Όπως είναι γνωστό η οθωμανοκρατούμενη κοινωνία της Λέσβου αλλά και όλων των άλλων ελλαδικών τόπων αποτελείται από δύο κυρίως μεγάλα πληθυσμιακά στοιχεία: είναι βέβαια οι χριστιανικοί πληθυσμοί της πρώην Βυζαντινής αυτοκρατορίας που βρέθηκαν υπό οθωμανική κυριαρχία, αυτοί δηλαδή οι πληθυσμοί που στη συνέχεια θα αποτελέσουν τους ελληνικούς χριστιανικούς πληθυσμούς, και βέβαια οι μουσουλμανικοί, οι οθωμανικοί πληθυσμοί που συγκροτούν το σύστημα του κυριάρχου.

Αυτοί οι τελευταίοι βέβαια, αποτελούν όσον αφορά τον ελλαδικό χώρο, συνήθως τη μειονότητα, αλλά πάντως αυτή είναι η κυριαρχική, η δεσπόζουσα μειονότητα, η οποία συμπεριλαμβάνει αγροτικούς πληθυσμούς αλλά και τα ηγετικά στελέχη του κρατικού μηχανισμού.

Φυσικά, το σχήμα που προσπαθούμε να σκιαγραφήσουμε εδώ, δεν είναι αναλυτικό αλλά δίνεται στις αδρές γραμμές του, επειδή η πραγματικότητα είναι πιο σύνθετη και επιδέχεται σύνθετη προσπέλαση. Π.χ. μέσα στο σχήμα αυτό, κάποιες πόλεις, κάποια χωριά, κάποιοι οικισμοί παρέμειναν αμιγώς χριστιανικά ή εμπεριείχαν ελάχιστο μουσουλμανικό πληθυσμό, ενώ σε άλλους οικισμούς ο μουσουλμανικός πληθυσμός αποτελούσε την πλειοψηφία, χωρίς αυτό το στοιχείο να αλλοιώνει τις γενικές αναλογίες της σύνθεσης μεταξύ χριστιανικού και μουσουλμανικού πληθυσμού, που αποβαίνει βέβαια πάντα, τουλάχιστον στον ελλαδικό χώρο, συντριπτικά υπέρ του χριστιανικού (ελληνικού) πληθυσμού.

Μέσα σε αυτό το γενικό πλαίσιο του χριστιανικού (ελληνικού) και του μουσουλμανικού πληθυσμού, του πληθυσμού της Τουρκοκρατίας εντοπίζονται βέβαια και άλλα πληθυσμιακά στοιχεία που ανάγονται και αυτά στο σχήμα της κατάκτησης.

Με άλλα λόγια αυτά βρέθηκαν να κατοικούν σε κάποιον τόπο και υπέστησαν την κατάκτηση από τους Οθωμανούς, και βέβαια αυτοί είναι οι Αρβανίτες, Σλάβοι, Εβραίοι, Αρμένιοι, Βλάχοι κ.τ.λ. Φυσικά αυτά τα πληθυσμιακά στοιχεία, μολονότι έχουν κάποιους τόπους όπου συναντώνται κατά βάση, πολλές φορές μετακινούνται (κυρίως οι Εβραίοι) μέσα στα όρια της πολυεθνικής Οθωμανικής αυτοκρατορίας  για πολλούς λόγους -κυρίως οικονομικούς, εμπορικούς- και τα βρίσκουμε και σε πολλά σημεία και βέβαια και στο νησί μας, τη Λέσβο, και πάντως στην πρωτεύουσα πόλη του νησιού, την Μυτιλήνη, αλλά και σε άλλους μεγάλους οικισμούς.

Και πέρα όμως από αυτά τα πληθυσμιακά στοιχεία που εύλογα συναντούμε, ως αποτέλεσμα της οθωμανικής κατάκτησης, υπάρχουν και άλλοι άνθρωποι, σε πολύ μικρότερο βέβαια αριθμό, που προέρχονται από δυτικές χώρες, από χώρες της Ευρώπης. Βέβαια, όπως ήδη αναφέραμε, όλοι αυτοί οι άνθρωποι δεν είναι πολλοί τουλάχιστον κατά τους πρώτους αιώνες της Τουρκοκρατίας, αλλά νομίζω ότι πρέπει να αποτελέσουν το αντικείμενο συστηματικής μελέτης, επειδή ίσως παρουσιάζουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον, καθώς ενσωματώνονται μόνιμα ή προσωρινά μέσα σε ένα, κατά βάση, δύσκολο έως εχθρικό περιβάλλον.

Βέβαια, πρέπει να λάβουμε υπόψη, ότι ειδικά για το νησί μας, τη Λέσβο, προϋπήρξε η περίοδος των Γατελούζων, (1355-1462), η οποία είχε ενσωματώσει στο λεσβιακό περιβάλλον αρκετά δυτικά και δυτικότροπα στοιχεία, τα οποία βέβαια απομάκρυνε με βίαιο τρόπο η οθωμανική κατάκτηση, τουλάχιστον κατά τους πρώτους αιώνες.

Άλλωστε, αυτήν την περίοδο, δηλαδή την περίοδο των Γατελούζων μας θυμίζουν ανθρωπονύμια, ονόματα ανθρώπων δηλαδή, που έχουν δυτική σαφή προέλευση, όπως Αυγουστής, Δομένικος, Βενετσιάνα, Γριμάνης, Ρήγας, Ρήγαινα, Τζάννος, Τζώρτζης, Βενετία, Σκαμπαβίας κ.τ.λ.

Εξάλλου, και ειδικότερα από τα τέλη του 17ου αιώνα και πάντως από τον 18ο αιώνα οι δυτικοί υπήκοοι αρχίζουν να αυξάνονται σημαντικά και αυτό οφείλεται πρωτίστως σε λόγους καθαρά οικονομικούς. Με άλλα λόγια η αναζήτηση πρώτων υλών και για την περίπτωσή μας του λαδιού θα φέρει στα νερά μας πολλά πλοία από τη Δυτική Ευρώπη και κυρίως θα δημιουργήσει την ανάγκη για τη δημιουργία ενός φιλικού περιβάλλοντος για τις επιχειρηματικές δραστηριότητες.

Έτσι σιγά-σιγά θα αρχίσουν να ιδρύονται τα προξενεία των δυτικών δυνάμεων αλλά και άλλων χωρών (λ.χ. της Ρωσίας), τα οποία με τη σειρά τους ευνοούν την εμφάνιση μικρών μειονοτικών δυτικών πληθυσμιακών συγκεντρώσεων, οι οποίες με τη σειρά τους θα συγκεντρώσουν και άλλες δραστηριότητες, π.χ. θρησκευτικές και αργότερα εκπαιδευτικές με ό,τι αυτές οι ανάγκες συνεπάγονταν.

Όμως θα σταματήσω εδώ και στην άλλη επιφυλλίδα θα προσπαθήσω να εκθέσω ορισμένα παραδείγματα παρουσίας δυτικών υπηκόων στην κοινωνία της Λέσβου.