Η ενασχόληση των Ελλήνων με την ιστορία -στην ευρεία διάσταση του όρου- της μικρής πατρίδας τους, δηλαδή του τόπου καταγωγής τους, είτε αυτός είναι το χωριό τους, είτε η ευρεία περιφέρεια στην οποία ανήκει και το χωριό τους- είναι μια πολύ πρώιμη συνήθεια, με τις αρχές της να τοποθετούνται τουλάχιστον στις αρχές του 19ου αιώνα.

Στη διάσταση αυτή και για πολλούς λόγους -που κάποτε ήταν και ωφελιμιστικοί- ευαίσθητοι τοπικοί λόγιοι (ιστοριοδίφες ή και ιστορικοί) συνέθεσαν έργα τοπικής ιστορίας, πολλά από τα οποία προσέφεραν στη γνώση του ιστορικού φαινομένου. Δεν θα πρέπει στο σημείο αυτό να μην τονίσουμε ιδιαίτερα την ιστορική σχολή της Επτανήσου, της οποίας ορισμένα μέλη, λόγω βέβαια του άμεσου συγχρωτισμού τους με τα πνευματικά πράγματα της Δύσης και της υποστήριξης των προσπαθειών τους από οργανωμένα αρχεία, έδωσαν πολύ καλά έργα για την ιστορία των νησιών του επτανησιακού συμπλέγματος.

Εξάλλου, και η διοργάνωση ακόμα και σήμερα, των Διεθνών Πανιονίων Συνεδρίων, θεσμού που έκλεισε τα 100 χρόνια παρουσίας, συνηγορεί προς την ενίσχυση της άποψης αυτής, πράγμα που ο δικός μας χώρος δεν μπόρεσε να αναπτύξει ή να μιμηθεί, έστω.

Ωστόσο, παρά την αρχική υστέρηση του ανατολικού τμήματος της χώρας σε ιστορικά έργα, δηλαδή στην παραγωγή τοπικής ιστορίας, δεν μπορούμε να πούμε ότι δεν καλλιεργήθηκε το είδος και στα μέρη μας. Μια περιδιάβαση στην «Αιολική Βιβλιογραφία» του Γ. Βαλέττα και στο «Συμπλήρωμά» της του Κ. Μιχαηλίδη, στην παρουσία του περιοδικού «Λεσβιακά» και τόσων άλλων έντυπων συμβολών, αρκεί για να αναδείξει το φαινόμενο.

Πρέπει μάλιστα να τονίσουμε ότι πολύ νωρίς στο νησί μας, εκτός από τα έργα γενικής ιστορίας (και γεωγραφίας) του νησιού μας, αλλά και των διαφόρων εγχειριδίων λεσβιακής ιστορίας, προκειμένου να υποστηριχθεί το πολύ χρήσιμο μάθημα της Πατριδογνωσίας, είχαμε την παραγωγή ιστορικών έργων που αναφέρονται στην στενή ιστορία των λεσβιακών χωριών. Έχω μάλιστα την εντύπωση ότι η πρώτη ιστορία χωριού της Λέσβου είναι εκείνη της Αγιάσου του Στρατή Κουλαξιζέλλη και μάλιστα η ιστορία του προσκυνήματος του χωριού από το Β. Βράνη, το 1861, ίσως αποτελεί το πρώτιστο δείγμα του είδους, αν στην τοπική ιστορία συμπεριλάβουμε και την ιστορία μιας εκκλησίας, όπως εκείνη της Παναγίας της Αγιάσου.

Εφεξής, αλλά όχι σε κανονική ευθύγραμμη πορεία, οι ιστορίες των χωριών της Λέσβου έχουν πολλαπλασιασθεί και μάλιστα το είδος εξακολουθεί να καλλιεργείται και στις μέρες μας και να δίνει καλά προϊόντα. Μάλιστα, αν κάνουμε έναν απολογισμό, έχω την εντύπωση ότι λίγα πλέον χωριά του νησιού μας δεν έχουν να επιδείξουν μια τουλάχιστον ιστορία του τόπου τους. Άλλωστε, στην ίδια λίγο - πολύ ζυγαριά πρέπει να τοποθετήσουμε και μια άλλη κατηγορία που παράγει -έως ένα βαθμό- τοπική ιστορία, που δεν είναι βέβαια τίποτε άλλο, παρά τα περιοδικά των λεσβιακών συλλόγων της Αθήνας, της Αττικής γενικότερα.

Όλα αυτά -το έχω ξαναγράψει και παλαιότερα- μου γεννούν την ιδέα ότι ίσως κάποτε κάποιος φορέας πρέπει να αναλάβει να αποθησαυρίσει την λεσβιακή ιστορική παραγωγή, με βάση τις εξής κατευθύνσεις: α) Να καταρτίσει μια Λεσβιακή Βιβλιογραφία, που θα περιλαμβάνει -είτε αυτοτελή έργα, είτε άρθρα σε περιοδικά- μόνο τα έργα Λεσβίων και μη Λεσβίων συγγραφέων που θα αναφέρονται αποκλειστικά στη λεσβιακή ιστορία (αρχαία, βυζαντινή, νεότερη).

Β) Να συγκεντρώσει όλα τα λεσβιακά περιοδικά που εκδίδουν κατά καιρούς οι λεσβιακοί σύλλογοι και να αποδελτιώσει και από αυτά ιστορικό υλικό, το οποίο κατά καιρούς εμφανίζεται στις σελίδες τους. Γ) Απώτερος σκοπός να συνταχθεί στο μέλλον μια λεσβιακή ιστορία, μία ιστορία του νησιού, που να στηρίζεται σε πρωτογενείς και δευτερογενείς πηγές, η οποία θα είναι, έτσι, από κάθε άποψη, η ιστορία της Λέσβου, όπου θα εκβάλλουν οι ιστορίες όλων των χωριών που συγκροτούν το οικιστικό πλαίσιο του νησιού, και η οποία θα αναδείξει με ενάργεια την πορεία της Λέσβου στο χρόνο, δηλαδή των ανθρώπων του.

Σκέπτομαι μάλιστα ότι στη σημερινή εποχή με τις τόσες διευκολύνσεις που παρέχουν τα ηλεκτρονικά μέσα, το έργο δεν χρειάζεται πολλά πράγματα, ή μάλλον, κάτι σπουδαίο: μεράκι και αγάπη για την ιστορία του τόπου μας.