Πριν συνεχίσουμε την εξιστόρηση των παθών του πύργου Μαγνήσαλη στη Θερμή, οφείλουμε να κάνουμε μια αναγκαία προσθήκη/επανόρθωση. Στο προηγούμενο σημείωμά μας, δημοσιεύσαμε μια εξαίσια φωτογραφία του πύργου Μαγνήσαλη της δεκαετίας του 1930, τραβηγμένη από τον εξαίρετο φωτογράφο του νησιού μας, Σίμο Χουτζαίο.

Η φωτογραφία αυτή έδειχνε τον πύργο σε κατάσταση, πιστεύω, αρκετά κοντινή προς εκείνη της ανοικοδόμησής της, με κάποιες μεταβολές βέβαια, που οι τόσοι αιώνες είχαν επιβάλει στο πέρασμά τους.

Επιπλέον το μνημείο δεν είχε περικυκλωθεί από κτίσματα -αναγκαία βέβαια για την επιβίωση των ανθρώπων- αλλά τόσο επιβαρυντικά για τη μορφή του, καθώς σε εκείνη τη φωτογραφία του Σίμου Χουτζαίου, το μνημείο πρόβαλλε σχεδόν μόνο του και επέβαλε στο χώρο, την παρουσία του καταλυτικά, ενώ τα μετέπειτα κτίσματα, όπως συμβαίνει και με πολλά άλλα μνημεία στην πατρίδα μας, ταπείνωσαν αρκετά τον πύργο και θαρρείς ότι μείωσαν τις διαστάσεις του.

Ωστόσο, αυτή είναι η Ελλάδα και αυτοί είμαστε οι άνθρωποι που την κατοικούμε και την πραγματικότητα αυτή πρέπει να αντιμετωπίζουμε με ρεαλισμό και όχι με νοσταλγικές καταβυθίσεις στο παρελθόν, ώστε να διασώσουμε ό,τι μπορέσουμε.

Λέγαμε, λοιπόν, ότι ο πύργος του Μαγνήσαλη στη Θερμή, όπως έδειξε με το άρθρο της, η Ευδ. Πατσουράκου, που δημοσιεύτηκε στα Πρακτικά του Συνεδρίου για την εποχή των Γατελούζων, ανήκει -και αυτό στην περίοδο αυτή- και απ’ όσο γνωρίζω δεν υπήρξε καμιά αμφισβήτηση των όσων η συγγραφέας ανέφερε στο εμπεριστατωμένο άρθρο της.

Κατά συνέπεια ο πύργος του Μαγνήσαλη πρέπει να ενταχθεί στα κατάλοιπα που η παρουσία και η δράση των Γατελούζων κληρονόμησε στο νησί μας και ως τέτοιο να αναδειχθεί, καθώς δεν διαθέτουμε, όπως είπαμε, πολλά ανάλογα μνημεία.

Αναφέραμε ότι ο πύργος Μαγνήσαλη είναι μνημείο της περιόδου των Γατελούζων, δηλαδή της περιόδου 1355-1462, με μεγαλύτερη πιθανότητα να ανήκει, όπως εγώ εκτιμώ, στα πρώτα χρόνια της περιόδου αυτής. Ωστόσο, δεν έχουμε στοιχεία -αυτά μάλλον θα μας τα δώσουν οι οθωμανικές πηγές- για να διαπιστώσουμε τη χρήση του κατά τη διάρκεια των πέντε αιώνων της οθωμανικής περιόδου, ή τουλάχιστον εγώ δεν κατέχω τέτοια στοιχεία.

Ωστόσο, όπως καταδεικνύει και το όνομα του μνημείου, αυτό πέρασε στην κατοχή της οικογένειας Μαγνήσαλη και τον τρόπο της μεταβίβασης μπορούμε να τον αναπαραστήσουμε με σχετική πληρότητα.

Με άλλα λόγια, μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, προσφυγική οικογένεια με προέλευση τη Μαγνησία της Μ. Ασίας, κατάφερε να της επιδοθεί ο πύργος για να στεγάσει τα μέλη της, και έτσι εφεξής ο πύργος θα λάβει την προσωνυμία «πύργος του Μαγνήσαλη», καθώς θα αποτελέσει πράγματι την κατοικία της οικογένειας αυτής -μαζί με τον περιβάλλοντα χώρο- έως και τα πρόσφατα χρόνια, και μάλιστα σε αυτήν ανήκει και σήμερα και ειδικότερα στον Παναγιώτη Μαγνήσαλη.

Αυτό είναι το ένα στοιχείο και μαζί να συνυπολογίσουμε ότι εξαιτίας του γεγονότος αυτού, ο πύργος θα γνωρίσει ποικίλες μετατροπές στην εξωτερική και εσωτερική μορφή του, καθώς οι ανάγκες στέγασης μιας οικογένειας του 20ού αιώνα, είναι τελείως διαφορετικές από τις ανάγκες που επέβαλλαν την ανέγερση του μνημείου τον 14ο αιώνα.

Φυσικά όλες αυτές οι μετατροπές είναι εύκολα αναγνωρίσιμες, όμως εκείνο που δεν αποκαθίσταται, είναι τα στοιχεία από την πρώτη μορφή του, που χάθηκαν οριστικά και σύμφωνα με τις μαρτυρίες των μελών της οικογένειας, ήταν κυρίως ζωγραφικές αναπαραστάσεις στα υψηλότερα σημεία του πύργου προς την οροφή με επιγραφικά δεδομένα.

Φυσικά ο πύργος του Μαγνήσαλη δεν ήταν από τα μνημεία που μπορούσαν να περάσουν απαρατήρητα από την Αρχαιολογική Υπηρεσία του ελληνικού κράτους. Έτσι θα αναγνωρισθεί ως διατηρητέο μνημείο με την υπουργική απόφαση υπ’ αρ. 11523 της 23ης Αυγ. 1963, που θα δημοσιευθεί στο ΦΕΚ υπ’ αρ. 408/Β/ της 18ης Σεπτ. 1963.

Ακόμα περισσότερο η αρχαιολογική και η πολιτισμική υπόσταση του μνημείου, θα τεκμηριωθεί ακόμα καλύτερα με το Νόμο 3028 (ΦΕΚ αρ. 153/ της 28.6.2002) για το οποίο θα μιλήσουμε αναλυτικά στο επόμενο σημείωμά μας, μιας και τα πάθη του πύργου, για τα οποία γράφουμε ήδη σε τρία σημειώματά μας, μόλις άρχισαν...