Περί παίδων αγωγής

17/05/2016 - 14:34

Ένα από τα καλύτερα παιδαγωγικά δοκίμια που έχουν γραφτεί ποτέ είναι το «Περί παίδων αγωγής» του μεγάλου λογογράφου Πλουτάρχου του Χαιρωνέα. Γλαφυρότατο, παραστατικότατο, διανθισμένο με γνωμικά και παραδείγματα και απολύτως «κλασικό» με την έννοια ότι δεν νεωτερίζει, δεν διακυβεύει, αλλά περιγράφει και περιστρέφεται γύρω από αιώνιες και ακατάλυτες αρχές και αξίες της παιδαγωγικής.

Ένα από τα καλύτερα παιδαγωγικά δοκίμια που έχουν γραφτεί ποτέ είναι το «Περί παίδων αγωγής» του μεγάλου λογογράφου Πλουτάρχου του Χαιρωνέα. Γλαφυρότατο, παραστατικότατο, διανθισμένο με γνωμικά και παραδείγματα και απολύτως «κλασικό» με την έννοια ότι δεν νεωτερίζει, δεν διακυβεύει, αλλά περιγράφει και περιστρέφεται γύρω από αιώνιες και ακατάλυτες αρχές και αξίες της παιδαγωγικής.

Να σημειωθεί ότι όταν γράφτηκε είχαμε ήδη περάσει στη ρωμαϊκή κατοχή (1ος προς 2ο αιώνα μ.Χ.) και η πληθώρα των γραμματικών και των σοφιστών έγραφαν για να διασώσουν την αρχαία γραμματεία υπομιμνήσκοντες ταυτόχρονα το παρελθόν κλέος.

Ο Πλούταρχος ταξίδεψε αρκετά στον τότε γνωστό κόσμο αποθησαυρίζοντας πολύτιμες ιστορικές μαρτυρίες -που τις κατέγραψε στα «Ηθικά»- και έμεινε για δεκαετίες στη Ρώμη, όπου διετέλεσε μεταξύ άλλων και δάσκαλος του αυτοκράτορα Αδριανού, στον οποίο εμφύσησε τη λατρεία για κάθε τι το ελληνικό.
Θα μπορούσαμε να διακρίνουμε σ’ αυτή τη μελέτη κάπως συντηρητικές απόψεις.

Εξάλλου ο ίδιος ο Πλούταρχος έγινε ιερωμένος και επανελθών στην πατρώα διετέλεσε άρχων ιερεύς του Δελφικού Απόλλωνα.

Στην αρχή της πραγματείας καταπιάνεται με τη βιολογία του θέματος, κάτι που επαναλαμβάνει και στο τέλος, με τη ρήση «την κατά σαυτόν έλα», δηλαδή να παντρεύεται κανείς με την κατάλληλη γυναίκα και ει δυνατόν μέσα από την ίδια κοινωνική τάξη.

Εν τω μεταξύ η υγεία είναι καθοριστικός παράγοντας για τη σωστή παιδοποιία και συμβουλεύει την αποχή από τον οίνο κατά το χρόνο της συνουσίας. Μάλιστα επικαλείται τη μαρτυρία του Διογένη ο οποίος, βλέποντας έναν παράφρονα νέο, του είπε: «Νεανίσκε, ο πατήρ σε μεθύων έσπειρε!».
Παρατηρεί ότι η φύση θα πρέπει να συνεργάζεται με τη μάθηση και την άσκηση για τέλειο αποτέλεσμα. « Η φύση, λέει, χωρίς τη μάθηση είναι τυφλή, η μάθηση χωρίς τη φύση ελλιπής και η άσκηση χωρίς τα άλλα δύο ατελής».

Ο κόπος και η συνεχής επιμέλεια είναι η βάση κάθε επιτυχίας. «Σταγόνες ύδατος πέτραν κοιλαίνουσι» δηλαδή, μια συνεχής σταγόνα νερού μπορεί να λακκουβώσει μια πέτρα.

Είναι γεμάτη η μελέτη αυτή από διδακτικές παρομοιώσεις. Ο νέος χρειάζεται καλλιέργεια σαν τη γη («αγαθή γη πέφυκεν αλλ’ αμεληθείσα χερσεύεται») και θέλει ίσιωμα σαν τα νεαρά δεντράκια (διότι «ολιγωρηθέντα δένδρα στρεβλά και άκαρπα φύεται»)

Υποστηρίζει ότι είναι σωστό να φασκιώνονται τα μωρά (μέχρι πρότινος ίσχυε και σε μας) και ότι θα πρέπει να επιλέγονται με αυστηρά κριτήρια οι τροφοί και οι παιδαγωγοί των τέκνων. Εδώ αναφέρει άλλη μια παροιμία «ει χωλώ παροικήσης υποσκάζειν μαθήσει» («μαζί αν μείνεις με κουτσό, θα μάθεις να κουτσαίνεις»), που αντιστοιχεί με τη γνωστή μας «με το στραβό αν κοιμηθείς, και συ θ’ αλληθωρίσεις». Επιμένει στην επιλογή των παιδαγωγών και μάλιστα κακίζει τους τότε Έλληνες ότι δούλους λιγούρηδες και μπεκρήδες, ανάξιους για οποιαδήποτε δουλειά, τους κάνουν με ευκολία παιδαγωγούς των τέκνων τους.

Η δαπάνη για τη διδαχή των τέκνων είναι ιερή και απαράβατη. Εδώ γίνεται μνεία του περιστατικού με τον φιλόσοφο Αρίστιππο, που πήγε κάποιος άφρων να γράψει το παιδί του και του ζήτησε ετήσια δίδακτρα χίλιες δραχμές. «Με τόσα λεφτά αγοράζω ένα δούλο» του λέει, και η απάντηση «Κράτα τα, και θα έχεις δύο!»


Και συνεχίζει. Φαίνεται, λέει, άτοπο να συνηθίζουμε με αυστηρό τρόπο τα παιδιά να χρησιμοποιούν το δεξί χέρι (η παλιά παιδαγωγική), και να μη μεριμνάμε να ακούνε νόμιμα και «επιδέξια» πράγματα. Και ενώ ο αυστηρός Πλάτων έλεγε ότι «ο μη δαρείς παις ου παιδεύεται», ο Πλούταρχος πρεσβεύει την ήπια παιδαγωγική. Λέει «όχι πληγές και αικισμούς (δηλαδή κακώσεις και μαρτύρια), αλλά παραινέσεις και λόγους».
Στη συνέχεια περιγράφει επιγραμματικά με ένα μνημειώδη τρόπο την υπεροχή της παιδείας έναντι όλων των άλλων αγαθών:

«Ευγένεια καλόν, αλλά προγόνων αγαθόν
πλούτος δε τίμιον, αλλά τύχης κτήμα
δόξα γεμην σεμνόν, αλλ’ αβέβαιον
κάλλος περιμάχητον μεν, αλλ’ ολιγοχρόνιον
υγίεια δε τίμιον, αλλ’ ευμετάστατον
ισχύς δε ζηλωτόν μεν, αλλά νόσω ευάλωτον και γήρα
παιδεία δε των εν ημίν μόνον αθάνατον και θείον».

Είναι ένα κείμενο που του αξίζει μια λογοτεχνική μετάφραση:

Καλή είναι η ευγένεια μα ανήκει στους προγόνους
κι η δόξα γρήγορα περνά, κι ο πλούτος σέρνει πόνους.

Την ομορφιά αναζητούν όλοι, μα δεν κρατάει,
κι η υγεία είναι ακριβή και γρήγορα περνάει.

Η δύναμη είναι ζηλευτή κι η αντοχή ομοίως,
τα τρώει η αρρώστια και τα δυο κι ο γηραλέος βίος.
 
Το μόνο σίγουρο αγαθό σε όλο μας το βίο
είναι η παιδεία φυλαχτό αθάνατο και θείο.

Υπέρτατα κληροδοτήματα στον άνθρωπο είναι ο λόγος και ο νους που προϋπάρχει του λόγου. Μονάχα ο νους, ενώ παλιώνει, μπορεί να ξανανιώσει. («μόνος γαρ ο νους παλαιούμενος ανηβά»). Ο πόλεμος που σαρώνει τα πάντα στο πέρασμά του, μόνο τη γνώση και την αρετή δεν μπορεί να καταβάλει. Όταν ο Δημήτριος ο Πολιορκητής υποδούλωσε την Αθήνα, ρώτησε τον φιλόσοφο Στίλπωνα τον Μεγαρέα που συνάντησε, αν έχασε κάτι, και κείνος του απάντησε: «Όχι βέβαια.

Ο πόλεμος δεν λαφυραγωγεί την αρετή».
Παρακάτω, προφανώς επηρεασμένος από τον Πλάτωνα, κάνει μια νύξη, ίσως ουτοπική όπως απέδειξε η ιστορία, πλην ωφέλιμη και ερευνητέα εις το διηνεκές: «Θεωρώ τελείους ανθρώπους αυτούς που μπορούν να συγκεράσουν την πολιτική δύναμη με τη φιλοσοφία»(!).

Παρακατιών, εξυμνεί τον ορθό και ωφέλιμο λόγο σε αντίθεση με την αισχρολογία. «Ο λόγος είναι σκιά έργου» όπως λέει ο Δημόκριτος, και σε κάθε περίπτωση είναι προτιμητέα η σιωπή, όπως πρέσβευαν οι Πυθαγόρειοι. «Η εύκαιρος σιγή είναι σοφή και καλύτερη από κάθε λόγο» λέει.

Στη συνέχεια με πολλή προσοχή και ενδοιασμούς («αμφίδοξος ειμί και διχογνώμων» λέει) καταπιάνεται με το διαδεδομένο τότε φαινόμενο της παιδεραστίας καταλήγοντας ότι επικροτεί και εγκρίνει τους εραστές όχι της σωματικής ωραιότητας («ώρας») αλλά της ψυχικής. Επισημαίνει πάντως ότι είναι επικίνδυνο το θέμα των ηδονών οι οποίες «ακμάζουν και σκιρτούν ατελείωτα και χρειάζονται χαλινάρια». Ένας τρόπος να χαλιναγωγήσουμε τις ηδονές ενός νέου είναι, όπως υποστηρίζει, να τον παντρέψουμε. Ο γάμος σωφρονίζει και παρέχει ασφάλεια.

Δεν ήταν δυνατόν να παραλείψει ο Πλούταρχος τις γνωμικές νουθεσίες του Πυθαγόρα. Μεταξύ πολλών γνωστών αναφέρει και την «Μη επιστρέφεσθαι επί τους όρους ελθόντας» που σημαίνει, στα γηρατειά του βίου και επικειμένου του θανάτου, πρέπει να παίρνουμε το πράγμα απ’ την καλή και να μην αθυμούμε.
Και τελειώνει με τις εξαρχής προθέσεις του λόγου του.

Μακριά τα παιδιά από την πονηρία, τις ηδονές και τους κόλακες. Χρειάζεται να μάθουν από μικρά τη φιλεργία και τη σωφροσύνη, διότι όλος ο βίος είναι μια στιγμή του χρόνου που πρέπει να τη ζούμε σωστά («στιγμή χρόνου πας ο βίος εστί»).

Γενική Ροή Ειδήσεων

PROUDLY POWERED BY CJ web | Copyright © 2017 {emprosnet.gr}
Made with love and a lot of coffee by CJ web, Creative web Journey