Λέγαμε στο τελευταίο μας σημείωμα, από τις στήλες του φιλόξενου «Εμπρός», για τις γραπτές πηγές, τις γραπτές πηγές της Λεσβιακής Ιστορίας ειδικότερα, και κάναμε μνεία του συνεδρίου που έγινε το 1991 και τα Πρακτικά του συνεδρίου αυτού για τις γραπτές πηγές της Ιστορίας της Λέσβου, που κυκλοφόρησαν δυο χρόνια αργότερα, το 1993, με τα Επίμετρά τους.

Πιστεύω, λοιπόν, ότι κιόλας με το συνέδριο αυτό τέθηκε το πρόβλημα των πηγών, πράγμα άλλωστε που έχει σχέση και με κάθε άλλη περιοχή της πατρίδας μας, για να περιοριστούμε μόνο στα ελληνικά πράγματα.

Βέβαια, όπως έχω κιόλας αναφέρει, το συνέδριο αυτό δεν είχε κάποια συνέχεια, δεν έγινε δηλαδή ένα δεύτερο για το θέμα αυτό. Όμως το ζήτημα είχε τεθεί με τον πιο επίσημο τρόπο, καθώς απασχολεί την ιστορική επιστήμη από την εμφάνισή της, επειδή χωρίς το πρωτογενές υλικό η ιστορία δεν υπάρχει, ή τουλάχιστον δεν έχει την αξιοπιστία που πρέπει. (Φυσικά εδώ δεν θέτω το πρόβλημα της ανάγνωσης και επιστημονικής αξιοποίησης των πηγών, πράγμα που θα μας έστρεφε προς άλλες κατευθύνσεις και προς άλλα ζητήματα, που δεν είναι του παρόντος).

Βέβαια μπορεί να μην έγινε συνέδριο, όμως αυτό δεν σημαίνει ότι έπαψαν να υπάρχουν λεσβιακές αρχειακές πηγές, οι οποίες είτε αποκαλύπτονται, είτε συγκροτούνται από φιλίστορες, είτε -και το χειρότερο από όλα αυτά τα θετικά- καταστρέφονται: σε αυτό το τελευταίο θα επανέλθουμε σε επόμενο σημείωμά μας.

Έχω πολλές φορές αναφερθεί στους κώδικες των δύο μητροπόλεων τους νησιού μας, από τους οποίους μόνο ένας, ο Α΄ της Ιεράς Μητροπόλεως Μυτιλήνης, έχει εκδοθεί συστηματικά. Επανέρχομαι μόνο και μόνο για να επισημάνω και πάλι τις ιστορικές πηγές της Λεσβιακής Ιστορίας, που έχουν σχέση με την Εκκλησία του νησιού.

Πέρα από τους κώδικες, λοιπόν, των μητροπόλεων, υπάρχει και το αρχείο της Ι. Μονής του Λειμώνος, που είναι μια ανεξάρτητη οργανωμένη πηγή και προσιτή στους ερευνητές, μολονότι υπάρχει πεδίο μελέτης για ένα συστηματικό κατάλογο ελληνικών και οθωμανικών πηγών της Μονής.

Ωστόσο, εκτός από αυτές τις συγκροτημένες, ας το πούμε έτσι, πηγές εκκλησιαστικής προελεύσεως, που έχουν όμως σχέση και με άλλα θέματα πέραν της εκκλησιαστικής ιστορίας, υπάρχουν και οι μεγάλοι και μικροί ναοί της πόλης της Μυτιλήνης και όλων των άλλων χωριών της λεσβιακής ενδοχώρας.

Ο μακαριστός μητροπολίτης Μυτιλήνης και σοβαρός λόγιος Ιάκωβος Β΄ (κατά κόσμον Ευάγγελος Κλεομβρότου), μας έδειξε στην πολύτιμή του τετράτομη «Mytilena Sacra» ότι σε κάθε εκκλησία κάθε λεσβιακού χωριού υπάρχουν έγγραφα ιστορικά, νεότερα ή παλαιότερα, που συχνά φυλάσσονται υπό μυστικές και, ίσως, και κακές συνθήκες διατήρησης. Εκείνος προσπάθησε και διέσωσε πολλά, τα οποία τα κοινοποίησε στους ενδιαφερομένους, δηλαδή σε όσους ασχολούνται με τη Λεσβιακή, την Ελληνική Ιστορία εν γένει.

Ωστόσο, όπως ο ίδιος ομολογεί, όσα έκανε, τα έκανε με τη βοήθεια των επιτρόπων, των ανθρώπων κάθε τοπικής εκκλησίας. Αυτό βέβαια δημιουργεί κάποια προβλήματα, επειδή είμαστε Έλληνες και έχουμε κάποια χαρακτηριστικά… Με άλλα λόγια, οι επίτροποι των ναών είχαν τις ικανότητες, τις δυνατότητες να εκτιμήσουν και να περιγράψουν στο μητροπολίτη Ιάκωβο, όλα τα έγγραφα που είχαν στη διάθεσή τους;

Ένα ζήτημα είναι αυτό. Ένα δεύτερο: οι άνθρωποι των τοπικών εκκλησιών τα ανέφεραν όλα, ή έκριναν -μέσα σε ένα καθεστώς καχυποψίας που προσιδιάζει στον Έλληνα- ότι αυτό το έγγραφο, αυτός ο κώδικας δεν αξίζει τίποτε, ή -αντίθετα- είναι πολύ σπουδαίο κειμήλιο για την εκκλησία μας, να μην το αναφέρουμε, γιατί μπορεί να μας το πάρουν και να το πάνε στη Μητρόπολη κτλ..

Όλα αυτά είναι πράγματα που δεν τα κατεβάζω από το κεφάλι μου. Γνωρίζω από ιδίαν πείρα ότι έχουν συμβεί και επαναλαμβάνονται υπό άλλες συνθήκες, ακόμα και σήμερα, με την τελευταία εκδοχή να επικρατεί εις βάρος της πρώτης.

Δηλαδή, σε κάθε αναζήτηση, αίτημα εκ μέρους ενός ερευνητή, ιστορικού κτλ., να δει ένα έγγραφο, έναν κώδικα κτλ., οι τοπικοί παράγοντες καταλαμβάνονται από ένα φόβο, μια καχυποψία ή υπέρμετρη ανάδειξη του τεκμηρίου σε θησαυρό παγκόσμιας και απροσμέτρητης αξίας, που δεν πρέπει να εμφανίζεται σε κανέναν.

Με τέτοιες λοιπόν προοπτικές, είμαι σχεδόν βέβαιος ότι ακατάγραφα ντοκουμέντα υπάρχουν ακόμα σε ναούς της Ιεράς Μητροπόλεως Μυτιλήνης, ενώ για την Ιερά Μητρόπολη Μηθύμνης έχουμε σχεδόν παντελή έλλειψη των πηγών που οι ναοί της διαθέτουν. Όμως θα επανέλθουμε και με νέο σημείωμα μας.