ΑΙΤΗΜΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΜΑΣ Η ΦΡΟΝΗΣΗ

10/06/2021 - 13:02

Το Α΄ Στάσιμο της Αντιγόνης του Σοφοκλή (στ. 332-375) θεωρείται έκφραση της καλλιτεχνικής ευαισθησίας και της ποιητικής μεγαλοφυίας του μεγάλου τραγικού ποιητή και πιστεύεται πως, αν συμπεριλαμ- βανόταν αυτοτελές σε μια ποιητική ανθολογία, θα μπορούσε να καθιερώσει τον δημιουργό του ως έναν από τους πιο μεγάλους ποιητές της ανθρωπότητας. Τούτο φαίνεται και από το γεγονός πως αυτό έχει χαρακτηριστεί ‘Ύμνος στο μεγαλείο του ανθρώπου (A hymn toman’s greatness), θριαμβευτικό άσμα του πολιτισμού (Triumph song of culture) και προβληματισμός πάνω στην τραγική ουσία του ανθρώπου (A speculation on the tragic essential in man).

Το Στάσιμο αυτό αρχίζει με την επιγραμματική φράση «Πολλά τα δεινά κουδέν αν// θρώπου δεινότερον πέλει» (στ. 332-333), που σημαίνει «Πολλά είναι τα φοβερά (πράγματα), αλλά πιο φοβερό από τον άνθρωπο δεν είναι τίποτε».  Βέβαια, ο Χορός δικαιολογεί τη θέση του  αναφερόμενος στα αξιοθαύμαστα επιτεύγματα του ανθρώπου στη διάρκεια της Ιστορικής του διαδρομής τόσο στον υλικό, όσο και τον κοινωνικό και πνευματικό τομέα. Έχω την αίσθηση πως ο Σοφοκλής εδώ κάνει και μια έμμεση σύγκριση του ανθρώπου με τα άλλα ζώα και λέει πως αυτός είναι «πιο φοβερός», πιο επικίνδυνος από αυτά. Μια τέτοια θέση θυμίζει τη ρήση του Πλαύτου που λέει «homo homini lupus est», δηλαδή ο άνθρωπος είναι για τον άνθρωπο λύκος (Asinaria, 495), θέση που υιοθέτησε και ο Φρόιντ και προσπάθησε να την ερμηνεύσει με τη θεωρία των ενστίκτων.

Πράγματι, η ιστορία του ανθρώπινου γένους, αλλά και όσα διαδραματίζονται στον κόσμο σήμερα βεβαιώνουν πως ο άνθρωπος είναι το χειρότερο ζώο και μπορεί να βλάψει με τον χειρότερο τρόπο τον συνάνθρωπό του. Ο Αριστοτέλης κάνοντας στα Πολιτικά του μια διάκριση ανάμεσα στα ζώα και τον άνθρωπο λέει πως  τα ζώα μπορούν να έχουν την αίσθηση μόνο της λύπης και της ευχαρίστησης και να εκδηλώνουν αυτά τα συναισθήματα, ενώ ο άνθρωπος μπορεί να διακρίνει το ωφέλιμο και το βλαβερό, το δίκαιο και το άδικο, το ωραίο και το άσχημο, που σημαίνει πως μόνο ο άνθρωπος είναι προικισμένος με τον Λόγο, δηλαδή τον έναρθρο λόγο, και τη Λογική (1252 β 27-1253a  24). Και αυτό είναι που καθιστά τον άνθρωπο πιο «δεινό» από όλα τα πράγματα που υπάρχουν στον κόσμο.

Εμείς οι Έλληνες περηφανευόμαστε γιατί δώσαμε στον κόσμο αυτό το πολύτιμο δώρο, τον Λόγο, τη Λογική, αλλά δεν σκεπτόμαστε και τι «δεινά» προκάλεσε στον κόσμο αυτός ο Λόγος. Ο ίδιος ο  Σοφοκλής λέει «Ενώ ο άνθρωπος έχει μιαν ανέλπιστη σοφία να μηχανεύεται τα πάντα, πότε πέφτει στο καλό και πότε πέφτει στο κακό. Γιατί υπάρχουν άνθρωποι που σέβονται τους νόμους της πατρίδας και  το ένορκο δίκιο των θεών και τότε δοξάζουν την πατρίδα τους, αλλά υπάρχουν και άνθρωποι που επιλέγουν το κακό από θρασύτητα και αυτοί καταστρέφουν την πατρίδα τους» (στ. 365-371). Ο ίδιος ο Σοφοκλής αφορίζει τους δεύτερους και  λέει «ας μη το δώσει ο Θεός ποτέ να γίνω συγκάτοικος κι ούτε την ίδια γνώμη να’χω μ’ αυτόν που τέτοια κάνει ( μήτ’ εμοί παρέστιος// γένοιτο μήτ’ ίσον φρονών// ος τάδ’ έρδοι (στ.  372-374).

 Τούτο συμβαίνει με όλους τους ανθρώπους, αλλά συμβαίνει και στην πολιτική ζωή του τόπου μας.  Οι πολιτικοί μας στην προσπάθειά τους να κατακτήσουν την εξουσία κάνουν τόσες παράλογες ενέργειες και λένε τόσα ανόητα πράγματα που αναρωτιέται κανείς πώς είναι δυνατό αυτοί να κυβερνούν ένα τόπο! ΚΙ υπάρχουν εδώ δύο κατηγορίες, αυτοί που γνωρίζουν ότι αυτά που λένε είναι παραλογισμοί, αλλά καταφεύγουν σε αυτούς από μικροπολιτική σκοπιμότητα και ιδιοτέλεια, και αυτοί που δεν συνειδητοποιούν αυτούς του παραλογισμούς, διαπράττουν δηλαδή αυτό που στην τραγωδία ονομάζεται «αμαρτία» και στο τέλος τιμωρούνται. Το κακό είναι πως υπάρχουν και πολλοί  πολίτες που από κομματικό φανατισμό ακολουθούν τους πολιτικούς σε όλες τις επιλογές τους συμβάλλοντας και αυτοί στη δυστυχία της κοινωνίας.

Ο Σοφοκλής στην Αντιγόνη του ξεκαθαρίζει πως λειτουργεί αυτός ο νόμος. Λέει  χαρακτηριστικά πως «η αβέβαιη ελπίδα ωφελεί πολλούς ανθρώπους, αλλά και πολλούς τους πλανεύει με κούφιους πόθους, ώσπου το πόδι τους να ζεματίσουν στην πυρωμένη τη φωτιά. Γιατί σοφά έχει πει κάποιος ένα λόγο ξακουστό: το κακό φαίνεται πως είναι κάποτε καλό σ’ εκείνον που τον νου του ο Θεός σαλεύει θέλοντας να τον καταστρέψει. Κι έτσι  πολύ λίγο χρόνο θα περάσει χωρίς κακό να πάθει» (στ. 615-625). Το κακό είναι πως αυτοί συμπαρασύρουν μαζί τους στη δυστυχία και όσους εξαρτώνται από αυτούς.

Εκείνο που χρειάζεται η χώρα μας σήμερα περισσότερο παρά ποτέ είναι η φρόνηση. Και η φρόνηση υπάρχει εκεί που υπάρχει ευβουλία, δηλαδή ορθή σκέψη , ορθή εξερεύνηση με τη διάνοιά μας του εαυτού μας και των σχέσεών μας με τους άλλους. Γιατί όταν υπάρχει φρόνηση ενεργούμε σωστά, αφού σύμφωνα με τους πλατωνικούς Όρους η φρόνηση ορίζεται ως «επιστήμη αγαθών και κακών* διάθεσις καθ’ ην κρίνομεν τι πρακτέον και τι ου πρακτέον».  Και ο Αριστοτέλης στα Ηθικά του Νικομάχεια τονίζει πως φρόνηση είναι «το δύνασθαι καλώς βολεύσασθαι (=να μπορεί κανείς να σκεφθεί σωστά) περί τα αυτώ  αγαθά και συμφέροντα προς το ευ ζην όλως», ενώ στο έργο του Περί αρετών και κακιών λέγεται πως «όποιος έχει φρόνηση σκέπτεται σωστά, ξεχωρίζει τα καλά από τα κακά που τα αποφεύγει,  χρησιμοποιεί σωστά όλα τα αγαθά, συμπεριφέρεται όπως πρέπει, καταλαβαίνει αμέσως τις περιστάσεις, δείχνει εξυπνάδα και στα λόγια και στις πράξεις του  και ξέρει όλα όσα είναι χρήσιμα  και στον ίδιο, αλλά  και στο σύνολο» (1250. 4. 1). Αλλά φρόνηση  δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς την ορθή χρήση του Λόγου, χωρίς τον Ορθό Λόγο,  με τον οποίο είναι προικισμένος ο άνθρωπος.

 

Γενική Ροή Ειδήσεων

PROUDLY POWERED BY CJ web | Copyright © 2017 {emprosnet.gr}
Made with love and a lot of coffee by CJ web, Creative web Journey