Συνεχίζουμε και σήμερα την περιοδολόγησή μας στις γνωστές -και πιθανόν άγνωστες- πηγές, με άλλα λόγια στα έγγραφα που απόκεινται σε διάφορες υπηρεσίες, σε διάφορα ιδρύματα, στα χέρια δημοσίων ή ιδιωτικών υπηρεσιών ή ακόμα και στην κατοχή προσώπων -ιδιωτών-, και σχετίζονται με τη Λεσβιακή Ιστορία.
Τους δρόμους μέσα από τους οποίους αυτά τα έγγραφα κατέληξαν στους διάφορους κατόχους τους, δεν θα θίξουμε λεπτομερώς στα σημειώματα αυτά, επειδή είναι ένα άλλο θέμα.

Αρκούμαστε απλώς στη διαπίστωση ότι οι επίσημοι φορείς (Εκκλησία, δημόσιες υπηρεσίες κτλ.) συγκροτούσαν τα αρχεία τους, σχεδόν μηχανικά (αρχικά) και αργότερα συστηματικά, για να μπορούν να κάνουν τη δουλειά τους, η οποία, βέβαια, είναι συνεχής, δηλαδή για να συντάξει κάποια υπηρεσία ένα έγγραφο, να διεκπεραιώσει μια εργασία, μοιραία πρέπει να ανατρέξει στα προηγούμενα και να τα συνδέσει με αυτά.

Όσον αφορά στους ιδιώτες, υπάρχουν άλλοι λόγοι: υπάρχουν, βέβαια, τα ατομικά αρχεία (ενός εμπόρου λ.χ.), που συγκροτούνται για τον ίδιο λόγο με αυτά τα δημόσιας φύσεως: ένας έμπορος θέλει τα έγγραφά του, τα κατάστιχά του για να κάνει τη δουλειά του, τα αλισβερίσιά του, το δούναι και λαβείν του.

Αυτό είναι το ένα. Τώρα στη σύγχρονη εποχή, εκτός από τους ατομικούς φορείς, υπάρχουν, ευτυχώς, οι συλλέκτες, οι άνθρωποι με ιδιαίτερη ιστορική ευαισθησία, που ξοδεύουν λεφτά, κόπο και χρόνο και συγκεντρώνουν με άπειρους τρόπους έγγραφα, είτε με κανονικούς τρόπους (αγορές, πλειστηριασμοί κτλ.), είτε με ανορθόδοξους (τα βρίσκουν πεταμένα στα πιο απίθανα μέρη) ή, εκτιμώντας την ευαισθησία τους διάφοροι κάτοχοι εγγράφων, τους τα χαρίζουν, τους τα εμπιστεύονται γνωρίζοντας ότι πάνε σε καλά χέρια.

Είπαμε να μην επεκταθούμε πολύ, ειδικά σε αυτούς τους τελευταίους φορείς, τα ευαίσθητα άτομα που συγκεντρώνουν έγγραφα, αλλά μια κουβέντα απαιτείται για τους ανθρώπους αυτούς και μάλιστα σκέπτομαι να αφιερώσω ειδικό σημείωμα ή σημειώματα για εκείνους στο μέλλον.

Όμως ας επανέλθουμε σε όσα γράφαμε στο τελευταίο σημείωμα. Όπως θα θυμούνται, ενδεχομένως, οι αναγνώστες της στήλης αυτής, γράψαμε πολλά για τα αρχεία των δύο Μητροπόλεων του νησιού και κυρίως τα μικρά αρχεία των ενοριακών ναών, όπου φυλάσσονται σημαντικά έγγραφα, αλλά αυτά είτε παραμένουν άγνωστα, είτε δύσκολα στην πρόσβασή τους για πολλούς και διάφορους λόγους, που εξακολουθούν να υφίστανται.

Σήμερα θα σταθώ σε ένα άλλο είδος πηγών της Λεσβιακής Ιστορίας, που είναι τα έγγραφα δημόσιας φύσης, τα οποία λογικά πρέπει, έπρεπε να απόκεινται στους δήμους και στις κοινότητες του νησιού μας και είναι εξίσου σημαντικά για την Ιστορία του νησιού μας. Βέβαια, όπως γνωρίζουμε, τώρα πια δεν υπάρχουν ούτε δήμοι, ούτε κοινότητες στη θεσμική τους υπόστασή τους, αλλά μόνο ένας δήμος-τέρας, που καλύπτει όλα τα χωριά ενός μεγάλου νησιού, όπως το δικό μας.

Βέβαια δήμοι και κοινότητες δεν υπάρχουν πλέον, αλλά υπήρξαν τουλάχιστον από το 1912, όταν έγινε η ενσωμάτωση του νησιού στον εθνικό κορμό, μέχρι τη διάλυσή τους, και ο χρόνος αυτός είναι αρκετός (100 και πλέον χρόνια) για να συγκεντρωθούν σημαντικές αρχειακές μονάδες.

Εξάλλου, πρέπει να επισημάνουμε ότι στους φορείς αυτούς διασώθηκαν και έγγραφα των δημογεροντικών αρχών, δηλαδή των δημοτικών αρχών που υπήρχαν επί Τουρκοκρατίας και ήταν φυσικό να μένουν στα χέρια των δημόσιων αρχών που τις διαδέχτηκαν. Έτσι τα κοινοτικά αρχεία αποτελούν φορέα διαφύλαξης εγγράφων, που δεν χρονολογούνται από το 1912 και εξής, αλλά και έγγραφα παλαιοτέρων εποχών και κάποτε και πολύ παλαιοτέρων εποχών, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την Ιστορία.

Δυστυχώς, για τα αρχεία αυτά δεν υπάρχει συστηματικός κατάλογος, εκτός, αν δεν κάνω λάθος, από τα αρχεία της πρώην κοινότητας του χωριού μου, του Μανταμάδου, τον οποίο συνέταξε η φίλη και συνάδελφος ιστορικός Ρούρα Σιφναίου, που δυστυχώς χάσαμε τελευταία, τόσο νέα...

Ίσως να υπάρχει και κάποιος άλλος κατάλογος που δεν θυμάμαι, αλλά το γεγονός παραμένει ότι συστηματικός κατάλογος των αρχείων αυτών δεν υπάρχει. Και αν αυτός είναι ένας σοβαρός λόγος που τα αρχεία αυτά δεν είναι εύκολα προσβάσιμα στην έρευνα, είναι εξίσου ένας σοβαρός λόγος που ίσως υπονομεύει ακόμα και την ύπαρξή τους. Επειδή η μη ύπαρξη καταλόγου, πολλές φορές σημαίνει στα μυαλά ορισμένων, και ανυπαρξία αρχείου με ό,τι αυτό συνεπάγεται.

Όμως το ζήτημα που ανοίξαμε είναι εξίσου σημαντικό με αυτό των εκκλησιαστικών αρχείων, γι’ αυτό θα συνεχίσουμε και στο επόμενο σημείωμά μας.