Το αίμα είναι το αγαπημένο ποτό της ιστορίας.

Η πρόσφατη τραγωδία του Σαρλί στη Γαλλία ξαναφέρνει με οδυνηρό τρόπο στο προσκήνιο δύο θέματα που βασανίζουν την ανθρωπότητα και που κάθε μέρα τη βάζουν να περάσει κάτω από τα καυδιανά δίκρανα: την κοινωνική ηθική και την ελευθερία της έκφρασης.

Έγινε λοιπόν αυτό το τραγικό γεγονός αλλά δεν έγινε, όπως πιστεύει ο πολύς κόσμος, εν αιθρία. Χρόνια τώρα έχει αρχίσει αυτή η διαπολιτισμική διείσδυση. Γράφει ήδη από το 1993 ο Κορνήλιος Καστοριάδης: «... σε λίγο η κατάσταση θα οξυνθεί πολύ περισσότερο καθώς θα εισρέουν σ’ όλη τη δύση σε τεράστιους αριθμούς μετανάστες…». Ο κόσμος όλος είναι ένα καζάνι που βράζει, και ιδιαίτερα σήμερα που το συνδαυλίζουν (πάλι) οι θρησκείες.

Γεννώνται λοιπόν πάλι τα ερωτήματα, τι είναι ελευθερία και τι είναι ηθική. Ας τα αναμοχλεύσουμε, ξεκινώντας όπως πάντα απ’ την Ελλάδα.

Είναι γεγονός ότι η κριτική και η ελευθερία της γνώμης προαπαιτούν ένα υψηλό πολιτιστικό επίπεδο. Το μέτρο της ανοχής θα μπορούσε να το προσδιορίζει ο αυτοσαρκασμός. Όταν στην αρχαία Αθήνα παίζονταν κάποτε οι «Νεφέλες» του Αριστοφάνη και απαγγέλλονταν πολλά εμμέσως ή αμέσως κατά του Σωκράτη, αυτός σηκώθηκε όρθιος στις κερκίδες για να επιβεβαιώσει ο κόσμος του θεάτρου την ταυτότητά του και να τη συνδέσει με τα ιστορούμενα!

Βέβαια υπάρχουν και σήμερα, όπως και τότε, κάποια όρια που συνήθως τα οριοθετούν οι εμπλεκόμενες θρησκευτικές επιταγές, τα λεγόμενα ιερά και όσια.

Η ηθική είναι ένα άλλο μεγάλο κεφάλαιο. Αυτός που πρώτος μελέτησε επιστημονικά την ηθική και τις ηθικές σχέσεις, είναι ο Αριστοτέλης με τα «Ηθικά Νικομάχεια».
Ηθική είναι η επιστήμη που μελετά τους κανόνες συμπεριφοράς των ανθρώπων στην κοινωνική τους συμβίωση.

Ωστόσο τα όρια είναι πάντα σχετικά και συγκεχυμένα. Η ηθική έχει αρχαιόθεν άμεση σχέση με την κυριαρχία, τόσο που θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι η «φορεσιά» της. Τα πράγματα δε, γίνονται ακόμα πιο περίπλοκα όταν συμπεριλάβουμε τη θρησκεία η οποία ιδιοποιείται τα ηθικά ζητήματα. Έτσι έχουμε την ηθική να περιπλανάται ανάμεσα στο δίπολο θρησκεία και νόμος.

Οι θρησκείες είναι ηθικά κατασκευάσματα που έχουν αρχετυπικά κυριαρχήσει στο υποσυνείδητο των πιστών (των λαών) και μάλιστα πολύ πριν διαμορφωθεί η έννομη τάξη της πολιτείας. Είναι τόσο ριζωμένες που δεν μπορούν, και δεν είναι ωφέλιμο, να μπουν σε σύγκριση και κριτική αντιπαράθεση μεταξύ τους, όσες ατέλειες και ακρότητες να έχει η κάθε μια της.

Τα πράγματα γίνονται πολύ χειρότερα όταν οι θρησκείες παρεμβαίνουν στην πολιτική κυριαρχία και υπαγορεύουν συμφέροντα και συμπεριφορές. Αυτό το βλέπουμε να γίνεται σε θεοκρατικά καθεστώτα κυρίως της Ασίας, στα οποία ατονεί η πολιτική κυριαρχία και θεριεύει ο θρησκευτικός φανατισμός.

Η ιστορία, λένε οι ειδικοί, ανελίσσεται, δεν εξελίσσεται. Κάνει δηλαδή κύκλους κάπως προς τα πάνω, και συχνά επαναλαμβάνει τα λάθη παρελθόντων κύκλων. Σ’ αυτό το θέμα όλοι έχουν το ποσοστό της συνενοχής τους, οι εξουσίες, η παιδεία, ακόμα και οι θρησκείες.

Θα διερωτηθεί κάποιος: πού είναι σήμερα, μετά από τόσες οδύνες, η παγκόσμια ειρήνη; Πού είναι, μετά από τόση γνώση, η διαθρησκευτική ανοχή; Όχι μόνο δεν πετύχαμε τέτοιους στόχους, αλλά είμαστε «επί σκοπόν» να αρχίσουμε και νέους θρησκευτικούς πολέμους!

Πολλοί υποστηρίζουν ότι την ελεύθερη σκέψη και την επιστημονική έρευνα την κατέκτησε ο άνθρωπος (πάλι επί ελλαδικού χώρου) μόνο όταν αμφισβήτησε τα θρησκευτικά δόγματα ή τέλος πάντων όταν τα περιχαράκωσε και κοίταξε μακρύτερα και ψηλότερα.

Βλέπουμε όμως ότι τα πράγματα δεν πήγαν όπως τα ήθελε η κάθε μια πλευρά. Οι θρησκείες παραμένουν για την πλειονότητα του κόσμου ένα ιερό φυλαχτό, ένα αδιαπραγμάτευτο περίαπτο που πάνω του δοκιμάζεται η κοινωνική ελευθεριότητα και η πολιτική συνέπεια.

Σήμερα θα μπορούσαμε να πούμε ότι η σοφή στάση της χριστιανικής θρησκείας και ταυτόχρονα η ευστοχότερη ίσως ρήση του Ευαγγελίου είναι αυτή η γνωστή που μας προτρέπει να πληρώνουμε και να έχουμε τον «καίσαρα» στο κεφάλι μας και το θεό στην καρδιά μας…