Η τελευταία, προ δεκαπενθημέρου, ιστορική επιφυλλίδα μας, συνέπιπτε, αν θυμάμαι καλά, με την τελευταία ημέρα του περασμένου χρόνου και γι’ αυτό, σήμερα, βρίσκω την ευκαιρία να ευχηθώ και πάλι σε όσους έχουν τη διάθεση να διαβάζουν τα σημειώματα αυτά, αλλά και σε όσους/όσες έχουν την καλοσύνη να φιλοξενούν και να επιμελούνται τις γραμμές αυτές, Καλή Χρονιά, κυρίως με υγεία.

Τα προβλήματα στις κοινωνίες -αυτό άλλωστε είναι στοιχείο της ιδιοσυστασίας τους- τις τοπικές και τις υπερτοπικές, είναι πολλά και κάποια από αυτά, είναι σίγουρο, ότι θα αναδειχθούν ως υλικό για τις επόμενες γενιές των ιστορικών (σκέπτομαι λ.χ. το προσφυγικό, αλλά ακόμα-ακόμα και το πρόσφατο κύμα κακοκαιρίας που έπληξε το νησί μας: και τα φυσικά φαινόμενα αποτελούν αντικείμενο της ιστορίας) και εμείς επιχειρούμε να τα παρουσιάσουμε και όσο μπορούμε, να τα κατανοήσουμε, ώστε η αυτογνωσία αυτή να μας επιτρέψει την καλύτερη γνωριμία με το παρελθόν μας ενόψει του μέλλοντος.

Έτσι, λέγαμε/γράφαμε στο προηγούμενο σημείωμα εν είδει ετήσιας …ανασκόπησης, για κάποιες σταθερές που διέπουν την ιστορία της Λέσβου, όχι και τόσο αυτονόητες, αλλά πάντως αρκετά ευκρινείς ώστε να αρχίσουν να εμπεδώνονται στη συνείδηση των ανθρώπων, όσων, εν πάση περιπτώσει, θέλουν να εκτιμούν την ιστορία όχι ως διανοητική άσκηση αλλά ως εφόδιο για την εξέλιξη και -γιατί όχι- τη βελτίωση της πολιτικής σκέψης.

Αναφέραμε, λοιπόν την περίοδο των Γατελούζων και τη σημασία της για το νησί καθώς και το γεγονός ότι με την οθωμανική κατάκτηση, η ζωή, υπό άλλους όρους, πολιτικούς και κατοχής της γης, συνεχίζεται.

Ένα τρίτο σταθερό σημείο, που πρέπει να κρατούμε στο μυαλό μας, είναι ότι με τη νέα κατάσταση, ο σημαντικός ήδη ρόλος της Εκκλησίας, αναβαθμίζεται έτι περαιτέρω. Το παλαιό σύστημα της εκκλησιαστικής διαίρεσης του νησιού, σε δύο μητροπόλεις (Μυτιλήνης - Μηθύμνης), μένει αδιατάρακτο και ίσως έχει κάποια σημασία ενόψει και σύγχρονων διοικητικών διαιρέσεων, καθώς η Εκκλησία φαίνεται να έχει καταλάβει καλύτερα τα πράγματα.

Με άλλα λόγια, δεν είναι τυχαίο ότι σε μερικά νησιά, η εκκλησιαστική διαίρεση (μητρόπολη) είναι μία και σε άλλα περισσότερες. Η γεωγραφία του χώρου, η προσπέλαση των οικισμών, το πλήθος των οικισμών και η σύνθεσή τους, η δυνατότητα της άμεσης προσπέλασης και επικοινωνίας κτλ., πρέπει να λαμβάνονταν υπόψη από τις εκκλησιαστικές αρχές από τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους, προκειμένου να ιδρυθεί μια μητρόπολη και αργότερα για τους ίδιους λόγους, για να ενωθούν δύο μητροπόλεις και να αποτελέσουν -έστω και πρόσκαιρα- μία ή και να διαχωριστούν σε περισσότερες. Όμως στη Λέσβο, το εκκλησιαστικό διοικητικό πλαίσιο παραμένει αμετάβλητο συνεχώς (εκτός από μια περίπτωση μετά τη Μικρασιατική καταστροφή, που δεν κράτησε πολύ).

Αυτό είναι το ένα, δηλαδή η διατήρηση της σταθερής εκκλησιαστικής παρουσίας μέσω των δύο μητροπόλεων του νησιού μας. Όμως, παράλληλα, όπως είχαμε την ευκαιρία να ξαναγράψουμε, ο ρόλος, η σημασία της εμπλοκής της Εκκλησίας στη ζωή των ραγιάδων, αυξάνεται και καθίσταται ζωτικός και αναντικατάστατος.

Τούτο όμως έχει διπλή αναφορά. Από τη μία η Εκκλησία ήταν αυτή που ήταν πάντοτε με το σωτηριολογικό περιεχόμενο και τη λατρευτική ζωή της, τουλάχιστον για όσους πιστεύουν σε αυτήν -και αυτοί αποτελούσαν τη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού. Από την άλλη, όμως, υπάρχει και το πολιτικό πλαίσιο των Οθωμανών, το οποίο δεν ενέτασσε στους σχεδιασμούς του, την εξαφάνιση της Εκκλησίας.

Το αντίθετο. Δεδομένου ότι αυτή αποτελούσε το μοναδικό οργανωμένο θεσμικό μόρφωμα, αποτελούσε για τους Οθωμανούς και το καλύτερο διοικητικό πλαίσιο, μέσω του οποίου θα μπορούσε να επικοινωνεί με ένα μεγάλο τμήμα των κατακτημένων, των χριστιανών ραγιάδων, να απαιτεί τη συμμόρφωση και την εκπλήρωση των υποχρεώσεών τους.

Παράλληλα και δεδομένου ότι ο χριστιανισμός -όπως και η εβραϊκή θρησκεία- ως μονοθεϊστική θρησκεία ήταν ανεκτή από τους μουσουλμάνους κατακτητές, η Εκκλησία θα εξακολουθήσει να ασκεί το έργο της -ένα έργο οιονεί πολιτικό- καθώς σε ζητήματα κυρίως οικογενειακού δικαίου, οι χριστιανοί έχουν τη δυνατότητα να ασκούν όλες σχεδόν τις δικαιοπραξίες εντός του εκκλησιαστικού πλαισίου και αυτό είναι πολύ σημαντικό γεγονός και συντελεί αναμφισβήτητα στη διατήρηση της ταυτότητας του χριστιανού, που όταν οι συνθήκες το επιτρέψουν, θα καταστεί μέρος της εθνικής ταυτότητας.