Διακόπτω σήμερα την κανονική, ας την πούμε έτσι, σειρά των ανά 15 ημέρες σημειωμάτων μου στο Εμπρός, για να παρεμβάλλω ένα σημείωμα για τον Παναγιώτη Ευστρατιάδη. Το όνομά του δεν μου ήταν άγνωστο και γνώριζα επίσης ότι καταγόταν από το χωριό μου, το Μανταμάδο.

Ωστόσο, εκεί τελείωναν όλες οι πληροφορίες μου και είναι αλήθεια ότι δεν εύρισκα και καμιά αφορμή για να ασχοληθώ μαζί του, για να μάθω το βίο και τα έργα του. Ώσπου πριν από λίγο έμαθα ότι πρόκειται να οργανωθεί Επιστημονικό Συμπόσιο προς τιμήν του ανθρώπου και του έργου του, καθώς υπήρξε Γενικός Έφορος Αρχαιοτήτων για σειρά ετών: 1864-1884, δηλαδή κατείχε μια σπουδαία θέση και σε δύσκολες εποχές.

Η είδηση αυτή μού κέντρισε το ενδιαφέρον να μάθω περισσότερα γι’ αυτόν και μάλιστα σιγά-σιγά είδα ότι ανακάλυπτα μια σημαντική προσωπικότητα λεσβιακής καταγωγής, για την οποία ελάχιστα γνωρίζουμε. Επειδή, εκτός από μια αναφορά του Σταυράκη Αναγνώστου στην πολύτιμή του Λεσβιάδα Ωδή (1849) και μια αναφορά, εξίσου πολύτιμη, του Κώστα Μίσσιου, ο οποίος στα όσα ανεκτίμητα έχει καταθέσει για το νησί μας και τους ανθρώπους του έχει εντοπίσει και μια νεκρολογία του Παναγιώτη Ευστρατιάδη στο Εθνικόν Ημερολόγιον του Σκόκου (1889), τίποτε άλλο δε γνώριζα για το σπουδαίο αυτόν άνθρωπο.

Να λοιπόν που το Επιστημονικό Συμπόσιο για τον Παναγιώτη Ευστρατιάδη θα γίνει στην Αθήνα στις 11 και 12 του παρόντος Δεκεμβρίου, με συνδιοργανωτές το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, την Ελληνική Επιγραφική Εταιρεία και την Ένωση Αρχαιολόγων Ελλάδας και 21 επιστημονικές ανακοινώσεις για τη ζωή και κυρίως το έργο του σπουδαίου επιγραφολόγου και αρχαιολόγου.

Είπαμε πολλές φορές ότι μια από τις χάρες, τις ευφρόσυνες της επιστήμης και της ιστορικής έρευνας γενικότερα, είναι όταν σιγά-σιγά, λιθαράκι-λιθαράκι ανακαλύπτει στοιχεία σημαντικά ή και λιγότερα σημαντικά, τα οποία όμως έρχονται να συμπληρώσουν ένα παζλ, που στην αρχή είχε μόνο ένα γενικό και ίσως αόριστο σχήμα. Έτσι συμβαίνει και με τον Παναγιώτη Ευστρατιάδη, τουλάχιστον καθόσον με αφορά και είναι γεγονός ότι μου λείπουν ακόμα πολλά κομμάτια για να ολοκληρώσω την προσπάθειά μου.

Επειδή, όμως η έρευνα είναι -ή τουλάχιστον πρέπει να είναι γενναιόδωρη- και να παρουσιάζει τα στοιχεία που ο ερευνητής γνωρίζει, θα γράψω σήμερα κάποια πράγματα για τον Παναγιώτη Ευστρατιάδη, επιφυλασσόμενος και για τα άλλα, τα πιο σημαντικά, τα οποία θα παρουσιασθούν στο Συμπόσιο, όπως δείχνει το Πρόγραμμα των εργασιών του.

Γεννήθηκε, λοιπόν, στο Μανταμάδο και φαίνεται ότι η οικογένειά του ήταν εύρωστη οικονομικά, αφού τον έστειλε να μάθει γράμματα στο σχολείο της Αίγινας, όπου τον βρίσκουμε εγγεγραμμένο και με καλές επιδόσεις. Μετά, με υποτροφία του ελληνικού κράτους, έφυγε για τη Γερμανία όπου σπούδασε μεθοδικά τα ελληνικά γράμματα. Επέστρεψε και διορίστηκε στο Γυμνάσιο του Ναυπλίου και μετά στο πρώτο Γυμνάσιο της Αθήνας, για να διαπρέψει έπειτα ως Γενικός Έφορος Αρχαιοτήτων. Κάποια στιγμή, φαίνεται να τον κάλεσε και η Δημογεροντία Λέσβου για να διδάξει ως καθηγητής στο Γυμνάσιο Μυτιλήνης, αλλά προφανώς δε δέχτηκε και δε γνωρίζουμε τους λόγους της άρνησής του. Άλλωστε και στο Ναύπλιο αισθανόταν στενόχωρα.

Ο Παναγιώτης Ευστρατιάδης, για άγνωστους επίσης λόγους, μου φαίνεται ότι δεν είχε πολλές σχέσεις με τη Λέσβο και τη γενέτειρά του, το Μανταμάδο, μολονότι τώρα μάθαμε ότι κάποια καλοκαίρια πήρε άδεια από την υπηρεσία του για να έλθει στο νησί. Πιθανόν όσο ζούσαν ακόμη οι γονείς του. Μετά χάνεται για το νησί ή εμείς δε γνωρίζουμε τίποτε ακόμα. Ωστόσο, όπως και να έχουν τα πράγματα, ο Παναγιώτης Ευστρατιάδης είναι ένας άνθρωπος δύσκολος για τα σημερινά δεδομένα και πάντως άνθρωπος του κέντρου και όχι της περιφέρειας. Αλλά έως εδώ, επειδή δεν εμφανίζεται καθόλου στα κοινωνικά πράγματα της Αθήνας, όπου ζούσε, παντρεύτηκε, έκανε τουλάχιστον ένα παιδί και βέβαια όπου πέθανε.

Ο Σταυράκης Αναγνώστου, που μνημόνευσα παραπάνω, το 1849 τον κατατάσσει ήδη ανάμεσα στους φίλους και συμπατριώτες του και ξέρει μερικά πράγματα γι’ αυτόν.

Εκείνο μάλιστα που είναι σημαντικό είναι ότι τον κατατάσσει, κιόλας από το 1849, ενδέκατο σημαντικό πρόσωπο του καιρού του, λεσβιακής καταγωγής, εννοείται (στην πρώτη θέση βάζει το Βενιαμίν Λέσβιο), και φυσικά για να το κάνει αυτό γνωρίζει και το πρόσωπο και τις ικανότητές του και τις σπουδές του και τις γνώσεις του, επειδή το έργο του Λέσβιου διανοητή δεν είχε ακόμα εκδηλωθεί.

Όμως αυτό δε το γνωρίζουμε ακόμα και σήμερα, εγώ τουλάχιστον δεν το γνώριζα. Γι’ αυτό το λόγο, και το Επιστημονικό Συνέδριο προς τιμήν του αποκτά ακόμα μεγαλύτερη σημασία για την επιστήμη πρώτα, την Αρχαιολογία, την Επιγραφική αλλά και για τη Λέσβο (το Μανταμάδο ειδικότερα) και τους ανθρώπους της.