Στο Α’ Μέρος του άρθρου μου προσπάθησα να δείξω δύο πράγματα, πρώτο ότι το συμφέρον είναι αυτό που γράφει την Ιστορία και δεύτερο ότι στην πράξη ισχύει πάντα το «δίκαιο του ισχυρότερου». Τα τελευταία γεγονότα πείθουν για την αλήθεια των παραπάνω διαπιστώσεων. Η Τουρκία εισέβαλε στη Συρία στηριγμένη στις δυνάμεις της και οι Μεγάλες Δυνάμεις «ζυγίζοντας» τα γεγονότα προτίμησαν να τηρήσουν παθητική στάση, γιατί αυτό υπαγόρευε το συμφέρον τους: Η «μεγάλη» Αμερική προτίμησε να προδώσει τους φίλους και συμμάχους της Κούρδους, αυτούς που χρησιμοποίησε, για να πετύχει τους στόχους της, και φαίνεται να τους εγκαταλείπει. Είναι, βλέπετε, αμελητέα δύναμη μπροστά στην Τουρκία! Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, μια πολυπρόσωπη δύναμη, το κάθε κράτος έχει τα δικά του συμφέροντα και γι’ αυτό προτιμά να περιορίζεται στις προειδοποιήσεις και να επιτρέπει στην Τουρκία να καταπατεί «το διεθνές δίκαιο». Και η Ρωσία, αυτό το «ορθόδοξο κράτος» προδίδει τους Χριστιανούς της Συρίας και τους συμμάχους της Σύρους και αφήνει τους Τούρκους εισβολείς να κάνουν ό,τι θέλουν σε μια ξένη χώρα. Για τον ΟΗΕ δεν χρειάζεται να πει κανείς τίποτε. Όλοι ξέρουμε τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί και πολιτεύεται!

Η Ρωσία λέει πως κάθε δύναμη που βρίσκεται παράνομα σε μια άλλη χώρα πρέπει να αποχωρήσει. Αυτό, βέβαια, εξυπηρετεί το συμφέρον της αλλά δεν κάνει τίποτε, για να επιβάλει το «νόμιμο». Γιατί τότε θα πρέπει να αποχωρήσουν οι Τούρκοι και από την Κύπρο! Η Αμερική από την άλλη μιλά για ένα «διεθνές δίκαιο», όπως της θάλασσας, το οποίο σημειωτέον, η ίδια, όπως και η Τουρκία, δεν έχει υπογράψει! Μύλος δηλαδή. Η Αμερική και το ΝΑΤΟ για «ψύλλου πήδημα» διέλυσαν τη Γιουγκοσλαβία «για ανθρωπιστικούς λόγους» και ανέτρεψαν τον Σαντάμ Χουσεΐν, γιατί τόλμησε να εισβάλει στο αδύναμο Κουβέιτ, υπερασπίζοντας το «διεθνές δίκαιο»! Τώρα, όμως, όχι μόνο δεν κάνουν τίποτε, αλλά, αντιθέτως, φαίνεται πως ο Πρόεδρος Τραμπ της έδωσε το πράσινο φως για την εισβολή. Η ουσία είναι μία: Τόσο η Αμερική, όσο και η Ρωσία προδίδουν τους συμμάχους τους και στην κρίσιμη στιγμή τάσσονται με το μέρος του πιο δυνατού. Και είναι βέβαιο πως αυτός που προδίδει μια φορά είναι έτοιμος να το ξανακάνει, αν αυτό εξυπηρετεί το συμφέρον του.

Φαίνεται, λοιπόν ξεκάθαρα πως το «δίκαιο» είναι έννοια υποκειμενική και ο καθένας το βλέπει και το αξιολογεί με τον δικό του τρόπο. Δεν είναι άσχετο το γεγονός πως ο Πρωταγόρας είχε πει «πάντων χρημάτων (=πραγμάτων) μέτρον άνθρωπος» (Διογ. Λαέρτ. ΙΧ 51), δηλαδή ότι σχετικότητα υπάρχει σε όλες τις αξίες ότι απόλυτη Ηθική και απόλυτο Δίκαιο δεν υπάρχει. Το Αγαθό και το ανθρώπινο Δίκαιο, σαν ανθρώπινοι θεσμοί, είναι δυνατό να προσλάβουν διαφορετικό περιεχόμενο και σημασία ανάλογα με τις ατομικές ή κοινωνικές ανάγκες και τα συμφέροντα και ανάλογα με τι απαιτήσεις ή τα μηνύματα των καιρών.

Με βάση αυτά ο Καλλικλής, ένας μαθητής του σοφιστή Γοργία, υποστηρίζει στον πλατωνικό διάλογο Γοργίας πως τους νόμους τους θεσπίζουν οι αδύνατοι άνθρωποι, οι μάζες για το συμφέρον τους και ανάλογα με αυτό τους επιδοκιμάζουν ή τους απορρίπτουν. Σκοπός τους είναι να αποτρέπουν τους πιο δυνατούς και ρωμαλέους που, επειδή είναι πιο δυνατοί, μπορούν να έχουν πιο πολλά από αυτούς. Έτσι, λένε πως η πλεονεξία είναι αισχρή και άδικη και ότι αδικούν όσοι με τη βία θέλουν να έχουν περισσότερα από τους άλλους (483 a-d). Ο Καλλικλής στη φιλοσοφία του για το Δίκαιο προσθέτει πως «η φύση αυτό αποκαλύπτει, ότι δίκαιο είναι το να έχει ο πιο δυνατός περισσότερα από τον πιο αδύνατο» και πως «και ανάμεσα στα άλλα ζώα και ανάμεσα στους ανθρώπους όλως των πόλεων, έτσι κρίνεται το δίκαιο, ο ανώτερος να εξουσιάζει τον κατώτερο και να πλεονεκτεί έναντι αυτού».

Φαίνεται πως το θέμα απασχολούσε έντονα την αρχαία ελληνική διανόηση και ο Πλάτων το επαναφέρει στην Πολιτεία του. Εκεί ο Θρασύμαχος, μαθητής και αυτός του Γοργία, ορίζει το Δίκαιο λέγοντας: «Ισχυρίζομαι εγώ πως το δίκαιο δεν είναι τίποτε άλλο παρά το συμφέρον του πιο δυνατού» (Α 338 C). Συμπληρώνει πως στις πόλεις δίκαιο είναι αυτό που συμφέρει στους άρχοντες του κατεστημένου σε αυτές πολιτεύματος και ότι το άδικο ωφελεί τον πιο δυνατό και συμφέρει σε αυτόν. Για τον Θρασύμαχο η Δικαιοσύνη είναι μεγαλόπρεπη ηλιθιότητα (πάνυ γενναία ευήθεια) και η αδικία φρόνηση (ευβουλία), ενώ μυαλωμένοι είναι όσοι μπορούν να αδικούν και να εξουσιάζουν τους άλλους (Πολιτ. 348 c, d).

Το δόγμα του Θρασύμαχου για το Δίκαιο και την αδικία έπαιξε σημαντικό πρακτικό και πολιτικό ρόλο στην ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας, γιατί η ορθότητα της επιδίωξης του προσωπικού συμφέροντος μπορούσε να εφαρμοστεί όχι μόνο από άτομα σε άτομα αλλά και από κοινωνίες σε κοινωνίες. Ότι εφαρμόστηκε αυτό μα πληροφορεί ο Θουκυδίδης που είχε βαθιά επίγνωση της σπουδαιότητάς του και έκρινε καλό να το αναπτύξει στο έργο του. Βέβαια, ο Περικλής διακηρύσσει στον Επιτάφιό του με περηφάνια πως «μόνοι ου του συμφέροντος μάλλον λογισμώ ή της ελευθερίας τω πιστώ αδεώς τινα ωφελούμεν», δηλαδή «μόνοι εμείς από όλους τους Έλληνες ωφελούμε κάποιον χωρίς δισταγμό όχι τόσο από υπολογισμό του συμφέροντος όσο από πίστη στην ελευθερία» (Θουκ. ΙΙ 40), αλλά αυτό δεν ανταποκρίνεται στην ιστορική πραγματικότητα, γιατί η αθηναϊκή ιστορία δείχνει πως η δήθεν ανιδιοτελής βοήθεια που πρόσφεραν οι Αθηναίοι στου άλλους υπαγορευόταν από πολιτική σκοπιμότητα.

Ένα είναι βέβαιο, πως η σοφιστική θεώρηση του δίκαιου και του άδικου ισχύει και σήμερα. Οι ισχυροί δεν διστάζουν να ντύσουν τις ανόσιες πράξεις τους με ανθρωπιστικά ή άλλα μηνύματα, για να ελαφρύνουν την ενοχή τους. Έτσι, μιλούν για «ανθρωπιστικούς πολέμους», για «πηγές ειρήνης» και άλλα εύηχα και απατηλά! Τούτο σημαίνει πως τα πράγματα είναι πολύ ρευστά πως κανένας δεν μπορεί να έχει εμπιστοσύνη σε κανένα και γι’ αυτό πρέπει να λαμβάνουμε τα μέτρα μας. Γιατί, κατά πως λέει ο λαός, «όποιος δεν έχει νύχια να ξυστεί, ας μην περιμένει από τον άλλο να τον ξύσει»…