Η αφορμή να θίξω εντελώς ακροθιγώς το θέμα της αρρώστιας στο νησί μας κατά την περίοδο της οθωμανοκρατίας, ήλθε στο νου μου εξαιτίας των τραγικών γεγονότων, που λαμβάνουν χώρα στην πόλη της Μυτιλήνης και ορισμένα χωριά της λεσβιακής υπαίθρου (Σκάλα Συκαμιάς, Μανταμάδος, Μόλυβος και όσα άλλα), τους τελευταίους μήνες, λόγω της άτακτης άφιξης χιλιάδων δυστυχισμένων ανθρώπων από τη Μέση Ανατολή και άλλες χώρες, που ταλανίζονται από τα δεινά του πολέμου.

Έφτασαν δηλαδή στα αυτιά μου διάφορες κουβέντες, στην αρχή ασθενικές αλλά σιγά-σιγά πιο έντονες και ανησυχητικές, για την πιθανότητα μεταφοράς επικίνδυνων ασθενειών που θα μεταφέρουν ενδεχομένως κάποιοι από τους πρόσφυγες στα μέρη μας, πράγμα, βέβαια, εντελώς απίθανο και πάντως, κατά τη γνώμη μου, εύκολα να απομονωθεί με τα σύγχρονα επιστημονικά μέσα.

Με αφορμή αυτές τις διασπειρόμενες φήμες, λοιπόν, έκανα μια πολύ πρόχειρη αναζήτηση κάποιων στοιχείων για την παρουσία της αρρώστιας στο νησί μας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, ή τουλάχιστον στους τελευταίους αιώνες της, για τους οποίους διαθέτουμε πιο συχνές και συγκεκριμένες αναφορές για το θέμα αυτό.

Φυσικά το θέμα της αρρώστιας και του επικείμενου θανάτου δεν έπαψε να αποτελεί πρόβλημα για όλες τις κοινωνίες όλων των τόπων του πλανήτη μας και στο βαθμό που αφορά την ελληνική πραγματικότητα, η ύπαρξη τόσων αγίων που με την επίκληση των πιστών καλούνται να μεσολαβήσουν για την αποτροπή των δεινών που προκαλεί η αρρώστια, έδινε και δίνει το χρώμα και στο φαινόμενο αυτό: ο άγιος Παντελεήμων, ο άγιος Χαράλαμπος, ο Ταξιάρχης, οι θαυματουργές εικόνες, τα τάματα σε διάφορα εξωκλήσια της λεσβιακής υπαίθρου κ.τ.λ. συνιστούν ορισμένες μόνο από τις μαρτυρίες, οι οποίες πρέπει να συνυπολογιστούν σοβαρά στην προσπάθεια να ερευνήσει κανείς το φαινόμενο της αρρώστιας και της αντιμετώπισής της.

Εξάλλου, η ανάδειξη μιας ειδικής κατηγορίας επαγγελματιών, των γιατρών, σπουδασμένων και κομπογιαννιτών, δεν σημαίνει τίποτε άλλο, από την προσπάθεια έλλογης αντιμετώπισης ενός σοβαρού, του πιο σοβαρού ίσως, κινδύνου που απειλεί την ανθρώπινη ζωή.

Επίσης τα λαζαρέτα, δηλαδή οι τόποι όπου απομονώνονταν για σαράντα περίπου ημέρες (καραντίνα) άνθρωποι, πληρώματα και προϊόντα που προέρχονταν από ύποπτους τόπους, υπήρξε ένα μέτρο για την αντιμετώπιση των επιδημικών νόσων, που θέσπισε από τον 15ο αιώνα η Βενετία και υιοθέτησαν πολλές χώρες, όχι όμως και οι οθωμανικές αρχές. Έτσι συναντούμε λαζαρέτα στα Ιόνια νησιά αλλά όχι στο ανατολικό Αιγαίο, ενώ είναι πολύ ενδιαφέρουσα η λογοτεχνική κατάθεση για το γεγονός αυτό που κάνει ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης στο διήγημά του Βαρδιάνος στα σπόρκα  (φύλακας στα μολυσμένα).

Για το νησί μας οι μαρτυρίες για τις αρρώστιες είναι συχνές τόσο σε διάφορες ενθυμήσεις -για τις οποίες κάναμε αναφορά σε προηγούμενα σημειώματά μας- όσο και σε έγγραφα που αναφέρουν συχνά την αιτία θανάτου ενός ανθρώπου λ.χ. που συντάσσει τη διαθήκη του από το φόβο του επικειμένου θανάτου, αλλά και σε άλλα έγγραφα, στα οποία αποσπασματικά θα αναφερθώ στη συνέχεια.

Ένα κεντρικό σημείο, το οποίο δεσπόζει στη λεσβιακή βιβλιογραφία για την αρρώστια είναι βέβαια η απομόνωση των λεπρών, επειδή η τρομερή αυτή νόσος -όπως και πολλές άλλες- αντιμετωπίζονταν με ένα τρόπο μόνο, δηλαδή την απομόνωση.

Σκέπτομαι δηλαδή και αναφέρομαι στο λωβοχώρι στην περιοχή του Πλωμαρίου, που ως αναφορά και ανάμνηση με την ύπαρξη τοπωνυμίου, δείχνει με έντονο τρόπο την ύπαρξη της αρρώστιας αυτής στο νησί μας και την προσπάθεια να αναχαιτισθεί με τον εγκλεισμό σε περιορισμένο χώρο, από τον οποίο η έξοδος ήταν αδύνατη.

Την ύπαρξη της ασθένειας αυτής είχαμε την ευκαιρία να θίξουμε και σε άλλα σημειώματά μας, στα οποία αναφερόμαστε σε αιτίες διαζυγίου, επειδή, όπως είναι εύλογο και αναμενόμενο, η Εκκλησία έδινε τη συγκατάθεση σε νόμιμο χωρισμό με τη διαπίστωση ότι ο ένας εκ των συζύγων είχε προσβληθεί από την λέπρα, καθώς δεν υπήρχε ελπίδα θεραπείας και επιστροφής σε κανονικό βίο.

Αρχίσαμε κάπως πρόχειρα και υποτονικά να θίγουμε ένα φαινόμενο, αλλά είναι ανάγκη εκ των πραγμάτων να του αφιερώσουμε και το επόμενο σημείωμά μας.