η συγκρότηση μιας σημαντικής ιστορικής πηγής για το νησί, την αξία της οποίας ενδεχομένως να μην μπορούμε ακόμα να φαντασθούμε.

Επιστρέφουμε λοιπόν στον Μανταμάδο και τα βιβλία του. Λέγαμε ότι στο Δημοτικό σχολείο τα βιβλία που φυλάσσονται προέρχονται από τη διάλυση της Λέσχης «Η Πρόοδος» και από προσφορές προσώπων, όπως ο μητροπολίτης Πορφύριος αλλά και άλλα πρόσωπα. Ένα από αυτά, που αναγράφεται σε αρκετά βιβλία, είναι το όνομα του μοναχού Δανιήλ, ο οποίος αναφέρεται με διάφορες ιδιότητες: Αφιέρωμα πρωτοσυγγέλου Δανιήλ ή και τόδε Δανιήλ μοναχού και υποδιακόνου, του εκ της Δημητζάνης ή Το παρόν Χρυσοστομικόν, αος τόμος Χρυσοπηγή καλούμενος, υπάρχει καμού του ιεροδιακόνου Δανιήλ μιτυληναίου εκ κόμης Μανδαμάδου, ηγοράσθη δε παρ’ εμού εξ ενός Χιοπολίτου και όστις κτλ.

Πέρα όμως από τις ενθυμήσεις, οι οποίες αναφέρονται σε τοπικά γεγονότα ή συμβάλλουν στη διασταύρωση πληροφοριών για πρόσωπα καταγόμενα από το χωριό του Μανταμάδου ή γενικότερα τη Λέσβο, υπάρχουν πάνω στα βιβλία του σχολείου και ενθυμήσεις που ξεφεύγουν από το τοπικό ιστορικό πλαίσιο.

Διαβάζουμε λ.χ. σε βιβλίο («Γρηγορίου του Ναζιανζηνού του Θεολόγου Άπαντα...»): ... νυν δε εις χρήσιν Νικολάου Μαυροκορδάτου Κωνσταντινουπολίτου μεγάλου λογοθέτη της του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας και Γενικού Ερμηνέως της των οθωμανών βασιλείας, του δισεγγόνου του μακαρίου και περιφήμου Σκαρλάτου, αψη^ω, μαρτίου ιγ^η.

Με άλλα λόγια στο Δημοτικό σχολείο του Μανταμάδου υπάρχει βιβλίο, που όπως γράφει με το χέρι του ο κάτοχός του στις 13 Μαρτίου 1708, ανήκε στη συλλογή του Φαναριώτη Νικολάου Μαυκορδάτου (1670-1730), που υπηρέτησε ως μεγάλος δραγουμάνος της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, ηγεμόνας της Μολδαβίας (1709) και της Βλαχίας (1715, 1719-1730) και υπήρξε και συγγραφέας σημαντικών έργων (Ψόγος Νικοτιανής, Φιλοθέου Πάρεργα κτλ).

Και σαν μην έφθαναν όλα αυτά πάνω στο ίδιο βιβλίο υπάρχει και άλλη ενθύμηση, το ίδιο σημαντική: Κτήμα Μελετίου του ιερομονάχου του εξ Αθηνών... νυν δε εις χρήσιν Αλεξάνδρου Γγίκα, μεγάλου λογοθέτου και γενικού (δυστυχώς η συνέχεια δεν διασώζεται γιατί η σελίδα είναι φθαρμένη.

Έχω την εντύπωση ότι ο Μελέτιος είναι ο Μελέτιος Μήτρου (1661-1713), μετέπειτα μητροπολίτης Αθηνών και συγγραφέας της περίφημης Γεωγραφίας, ενώ ο Αλέξανδρος Γκίκας ανήκει στην χορεία των Φαναριωτών ηγεμόνων της Μολδοβλαχίας.

Όλα αυτά τα πολύ σημαντικά στοιχεία λοιπόν ανευρίσκονται σε ένα βιβλίο του Δημοτικού σχολείου Μανταμάδου και θα είναι ενδιαφέρον να αναζητήσουμε μέσα από ποιους δρόμους (πιθανότατα μέσω του Μανταμαδιώτη μητροπολίτη Πορφυρίου) ένα τέτοιο τεκμήριο ιστορικό κατέληξε στο χωριό.

Περαιτέρω και πέρα από τα ιστορικά στοιχεία πάνω στα βιβλία και ειδικότερα πάνω στα βιβλία του Δημοτικού σχολείου Μανταμάδου βρίσκουμε και νόστιμες ποιητικές καταγραφές, όπως εκείνες που υπάρχουν σε ένα βιβλίο που χάρισε ο γνωστός μας, τώρα πια, Δανιήλ.

Στα παράφυλλα λοιπόν ενός βιβλίου του 1782 αναγράφονται διάφορα στιχουργήματα, από τα οποία αναφέρω το πλέον νόστιμο (το οποίο αναγράφεται και σε καραμανλίδικη γραφή: τουρκικά αποδιδόμενα με ελληνικούς χαρακτήρες) και με το οποίο θα κλείσουμε την παρούσα επιφυλλίδα μας:

Τρία διασκεδάζουσι την λύπην του ανθρώπου

Πράσινον χόρτον και νερό και ομορφιά προσώπου.