Είναι γεγονός ότι η Μυτιλήνη, η Λέσβος ολόκληρη, από τις αρχές Σεπτεμβρίου του έτους 1462 βιώνει μία κατάσταση εντελώς διαφορετική, μετά από την κατάκτησή της από τους Οθωμανούς Τούρκους.

Η βυζαντινή και η γατελούζικη πραγματικότητα προσδιορίζονταν από ορισμένα στοιχεία, τα οποία τώρα με τους Οθωμανούς φαίνεται να ανατρέπονται. Φυσικά, σιγά - σιγά οι άνθρωποι θα αναγκαστούν εκ των πραγμάτων κάτω από την πίεση των καιρών να προσαρμοστούν προς τη νέα κατάσταση.

Άλλωστε, αυτό γίνεται πάντα σε ανάλογες καταστάσεις.
Για τους πρώτους αιώνες της οθωμανικής κατάστασης γνωρίζουμε αρκετά πράγματα, κάποια από τα οποία προσπαθήσαμε να κάνουμε γνωστά σε περισσότερους συμπατριώτες μας και μέσα από αυτά τα σημειώματα.

Όμως δεν είμαστε σε θέση με τα στοιχεία που έχουμε στη διάθεσή μας να αποκαταστήσουμε τη γενική εικόνα της κοινωνίας του νησιού μας, όπως αυτή συγκροτείται και πορεύεται το 15ο, το 16ο, το 17ο αιώνα.

Έχουμε κάπως καλύτερη, ή μάλλον αρκετά καλύτερη εικόνα για την κοινωνία της Μυτιλήνης και του νησιού μας του 18ου αιώνα και τούτο επειδή τα τεκμήριά μας είναι περισσότερα και βέβαια περισσότερο εύγλωττα.

Θα επιχειρήσουμε, λοιπόν, στη συνέχεια να ανασυνθέσουμε την κοινωνία, κυρίως της πρωτεύουσας πόλης, της Μυτιλήνης, η οποία δίνει πάντα τον τόνο σε όλο το νησί.

Άλλωστε, η εικόνα της πόλης, αντικατοπτρίζει και πολλά πράγματα από αυτά που συμβαίνουν και σε όλο το νησί γενικότερα. Πηγή της προσέγγισής μας δεν μπορεί παρά να είναι τα ρεάλια, τα πραγματικά στοιχεία που μας παραδίνουν οι γραπτές πηγές, και κυρίως ο πρώτος κώδικας της Μητροπόλεως Μυτιλήνης, όπως αυτός έχει δει το φως της δημοσιότητας από το συμπατριώτης μας ιστορικό Απόστολο Σπανό.

Η πρώτη και προσδιοριστική εικόνα για την κοινωνία της Μυτιλήνης και των γύρω από αυτήν χωριών και οικισμών είναι ότι η κοινωνία των ραγιάδων χριστιανών έχει αφεθεί σχεδόν ελεύθερη από τον κατακτητή να εκτελεί τα θρησκευτικά της καθήκοντα και κυρίως να εκτελεί ελεύθερα τις πράξεις που θα λέγαμε σήμερα ότι εμπίπτουν στο οικογενειακό δίκαιο.

Υπάρχει, δηλαδή, η δεσπόζουσα παρουσία των εκκλησιαστικών οργάνων, με κέντρο το μητροπολίτη Μυτιλήνης, και γύρω από αυτόν η διαίρεση σε πόλεις σε πέντε ενορίες, σύμφωνα με έγγραφο του 1752, δηλαδή: του Αγίου Αθανασίου (μητρόπολης), Αγίων Θεοδώρων, Αγίων Αποστόλων, Αγίου Συμεών και Αγίου Γεωργίου.

Εκτός από το μητροπολίτη και τα άλλα ιερωμένα εκκλησιαστικά πρόσωπα που εκτελούν όσα η θρησκεία των χριστιανών επιτάσσει (βαφτίσεις, γάμους, κηδείες, λειτουργίες σε ναούς και εξωκκλήσια κ.τ.λ.), σιγά - σιγά εγκαθίστανται και μετόχια από μεγάλα χριστιανικά κέντρα (Άγιο Όρος, μονή Αγίου Θεολόγου της Πάτμου, Πανάγιος Τάφος), η παρουσία και η δράση των οποίων συγκεντρώνεται κυρίως στη Μυτιλήνη, αλλά εξακτινώνεται και στα χωριά της λεσβιακής υπαίθρου.

Η παρουσία τους διευκολύνεται από την ευσέβεια και θρησκευτικότητα των Λεσβίων χριστιανών, οι οποίοι μέσω των διαθηκών τους ή μέσω δωρεών χαρίζουν περιουσιακά τους στοιχεία στα εξαρτήματα αυτά, φροντίζοντας έτσι για τη σωτηρία της ψυχής τους.
Είναι εντυπωσιακό, εξάλλου, ότι η Μητρόπολη Μυτιλήνης (και φυσικά και πολλές άλλες μητροπόλεις του χριστιανικού κόσμου) συντηρεί και μάλιστα αναπαράγει στο χρόνο, αρκετά αξιώματα της βυζαντινής εθιμοτυπίας, που σήμερα τα αναζητά και τα βρίσκει κανείς μόνο μέσα στο οργανωτικό πλαίσιο λειτουργίας του Οικουμενικού Πατριαρχείου.

Κιόλας, ο Σταυράκης Αναγνώστης στη «Λεσβιάδα Ωδή» του, αναφερόμενος σε κώδικα παλαιό, που μετά από αυτόν κανένας δεν είδε, αναφέρεται στα αξιώματα αυτά που συναντά το 16ο αιώνα.

Όμως το φαινόμενο των οφφικιαλίων της μητροπόλεως Μυτιλήνης (έτσι λέγονται όσοι κατέχουν τα αξιώματα αυτά, τα οφφίκια), είναι πολύ χαρακτηριστικό και ίσως θα άξιζε κάποιος να ασχοληθεί πιο συστηματικά με αυτό.

Και γίνεται ακόμα πιο ενδιαφέρον, επειδή στην πλειονότητά τους τα αξιώματα αυτά δεν τα κατέχουν ιερωμένοι, αλλά πρόσωπα της ανώτερης κοινωνικής τάξης της κοινωνίας, πράγμα που, με τη σειρά του, σημαίνει από τη μια κοινωνική αναγνώριση και κατίσχυση της θέσης ενός προσώπου ήδη αναγνωρισμένου και ενδεχομένως και κάποια οφέλη, που προέρχονταν από τη θέση αυτή.

Όμως το θέμα, όπως ήδη ανέφερα, είναι ενδιαφέρον και χαρακτηρίζει το κοινωνικό πλέγμα της Μυτιλήνης, ενδεχομένως και κάποιων μεγάλων κοινοτήτων του νησιού, για αυτό θα συνεχίσουμε στο επόμενο σημείωμά μας.