Πολλές φορές η κοινωνία δρα και αντιδρά βίαια. Αντιδρά υπό το κράτος της ανάγκης, στην οποία, σύμφωνα με την αρχαιοελληνική πεποίθηση, υπακούουν ακόμα και οι θεοί και ολόκληρη η συμπαντική λειτουργία.

Μάλιστα ο Πλάτων στο «Συμπόσιο» θέλει την Ανάγκη να διαγωνίζεται ισότιμα τον Έρωτα στο θέμα της κατασκευής του κόσμου.

Βιαιότητες λοιπόν. Ακούσαμε πρόσφατα στις ειδήσεις ότι άγνωστοι αφαίρεσαν κάποιες μπρούτζινες προτομές από το κέντρο της Αθήνας.

Η στήλη αυτή δεν θέλει να δικαιολογήσει καμιά εγκληματική και βέβηλη πράξη, παρά μόνο να διερευνήσει το φαινόμενο που είναι, μαζί με κάποια άλλα, ο θλιβερός απότοκος μιας κοινωνικής δυσρυθμίας.

Πολύς κόσμος είναι παγιδευμένος στην ανέχεια και στο περιθώριο. Μια μπρούτζινη προτομή, σαν ορείχαλκος, έχει λεφτά. Σίγουρα οι δράστες δεν είναι ιδεολογικοί εκδικητές, όπως φαίνεται και από την επιλογή των προτομών, άσε που σίγουρα είναι άσχετοι με τον συμβολισμό και την αξία της απεικόνισης. Αποκλείεται λοιπόν να ήθελαν να προσβάλουν τις αγαλματοποιημένες μορφές, αφού προφανώς δεν τις γνώριζαν. Εκείνο που γνώριζαν καλά ήταν η τιμή του μπρούντζου στη μαύρη αγορά, και η πείνα.

Τέτοια ακραία φαινόμενα έχει καταγράψει κι άλλες φορές η ιστορία με διαφορετικές αφορμές και αιτίες. Στην Τριπολιτσά λόγου χάριν, μέσα στην Επανάσταση, φτάσανε στο οδυνηρό σημείο να σκίζουν τα βιβλία από τις βιβλιοθήκες των μοναστηριών, να τυλίξουν φισέκια για τον αγώνα.

Εδώ βέβαια ο λόγος ήταν ιερός. Το γεγονός σπαραξικάρδιο, ακόμα και για τους αγράμματους οπλαρχηγούς που όμως πίστευαν ακράδαντα στο μεγαλείο του έθνους. Εντούτοις είχανε να διαλέξουν το επιτακτικότερο, κι αυτό ήταν η σωτηρία της πατρίδας, το περίφημο salus patriae, που και κατά τους Λατίνους ήταν, και αυτός που θα ’πρεπε να είναι, ο υπέρτατος νόμος.

Η ανάγκη λοιπόν γεννά τη βία. Και η βία είναι «μαμή». Ξεγεννά ανατρεπτικές καταστάσεις.

Η πείνα έχει γίνει κατά καιρούς η αφορμή πολλών κοινωνικών συγκρούσεων και ριζικών τομών. Ο πεινασμένος δεν είναι σίγουρο πώς θα αντιδράσει, και το πλέον απίθανο είναι να αντιδράσει σαν τον ήρωα της «Πείνας» του Κνουτ Χάμψουν, να εκλιπαρεί δηλαδή στην κρεαταγορά για ένα κόκαλο -δήθεν για το σκύλο του- και να το γλείφει ωμό!

Στα «Αισθητικά-Κριτικά» ο Κ. Βάρναλης, θέλοντας να θίξει τη σημασία αυτού του θέματος, παραθέτει μια επιστολή του Μενέλαου Λουντέμη, όπου εξηγείται με διεισδυτικό ρεαλισμό ότι το προαπαιτούμενο της όποιας υψηλής δημιουργίας είναι η εξασφάλιση της καθημερινής βιοτικής επάρκειας. Γράφει μάλιστα σε ένα σημείο: « Κι αν ακόμα παραδεχτούμε πως στο Γολγοθά μάς περιμένει η δόξα, πώς θα ήτανε δυνατό να τον ανεβούμε νηστικοί; (!)»

Οι βίαιες εσωτερικές συγκρούσεις έχουν σχεδόν όλες ταξικές αφορμές. Σήμερα οι ειδικοί περί τα τοιαύτα αλλά και η κυβέρνηση ασχολούνται μάλλον με τη φιλολογία τους παρά με την εξάλειψή τους. Το αξιοπερίεργο δε είναι το γιατί δεν υπάρχει μαζική βίαιη αντίδραση κατά των μέτρων της πενίας και της εξαθλίωσης. Τόσο ένοχη νιώθει η κοινωνία ή δεν ξέρει με ποιον να τα βάλει;

Η σημερινή κοινωνία μας με τόση σωρευμένη σοφία που υποτίθεται ότι κουβαλά, θα έπρεπε να έχει μόνιμο στόχο την απόλυτη διεύρυνση της μεσαίας αστικής τάξης.

Είναι ο μόνος πολιτικός και ιστορικός δρόμος που ελαχιστοποιεί τα κοινωνικά περιθώρια, εξαφανίζει τα δράματα και οδηγεί στη δημιουργία καλών καγαθών πραγμάτων και ανθρώπων.