Λέγαμε πριν από δεκαπέντε μέρες στην τρίτη επιφυλλίδα που είχαμε αφιερώσει για το γατελούζικο πύργο, που φέρει το όνομα «πύργος του Μαγνήσαλη» και βρίσκεται στο χωριό Θερμή της Λέσβου, ότι η σημασία του δεν πέρασε απαρατήρητη, όπως ήταν άλλωστε φυσικό, από την τοπική αρχαιολογική υπηρεσία.

Έτσι το 1963, ο πύργος αναγνωρίστηκε ως διατηρητέο αρχαιολογικό μνημείο, με όλες τις συνέπειες που αυτό συνεπαγόταν για τους ιδιοκτήτες του πύργου, την οικογένεια Μαγνήσαλη, στην οποία είχε παραχωρηθεί μετά από τη Μικρασιατική Καταστροφή και για την οποία είχε χρησιμεύσει ως κατοικία.

Το γεγονός αυτό, όπως ήταν φυσικό, και πριν από την κήρυξη του μνημείου ως διατηρητέου, είχε ως αποτέλεσμα, όπως φαίνεται και από τις διάφορες φωτογραφίες του, να γίνουν διάφορες μετατροπές στην αρχική μορφή του πύργου, όπως ήταν η διάνοιξη παραθύρων κτλ. προκειμένου στοιχειωδώς να εκπληρώνει τις ανάγκες μιας οικογενειακής εστίας. Ήταν τότε ακριβώς, όπως μου είπε ο νυν ιδιοκτήτης του πύργου, Παναγιώτης Μαγνήσαλης, που χάθηκαν κάποια διακοσμητικά στοιχεία στην άνω εξωτερική πλευρά του πύργου, εκεί που πλησίαζε προς την στέγη.

Παρά ταύτα και δεδομένου ότι η ιστορική και αρχαιολογική αξία του πύργου δεν ήταν δυνατόν να απαξιωθεί από ορισμένες αναγκαίες μετατροπές, ο πύργος, όπως έχουμε ήδη αναφέρει, κηρύχτηκε διατηρητέο μνημείο το 1963, πράγμα το οποίο συνεπαγόταν ορισμένες υποχρεώσεις, κυρίως εκ μέρους της πολιτείας, η οποία οφείλει να μεριμνά για τα διατηρητέα μνημεία της, σε συνεργασία με τους τυχόν ιδιοκτήτες τους, προκειμένου να επιτυγχάνεται η καλύτερη δυνατή κατάσταση για τη σωτηρία και ανάδειξη των μνημείων.

Μάλιστα τη θέση, ας την πούμε έτσι, του μνημείου ως διατηρητέου, ήλθε επιπρόσθετα από την κήρυξη του 1963, να ενισχύσει και ο νόμος υπ’ αρ. 3028 για την προστασία των αρχαιοτήτων και εν γένει της πολιτιστικής κληρονομιάς, που ψήφισε η Βουλή των Ελλήνων, συνυπέγραψε ο πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας και δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ 153 της 28ης Ιουνίου 2002.

Ο νόμος αυτός ορίζει στο άρθρο 2 επί λέξει ότι: «Ως αρχαία μνημεία ή αρχαία νοούνται όλα τα πολιτιστικά αγαθά που ανάγονται στους προϊστορικούς, αρχαίους, βυζαντινούς και μεταβυζαντινούς χρόνους και χρονολογούνται έως το 1830…», στο άρθρο 8 αναφέρει ότι: «Τα αρχαία ακίνητα μνημεία προστατεύονται από το νόμο χωρίς να απαιτείται η έκδοση οποιασδήποτε διοικητικής πράξης», ενώ στο άρθρο 7 ρητά αναφέρει ότι: «Τα αρχαία ακίνητα μνημεία που χρονολογούνται έως και το 1453 ανήκουν στο Δημόσιο κατά κυριότητα και νομή και είναι πράγματα εκτός συναλλαγής και ανεπίδεκτα χρησικτησίας».

Επιπροσθέτως, ο νόμος αυτός σε διάφορα άλλα άρθρα του, αναφέρει με κάθε λεπτομέρεια τις ενέργειες που πρέπει να γίνονται κάθε φορά που παρίσταται ανάγκη να γίνουν εργασίες για τη διάσωση ενός διατηρητέου μνημείου, τις ενέργειες των δημοσίων υπηρεσιών προκειμένου να αποτραπούν στοιχεία που καθιστούν επικίνδυνο για τη δημόσια υγεία ένα διατηρητέο μνημείο και γενικά κάθε σχετική ενέργεια προκειμένου να προστατευθεί ένα μνημείο, να διατηρηθεί, να αποτελέσει ένα πολιτιστικό στοιχείο για την τοπική ζωή και για τους επισκέπτες και τους ενδιαφερομένους για την ιστορική και αισθητική γνώση κτλ., κτλ..

Ωστόσο, όπως σχεδόν όλοι γνωρίζουμε από συναφείς περιπτώσεις για μνημεία κυρίως αυτής της κατηγορίας, δηλαδή για μνημεία που η εμβέλειά τους δεν ξεπερνά το τοπικό, το γατελούζικο κατάλοιπο, όπως ο πύργος του Μαγνήσαλη, έχει περιπέσει στην ιδιόμορφη κατάσταση, κατά την οποία ο φερόμενος ως ιδιοκτήτης του δεν μπορεί -και σωστά- να το διαθέσει ως περιουσιακό στοιχείο, ενώ παράλληλα και το Δημόσιο, ως εκπροσωπείται από τις κατά τόπους υπηρεσίες του, δεν εκτελεί -δεν θα εξετάσουμε για ποιους λόγους- τις υποχρεώσεις του, με αποτέλεσμα τη βέβαιη κατάρρευση του μνημείου, οπότε τότε όλα τα προβλήματα θα λυθούν με αποτελεσματικό τρόπο...

Όμως την κατάσταση αυτή, τις ενέργειες και, κατά κυριολεξία, την απόγνωση του ιδιοκτήτη του μνημείου, θα εξετάσουμε στο επόμενο και τελευταίο σημείωμά μας για τον πύργο του Μαγνήσαλη.