Η Ελλάδα με τις διαχρονικές επιδόσεις της στο τραγούδι, την ποίηση και τα παντός είδους εικαστικά θα μπορούσε κάλλιστα να θεωρείται το παγκόσμιο σχολείο των καλών τεχνών.

Μέσα στον εικοστό αιώνα, έναν αιώνα των δεινών και των πολέμων, αναπήδησαν και καλλιεργήθηκαν ταυτόχρονα με τη Γαλλία και σε μεγαλύτερο εύρος όλες οι καλλιτεχνικές τάσεις και τα ρεύματα της αισθητικής. Τι να πρωτοθυμηθούμε και τι να πρωτομνημονεύσουμε;

Το θέμα όμως του σημερινού άρθρου δεν είναι αυτό ακριβώς. Δεν είναι μια δοξολογία της ελληνικής Τέχνης, αλλά για την ακρίβεια ένα αμείλικτο ερώτημα: Πού πήγε αυτή η Τέχνη σήμερα; Πώς δικαιολογείται αυτός ο πνευματικός αυχμός κι αυτή η καλλιτεχνική ξηρασία τα τελευταία τριάντα και βάλε χρόνια;

Πώς και καταφέραμε τόσα πολλά μέσα στα δίσεκτα χρόνια των πολέμων και της φτώχειας, των ξεριζωμών και των διωγμών, και στεγνώσαμε μόλις πιάσαμε δυο δεκάρες στην τσέπη μας, κι αυτές δανεικές;
Αυτή η κριτική σκέψη με βασανίζει χρόνια τώρα: Πρέπει άραγε να είναι κανείς βασανισμένος και κυνηγημένος για να κάνει σπουδαία Τέχνη;
Σκεφτόμουνα τις προάλλες τα εικαστικά του μεσοπολέμου, τα αθάνατα ρεμπέτικα της Κατοχής, την ποίηση της εποχής του Εμφυλίου, τα λαϊκά του ’60 και του ’70· τότε που αγωνιζόταν η Ελλάδα να σταθεί στα πόδια της και να σβήσει κακές μνήμες.

Κι όμως. Τότε και «η νεκρή ακόμα γη έβγαζε πασχαλιές», ένας στίχος του Έλιοτ από την «έρημη χώρα» που μας τον θύμισε μουσικά ο Μάνος Χατζιδάκις. Σήμερα, τρεις φορές λιπασμένη η γη, και δεν φυτρώνει ούτε αγκαθωτό τριβόλι!
Το άρθρο αυτό, φορτισμένο συναισθηματικά και εθνικά με τη θαυμάσια προχθεσινή εκδήλωση του Φιλοτεχνικού Ομίλου Σάμου με θέμα «το κλέφτικο δημοτικό τραγούδι», θέλει να ξεκινήσει από τα χαμερπή και τα ευτελισμένα και να πάει στα σπουδαία και υψιπετή.

Πού πήγε το μεγαλειώδες δημοτικό τραγούδι που κληρονομήσαμε από τους κλέφτες και τους ήρωες με τις ματωμένες φουστανέλες;
Πού πήγε αυτό το τραγούδι που σήκωσε ένα έθνος ολάκερο όχι τόσο γιατί του έμαθε την αληθινή του γλώσσα και τους υπέροχους και σ’ όλο τον κόσμο μοναδικούς μουσικούς δρόμους και ρυθμούς, όσο γιατί του δίδαξε τις μεγάλες αρετές, την ανδρεία, τη μεγαλοψυχία, την αγάπη στην οικογένεια, την πίστη στη θρησκεία και πάνω απ’ όλα τον ανίκητο έρωτα της ελευθερίας;
Παρακολουθούσα πρόσφατα μια συνέντευξη του Μανώλη Μητσιά στον ποιητή και στιχουργό Λευτέρη Παπαδόπουλο. Οι δυο τους θυμηθήκανε με πικρή νοσταλγία τις δόξες του ελληνικού τραγουδιού και συμφωνήσανε ότι το σημερινό λαϊκό τραγούδι διεκδικεί επαξίως παγκόσμιο βραβείο αντι-τέχνης και ευτέλειας.

«Δείξε μου το τραγούδι σου να σου πω ποιος είσαι».
Η διαπίστωση είναι τρομακτική και βάζει σε μεγάλες σκέψεις: Εάν πράγματι τα λαϊκά τραγούδια καθρεφτίζουν ένα λαό, τότε όλοι μας θα πρέπει να ξανακοιταχτούμε στον καθρέφτη...