Με ψιλομέμφεται ένας καλός μου φίλος -εξ αφορμής των όσων κατά καιρούς γράφω- ότι είμαι αρχαιολάγνος. Δεν ξέρω πόσο είμαι, όπως δεν ξέρω και το πόσο εξιδανίκευσαν οι αρχαίοι λογογράφοι την αρχαία πραγματικότητα.

Αυτό που ξέρω, είναι ότι οι πρόγονοί μας έδιναν ειδικό βάρος στα σπουδαία θέματα, είτε ήταν αυτά θέματα πολιτικής λειτουργίας, είτε στρατιωτικής οργάνωσης, είτε κοινωνικής ευπραξίας.

Για παράδειγμα, θα θυμίσουμε μόνο ένα θέμα από την πολυκύμαντη ιστορία του Αιγαίου, έτσι όπως τουλάχιστον μας το διασώζει ο ιστοριογράφος Αιλιανός: «Ηνίκα της θαλάσσης ήρξαν οι Μυτιληναίοι, τοις αφισταμένοις των συμμάχων τιμωρίαν εκείνην απήρτησαν, γράμματα μη μανθάνειν τους παίδας αυτών, μηδέ μουσικήν διδάσκεσθαι, πασών κολάσεων ηγησάμενοι βαρυτάτην είναι ταύτην, εν αμαθία και αμουσία καταβιώναι», και σε έμμετρη μετάφραση:
Όταν θαλασσοκράτορες
οι Λέσβιοι γενήκαν
ποινή σκεφτήκαν για εχθρούς
την πιο βαριά που βρήκαν:

Σ’ αυτούς που αποστατούσανε
έβαζαν τιμωρία
να μη μαθαίνουν τα παιδιά
γράμματα κι ιστορία!
(Μιχ. Παπαδημητρίου, «Αρχαία ανέκδοτα» σσ. 122 - 123, εκδ. «Οσελότος»).
Συγκινείται κανείς όταν διαβάζει την ελληνική ιστορία και πέφτει πάνω σε τέτοιους φωτεινούς οδοδείκτες.

Όπως η αρχαία Σάμος θαλασσοκράτησε επί Πολυκράτους και επέκεινα, δηλαδή από το 560 μέχρι το 439 π.Χ. που αλώθηκε με απάνθρωπο τρόπο από τους Αθηναίους ιμπεριαλιστές, έτσι και η Λέσβος θαλασσοκράτησε επί Πιττακού και μετά, τουλάχιστο για μια εξηκονταετία, δηλαδή από το 580 έως το 520 π.Χ., και γέμισε το Αιγαίο και την Ανατολή με ζωή, αγαθά και με αποικίες. Από αυτή την εποχή προέρχεται και το ανέκδοτο του άρθρου.

Δεν είναι τυχαίο ότι αυτά τα νησιά θαλασσοκράτησαν. Και δεν είναι μόνο η πολιτική συγκυρία τους και ιδίως η στρατηγική τους θέση, όπως αναλύουν οι ιστορικοί. Είναι κυρίως η παιδεία τους και η αντίληψη που είχαν για τα σπουδαία πράγματα.

Το ιστορικό ανέκδοτο του άρθρου τα λέει όλα σε δύο γραμμές: Όσοι σύμμαχοι αποστατούσαν, καταδικάζονταν από τους Λεσβίους σε «αμουσία» και στέρηση παιδείας! Δεν τα στερούσαν δηλαδή τα παιδιά από φαγητό, «έξυπνα» κινητά, φραπέδες και παιχνίδια. Με άλλα λόγια, δεν τα στερούσαν από «παιδιές», αλλά από παιδεία, και όποιος θέλει ας κάνει τη σύγκριση με τα σήμερον κρατούντα.

Η υψηλή παιδεία ήταν κατά την αντίληψη όλων, Ιώνων και Αιολέων, γενεσιουργός δύναμη των πάντων και αγαθό αδιαπραγμάτευτο. Σε αντιπαράθεση της ποινής των Αθηναίων (κι αυτό ήταν μια κακιά στιγμή της ιστορίας), που ήταν το σημάδεμα των Σαμίων αιχμαλώτων με πυρωμένη γλαύκα (!), έχουμε τη μεγαλόφρονα ποινή των Λεσβίων που ήταν η απαγόρευση της παιδείας.

Αν είναι έτσι, χαίρομαι την κατηγορία ότι είμαι αρχαιολάγνος. Τη χαίρομαι γιατί θα πρέπει όλοι μας κάποτε να πλησιάσουμε και να εγγίσουμε τον πήχη των αρχαίων βάζοντας τέτοια υψηλά και αειφόρα ιδανικά στις μεγάλες μας προτεραιότητες και στα μεγάλα μας «πρέπει».

Κι ένα τέτοιο «πρέπει» είναι μια ουσιαστική παιδεία, αντάξια των προκλήσεων των καιρών και αντάξια των προκλήσεων της ιστορίας μας.