Λίγο μετά το 403 π.Χ. και την πτώση των τριάκοντα τυράννων στην Αθήνα, γράφτηκε όπως ξέρουμε ο λόγος «υπέρ αδυνάτου» από τον σπουδαίο ρήτορα και λογογράφο Λυσία ( 459-377 π.Χ.).

Ο λόγος αυτός είναι λόγος συνηγόρου υπεράσπισης μηνυθέντος τινός «αδυνάτου» ότι δήθεν είναι ικανός και ακμαίος και δεν θα έπρεπε να λαμβάνει τα κεκανονισμένα κρατικά βοηθήματα.

Τέτοιους υποστηρικτικούς δικανικούς λόγους έγραψε αμέτρητους ο Λυσίας μετά το 403 π.Χ., με χάρη, ρητορικό μέτρο και δραματουργική επιδεξιότητα, αποκτώντας σεβαστή περιουσία από αυτή τη δραστηριότητα.

Ο λόγος υπέρ αδυνάτου μας μεταφέρει το κλίμα της τότε αθηναϊκής εποχής και γίνεται αφορμή για συγκρίσεις με τα σημερινά κρατούντα.
Η Αθήνα ζούσε τότε μια κακή και ταραχώδη μεταπολεμική περίοδο. Πριν ένα μόλις χρόνο είχε χάσει τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, έναν από τους σπουδαιότερους - από άποψη κοσμοϊστορικών επιρροών και εξελίξεων- πολέμους της παγκόσμιας ιστορίας.

Πριν από μήνες δε, είχε επανέλθει η δημοκρατία στην πόλη μετά από την ευτυχώς σύντομη παρένθεση της θηριώδους διακυβέρνησης από τους τριάκοντα τυράννους.
Τα ήθη ήταν ήδη χαλαρά.

Ωστόσο η αθηναϊκή πολιτεία διέθετε ακόμα σπουδαίους πολιτικούς μηχανισμούς για να αποκαθιστά την τάξη και τη δικαιοσύνη. Υπήρχε ταμείο αρωγής αναπήρων και αναξιοπαθούντων που αποδεικνύεται ότι λειτουργούσε πολύ πιο υπεύθυνα και αποδοτικά από τις σημερινές αντίστοιχες ασφαλιστικές υπηρεσίες του δημοσίου με τον ισοπεδωτικό, απρόσωπο χαρακτήρα, τη διαφθορά να καραδοκεί σε κάθε βήμα και σε κάθε συναλλαγή και κυρίως την - παρά πάσα συνταγματική επιταγή- αναλγησία απέναντι στα προβλήματα των οικονομικά αδυνάτων που πολλαπλασιάζονται κάθε μέρα.

Ήταν μια ενεργή άμεση δημοκρατία. Μια δημοκρατία που δεν θα συγχωρούσε ποτέ επί παραδείγματι οι συνταξιούχοι ολικά τυφλοί σε ένα δήμο να είναι περισσότεροι από τους ορώντες. Υπήρχε ένα σημείο που δυστυχώς λείπει από τη σημερινή διοικητική πρακτική  αλλά και από τη νομοθεσία.

Υπήρχε αδιάλειπτος έλεγχος και λογοδοσία των πάντων, όχι μόνο των κρατικών λειτουργών αλλά και όσων είχαν σχέση με δημόσια χρήματα και επιδοτήσεις.
Υπήρχε νοικοκυροσύνη και ο έλεγχος του συστήματος ήταν στα χέρια του κάθε πολίτη.

Ο καθένας μπορούσε με αποδεικτικά στοιχεία να μηνύσει οποιονδήποτε. Μάλιστα υπήρχε ήδη από την εποχή του Σόλωνα μια έξυπνη δικονομική εξασφάλιση της δικαστικής λειτουργίας, η «αντίδοση» συνηθισμένη περί τα φορολογικά ζητήματα. Ένας υπερφορολογούμενος πλούσιος που εκαλείτο να χρηματοδοτήσει μια χορηγία, μπορούσε να υποδείξει κάποιον άλλο που είχε γλιτώσει την εισφορά. Εάν ο τελευταίος είχε αντίρρηση ενώπιον του άρχοντος, όφειλε να ανταλλάξει την περιουσία του με τον πρώτο.

Στην περίπτωση του «αδυνάτου» μας, κάποιος τον κατέδωσε ότι δεν είναι ανάπηρος, ιππεύει μάλιστα και ίππο για τις ανάγκες του και κακώς λαμβάνει τα επιδόματα της κρατικής Μέριμνας.

Ο λόγος είναι έξυπνα συνταγμένος, με ένα επιτήδειο και αφοπλιστικό «προοίμιο» και με απλά και πειστικά επιχειρήματα και κατάφερε να πείσει τους δικαστές ότι ο κατηγορούμενος ήταν πράγματι άνθρωπος ειδικών αναγκών. Σε κάποιο σημείο λέει στους δικαστές : «και μη μου αφαιρέσετε τώρα που είμαι γέρος και πιο αδύναμος, όσα μου δώσατε όταν ήμουν πιο νέος και ακμαιότερος».

Σε ένα άλλο σημείο λέει «ούτε δίνω τώρα λόγο για χρήματα της πόλης που διαχειρίστηκα και ούτε έχω καμιά ευθύνη για άσκηση κάποιου δημόσιου αξιώματος».

Η ρήση είναι χαρακτηριστική και μαρτυρά ότι η τότε πολιτεία μπορεί να είχε σιγά-σιγά αποκτήσει τις σημερινές παθογένειες, όμως ήταν άτεγκτη και αδυσώπητη στο θέμα του ελέγχου και της λογοδοσίας για όλα τα δημόσια πεπραγμένα.