Μπαίνοντας στο ποτάμι του Ηράκλειτου

25/10/2021 - 12:13 Ενημερώθηκε 25/10/2021 - 12:14

Διάβασα πρόσφατα το βιβλίο «Αν ελπίζεις θα επιτύχεις το ανέλπιστο» του Roger von Oech, ιδρυτή της διεθνούς εταιρίας «Δημιουργική σκέψη», και ελληνολάτρη, καθώς ο τίτλος του μεταφράζει το ηρακλείτειο ρητό «εάν μη έλπηται ανέλπιστον ουκ εξευρήσει». 

Τύχη αγαθή ξαναθυμήθηκα τα υπέροχα αποφθέγματα του «σκοτεινού» φιλοσόφου -όσα τουλάχιστον διασώθηκαν από το απωλεσθέν έργο του «Περί φύσεως»- και μάλιστα τα είδα να συνδέονται με έναν ωραίο και παραδειγματικό τρόπο με τις ανάγκες και τα προβλήματα και τις προοπτικές τού σύγχρονου κόσμου. 

Τα ρητά τών αρχαίων -τα «επιγράμματα» όπως τα αποκαλεί ο συγγραφέας- ήταν ο συμπυκνωμένος και ποιητικός λόγος με τον οποίο οι φιλόσοφοι προσπαθούσαν να δώσουν στην κοινωνία έναν κατάλογο νουθεσιών και ορισμών ηθικής ζωής. 

Προσφιλής τακτική σε μεγάλους σοφούς και μύστες, αλλά και θεωρητικούς, όπως ο Πυθαγόρας και ο Δημόκριτος, είχε ενίοτε ομοιότητες με τους αμφίσημους χρησμούς των μαντείων. 

Ο Εφέσιος φιλόσοφος παρουσίασε κι αυτός ένα σύστημα κοσμογονίας και εξήγησης των φυσικών φαινομένων (όπως όλοι οι τότε φυσιολόγοι) βασισμένο στο «πυρ», ωστόσο αυτά με τα οποία μας απασχολεί μέχρι σήμερα είναι τα βαθύτατα αποφθέγματά του. 

Σε αντίθεση με τους Ελεάτες πρέσβευε ότι η αέναη κίνηση είναι η μηχανή του χρόνου και της δημιουργίας. 

«Πάντα κατ’ έριν (φιλονικίαν) γίνεται», τα αντίθετα συγκροτούν εξελίξεις και αρμονίες και γι αυτό «πατήρ των πάντων είναι ο πόλεμος». 

Όλα κινούνται και αλλάζουν κι αυτό είναι προϋπόθεση της ζωής. «Τα πάντα ρει και ουδέν μένει». 

Η επιτυχία πολλές φορές μπορεί να είναι εφαλτήριο και προάγγελος της αποτυχίας αλλά και τ’ ανάπαλιν. «Οδός άνω κάτω μία και η αυτή» έλεγε. 

Ο Ηράκλειτος με δυο χούφτες ρητά που διασώθηκαν καταφέρνει να διδάσκει την ανθρωπότητα μέχρι σήμερα. 

Έλεγε «εδιζησάμην εμαυτόν» που σημαίνει ότι έψαξε βαθιά να βρει τον εαυτό του, και που είναι μια παράφραση του δελφικού «γνώθι σαυτόν», όμως είπε και πολύ πιο ενδιαφέροντα πράγματα. 

«Δεν μπορείς να μπεις δύο φορές στο ίδιο ποτάμι» («Ποταμώ ουκ εστίν εμβήναι δις»). Όλα συνεχώς σαν το ρέον ποτάμι αλλάζουν και η δημιουργική μας σκέψη δεν σχετίζεται μόνο με την παραγωγή νέων ιδεών αλλά και με την εγκατάλειψη παλαιών. 

Μπαίνοντας μάλιστα στο ποτάμι αλλάζουμε εμείς, αλλά αλλάζει και το ποτάμι. 

Έπρεπε λοιπόν να περάσουν 2500 χρόνια για να επαληθευτούν τα υπονοούμενα του Ηράκλειτου. Θεωρία της κβαντομηχανικής απέδειξε ότι όταν παρατηρούμε ένα συγκεκριμένο φαινόμενο, επηρεάζεται και το ίδιο το αντικείμενο της παρατήρησης! 

Σε μια υπερβολική παραλλαγή τού «μέτρον άριστον» έλεγε ότι «ακόμα και ο ήλιος δεν μπορεί να υπερβεί τα μέτρα του. Αλλιώς θα τον βρουν και θα τον δικάσουν (!) οι Ερινύες». 

Η ζωή είναι ένα παιχνίδι και μάλιστα είναι αφιερωμένο στη βασιλεία των παιδιών, κι αυτό είναι ένα πολύ αισιόδοξο μήνυμα («Αιών παις εστί παίζων, πεσσεύων. Παιδός η βασιλείη»), που καθιστά το προσωνύμιό του «σκοτεινός» οξύμωρο. 

Ο σοφός λαός λέει «κάθε εμπόδιο για καλό», και ο Ηράκλειτος το είπε από τότε: «το αντίξουν (αντίξοον) συμφέρον (εστί)». 

Το ίδιο αισιόδοξο είναι και το ρητό του ότι «ο ήλιος κάθε μέρα ανατέλλει καινούριος» («Ήλιος νέος εφ’ ημέρη»), όπως και το θεμελιώδες ότι «η τύχη του ανθρώπου έχει σχέση και καθορίζεται από τον χαρακτήρα του, το λεγόμενον ήθος» («Ήθος ανθρώπω δαίμων») 

Εμείς οι ίδιοι καθορίζουμε τις τύχες μας με τις επιλογές μας και τις αποφάσεις μας. 

Ο Ηράκλειτος είναι ένας αιώνιος παιδαγωγός μας. 

Το θαυμάσιο βιβλίο τού Roger von Oech είναι χρησιμότατο γιατί συνδέει τη δημιουργική μας σκέψη με τις «εντολές» του Ηράκλειτου, αλλά και συγκινητικότατο για εμάς τους Έλληνες γιατί μας υπενθυμίζει την τεράστια κληρονομία των αρχαίων, και εν προκειμένω, των αρχαίων προσωκρατικών της αλλοτριωμένης Ιωνίας. 

Γενική Ροή Ειδήσεων

PROUDLY POWERED BY CJ web | Copyright © 2017 {emprosnet.gr}
Made with love and a lot of coffee by CJ web, Creative web Journey